Құпия деген не? Елге нені айтуға болады, айтылмайтын қандай құпия болуы тиіс? Тізімге көз жүгірткен адам біразымен еріксіз келісері сөзсіз.
1. Айтылмауға тиісті бірінші құпия – келешекке құрған жоспар.
Жоспар толыққанды орындалмайынша ол туралы тіс жармау керек. Адамның кез келген ойы бастапқыда әлжуаз болып тұрады. Өне бойы шұрық-тесік келеді. Кез келген жерінен кілтипан тауып, ізгі ойды ойсыратып алуға болады.
2. Екінші құпия – қайырымды істер туралы ешкімге айтпау.
Қайырымды іс – жер бетінде сирек кездесетін құбылыс, сондықтан оны көздің қарашығындай сақтау керек. Өзіңізді жақсылық жасағаныңыз үшін асыра мақтамаңыз. Мақтау адамды тәкәппарлыққа тез ұрындырады.
3. Үшінші құпия – тақуалығыңыз туралы көпшілікте айтпау.
Тамақ, ұйқы, күлкі, төсек қатынасына қатысты шектеулеріңізді ешкімнің білмегені жөн. Тәннің шектеуі көңілдің тақуалығымен үйлессе ғана пайдалы.
4. Төртінші құпия – жасаған ерлік, батырлық туралы үндемеу.
Әр адам күнделікті сан алуан оқиғаларды бастан кешіреді. Біреу білектің күшімен жеңіп жатса, біреудің ақылы асады. Күшпен жеңген адамның ерлігі тез бағаланады. Ішкі арпалысты ешкім байқай бермейді. Сондықтан ол үшін ешкім марапат бермейді.
5. Бесінші құпия – рухани жетілу туралы айтпау.
Рухани байлық тек сіздікі. Оны ешкімге айтып абырой жинай алмайсыз. Айналаңыздағы адамдардың шын мұқтаждығын көрсеңіз ғана шет жағасын айтыңыз.
6. Алтыншы құпия – үйдегі ұрыс-керіс пен отбасылық өмір туралы үндемеу.
Есіңізде болсын: отбасыңыздағы ұрыс туралы неғұрлым аз айтсаңыз, оның ынтымағы берік бола түседі. Ұрыс – араласу барысында жиналып қалған зиянды қуат. Түйткілді көп талқылаған сайын оған өзіңіз көбірек сене бастайсыз.
Әйелімен жыныстық қатынаста болған жағдайларды, араларындағы сырды өзгеге айтпау, жаймау. Бұл да – харам. Алла Елшісі: «Ақиқатында, Қиямет күні Алланың алдында аманатқа жасалған ең үлкен қиянаттың бірі - ерлі-зайыптының жыныстық қатынасқа түскеннен кейін араларындағы сырды басқа біреулерге жаюлары», – дейді.
7. Жетінші құпия – баяғыда естіген жаман сөздер туралы айта бермеңіз.
Көшеде жүріп аяқкиімді былғап алуға болады. Ал, кейде сананы да былғап алатындар болады. Жолда келе жатып естіген бар қаңсық сөзді үйге келіп айтқан адамның табалдырықтан аттап, былғаныш аяқкиіммен төрге озған адамнан айырмасы жоқ.
Ерте заманнан бастап, біздің ата-бабаларымыз қыздың пәктігіне ерекше көңіл бөлген. Нелікен қыздық пердені некеге дейін сақтауға тырысады?
Ғалымдар, қыздық перде не үшін керек екендігін нақты түсіндіре алмауда. Көптеген пікірлер бойынша, ол қынапты микробтардан қорғайды. Гименопластика – қыздық пердені хирургиялық әдіспен қайта қалпына келтіру.
Ол әлемде ең жиі жасалатын операциялардың қатарына кіреді.
Гименопластиканы жасаған әйелдердің пердесі шамамен 10 күнге дейін сақталып тұрады. Дәрігерлер оны зиян және денсаулыққа қауіпті ота ретінде қарастырады.
Алғашқы жыныстық қатынас кезінде ауырсыну сезіледі, оның себебі – қынапқа кіретін тесікті жауып тұрған жіңішке бездердің жарылуы. Бұл мембрана үзілгенде, аздап қан ағады. Егер қан болмаса, көп жағдайда ер адам некені бұзуға шешім қабылдайды.
Алғашқы жыныстық қатынас кезінде ләззат алу, өте сирек кездесетін жағдай. Әдетте, эрогенді аймақтардың оянуы үшін, біраз уақыт қажет. Сондай-ақ, бірінші қатынастан кейін бала көтеруге болады.
Кейбір елдерде, қыздар өз абыройын тауар сияқты сатқан. Жапония елінде, бұл рәсім «мидзуагэ» деп аталатын және ол 1959 жылы тоқтатылды. Ал, Америкада оған әлі заңмен шектеу қойылмаған. 2017 жылы 19-жастағы бойжеткең, өз абыройын 2,9 миллион долларға сатып жіберді. Қыздықтан айырылатын орташа жас – 17,3. Кейбір қыз балалар, қыздық пердесіз туылады.
Дереккөз: Faktiler.kz
Эстрада жұлдызы Алтынай Жорабаева сайлаудан кейінгі наразылықта неге үндемей қалдың деп жазғырған желі қолданушыларына жауап берді.
Ол «Нұр Отан» партиясына кіру себебін былай түсіндірді.
«Нұр Отан» партиясына кіруімнің себебі, адамның санын көбейту емес, көпбалалы ананың көкейіндегі сұрақты, көп адамның жұмыссыз екендігін билікке жеткізу болды», – деп жазды ол Instagram әлеуметтік желісіндегі парақшасында.
Сондай-ақ әнші наразылыққа қатысты не үшін үн қоспағанын да айтты.
«Мен бір жаққа шығып алып, соқыр сеніммен айқайлап, шашбау көтеріп жүрген жоқпын. Мәселеге жан-жақты қарауға тырысудамын. Содан кейін, халқым деп жатқанның жанашыр, айқайлағанның бәрі Алашшыл емес екенін түсінсек. Өткені, мен бүгіні белгісіз тұлғалар келіп, халықты ханға айдап салып, бүлік шығарып, ертең елді тастап қашпайтынына кім кепіл?
Қираған үй, қырылған елде қалатын сіз бен біз. Сондықтан, бірлікті ойлап, біліммен жеткізе білген жөн, не нәрсені болса да. Шеру, ешқашан бейбіт болған емес!», – деді Жорабаева.
Айта кетейік, бұған дейін Қайрат Нұртас үкіметтен митингі үшін қамалған халықты босатуын өтінген еді. Кейін ұлын сынға алғандарға қатысты анасы Гүлзира Айдарбекова әлеуметтік желідегі парақшасына жазба қалдырған.
Дереккөз : sn.kz
Елу жыл отассаңыз да оны бес саусағыңыздай біліп алмағаныңызға мен кепіл.
Әйел – қашанда әйел. Яғни, жұмбағы көп дегенім ғой. Елу жыл отассаңыз да оны бес саусағыңыздай біліп алмағаныңызға мен кепіл.
Ал әйеліңіздің сіз туралы бүге-шігеңіз, қуыс-түкпіріңізге дейін біліп алса, тіптен таңғалмаймын. Өзі сұрақ қойып тұрып күйеуінің не жауап берерін алдын ала біліп тұратын әйелдер бар. Жә, оны қоя тұралық. Біздің тақырыбымыз да, қозғайтынымыз да басқа. Мамандардың (яғни, зерттегендердің) айтуынша, әйелдің басым бөлігі төсекте болып жатқан «шаруа» туралы емес, мүлде басқаны ойлап жататын көрінеді. Сол сияқты, әйелдің барлығы да әрқашан төсекке бүтіндей беріліп, сана-сезімімен кірісіп кетпейді екен. Қысқасы, бірде олай, бірде бұлай.
Оны еркектерден артық сезетін ешкім жоқ, әрине. Әркімнің күйеуі, серіктесі бар. Тұрақты серіктес (біздің ұғымымызда ол тек күйеу ғана) кездесетін әйелінің (біздің ұғымда заңды әрі некелі әйелі) қай түні қандай көңілмен жақындасқанын әрдайым есте сақтайды. Осындай сәттерде әйеліңіздің ойы мүлде БАСҚАДА екенін байқағаныңыз болды ма? Болғаны анық... Сондайда ол КІМДІ және НЕНІ ойлап жатыр деп ойлайсыз? Сіз барыңызды салып, төсек тоятын тапқыңыз және әйеліңізге де сезімнің ұшар шыңына жеткізгіңіз келіп әрекеттеніп-ақ жатырсыз.
Ал ол болса, БАСҚАны ойлап жатыр. Білгіңіз келмей ме? «ОЛ НЕ ІСТЕП ЖАТЫР ЕКЕН?» «Ол нес істеп жатыр? Ұйықтады ма, ұйықтамады ма? Қазір кеп қалса, мен қайтемін?...» Міне, әйелдің ойы. Сіздің қасыңызда жатып «басқаның» қамын ойлап жатыр.
Қайтеді, оны ойлайтын әйеліңізден басқа кім бар? Балалы әйелдің басқа бөлмеде жатқан кішкентай баласын төсекте жатса да естен шығара алмайды. Әсіресе, сізден оңаша отауға кірердің алдында бала мазасызданып, тамағын сол күні жөндеп ішпей, күнделікті уақытында ұйықтамай ерекше еркелік танытқан күні әйеліңізбен жақындастықта оның көңілі орнында болады деп ойламай-ақ қойыңыз. Тән ләззатынан асып түсетін ана махаббаты бар екенін ешбір еркек ұмытпайтын болса, «төсек үшін ұрыс» біреуге болса да кемитін еді. «ЕРТЕҢГЕ НЕ ІСТЕЙМІН?» «Ертең не істесем екен? Таңертең балалар не жейді? Мектепке не әкетеді? Киімі кеппей қалса...» Қысқа жіпті күрмеуге әзер жеткізіп жүрген отбасының «пірі» болсаңыз, әйеліңіздің жатарда ертеңге күнін ойлап мазасыз күйге түскені үшін кінәламай-ақ қойыңыз.
Ертеңге жейтін наны болмай тұрып, көңіл көтеруге құлқы болып тұрған әйелге таңдануға болады. «Үш күндігін ойламаған әйелден без», ендеше, әйеліңіз жаныңызда жайбарақат жатып, жалынына орасын десеңіз, үш күндігі тұрмақ, үш жылдығын да уайымдатқызбайтыныңызға көзін жеткізіп қойыңыз. «ҚАЛАЙ ЖАТАМ? КӨРІП ҚОЙСА...» Ақжайманың үстіне сенімсіз, кібіртіктеп шыққаннан-ақ әйелдің бойында өзінің тәніне деген сенімсіздік, көңілі толмаушылық болатынын сезе білген де жөн. Әлде, бала тауып, толысқан әйеліңіздің сымбатына қарсы пікір айтқан ба едіңіз?! Олай болса, оның құшағыңызға еркін кіре алмайтынын білгеніңіз де жөн. Өзінің күйеуінен «толып кетіпсің» дегенді естіген әйелдің төсекте еркін болуы, сіздің қалағаныңыздай әрекет жасауы неғайбыл. Одан гөрі сымбатын қалпына келтіруге ынта беретін жағдай мен аздап қана қолдау танытсаңыз нәтижесі сол түні-ақ белгілі болады.
ҚАРНЫ АШ ӘЙЕЛДЕН НЕ КҮТЕСІЗ?
Біршама әйелдер төсек қатынасы кезінде тамақ ойлап жатады екен. Таңданбаңыз, бұл ең қалыпты жағдай. Одан да оның неге қарны аш екенін ойлап көріңіз. Мүмкін ол кешкі ас кезінде балаларын тамақтандырамын деп өзі аузына ас салуға мүмкіндігі болмаған шығар. Бәлкім дайындаған асы сіз бен балаларыңызға жетсін деп өзі «қарным ашып тұрған жоқ» деп жемей қоя салған болар? Ал аш адамның төсекке зауқы бола ма? Өзіңіз тамақтан бұрын төсектің шаруасына кірісер ме едіңіз? Осы жағын сәл ойлап барып, әйеліңіздің тойыңқырамай қалған сәтін байқасаңыз, емеурін танытпай-ақ қойғаныңыз абзал. Тіпті шыдамасаңыз, жатын бөлмеге «құштарлықты ашатын» тіскебасар әкеліп таңғалдырсаңыз болады. Жиі емес, әрине.
«КӨТЕРІП ҚОЙМАЙЫН...»
«Дәрі ішіп алайын, қоя тұршы», «абайлашы, тағы көтеріп қоймайын»... Демек, әйеліңіздің қазір бала әкелуге құлқы жоқ немесе оған жағдайы тура келмейді. Денсаулығы, балаларының кішкентай болуы, т.б. Мұндайдан қауіптенетін әйелдің де ойы ләззат алуда емес, сол төсектің шаруасын бітірген соң жүкті болып қалмайын деген қауіпте болып, өз тәнін еркіндікке жібере алмайды.
Дайындаған: Жайнаған Байтұрым. Ernur.kz
Қазақ есепшілері адам баласының 100 жасын бір ғасыр ғұмыр деп есептейді.
Осы 100 жастың 50 жасын "ұйқылы өмір" немесе "барзақ ғұмыр", қалған 50 жасын "ояу тірлік" немесе "саналы ғұмыр" деп есептейді. Ал ояу тірліктің 15 жасын ойнақтаған балалық, 75-тен асқанын жер таянған кәрілік, сонда ортасында "қамшының сабындай қысқа ғұмыр" деп есептейтіні содан.
tengrinews.kz тілшісі Этнограф Болат Бопайұлының қазақтың мүшел жас ұғымына қатысты еңбегінен деректер келтіреді.
Қазақ есебінде адам өмірінің әр он үш жылында бір мүшел айналып келіп отырады. Мұнда бір нәрсені қанық білуіміз керек. Мүшелінің алғашқысы немесе бірінші мүшел 13 жылда қайырылса, қалған мүшелдер 12 жылдан қайрылып отырады.
Мәселен, жүзден асып жығылған адамның мүшел жасы 9 рет айналып келеді. 13 жас - бір мүшел, 25 жас - екінші мүшел, 37 жас - үшінші мүшел, 49 жас - төртінші мүшел, 61 жас - бесінші мүшел, 73 жас - алтыншы мүшел, 85 жас - жетінші мүшел, 97 жас - сегізінші мүшел, 109 жас - тоғызыншы мүшел деп есептеледі. Бір мүшелде 12 жыл бар.
Жыл қайыруда алғашқы туған жылы қайта оралғанда мүшелге толып отырады. Мүшел жас тақ жылдардан қайырылады, жұп жылдардан емес. Міне, қазақ осы есепті "мүшел қайыру" деп атайды. Қазақ әдеби тілінде жүзден асып, яғни тоғызыншы мүшелді толық жасаған атаны "арда ата", "ақ ата", "ару ата", "киелі ата" деп атайды. Осындай жасқа толған ананы "кейуана", "ақ апа", "әулие апа" деп атайды. Қазақтың ғұмыр туралы мына өлең жолдарынан өмірдің қалай өткенін көруге болады:
Бір жаста жанып тұрған шырақтайсың,
Дүниеге жаңа келіп тұрақтайсың.
Қаз тұрып, тәй-тәй басып, былдыр сөйлеп,
Құшағында ата-ананың бұлғақтайсың.
Он жаста жарға ойнаған лақтайсың,
Тай мініп, тайынша мініп жайтақтайсың.
Он бес пен жиырманың арасында,
Көрінсе қыз-келіншек ыржақтайсың.
Жиырма бесте көкжал қасқырдайсың,
Алдыңа не келсе де тайынбайсың.
Жалындап жүрек отың махаббаттан,
Ел аралап, ары-бері талтақтайсың.
Отызда орда бұзып арындайсың,
Қырықта қырқа асып жалындайсың.
Елуде ерттеп мінген аттай болып,
Кәріліктен еш белгі жоқ, шалынбайсың.
Алпыс жаста сары белдің асуындай,
Асылдың суы қайтқан жасуындай.
Сабырың бекемделіп күн-күн сайын,
Дарияның жылып аққан тасуындай.
Жетпісте жер таянбай тұра алмайсың,
Жастармен сауық-сайран құра алмайсың.
Сексенде қара шашың қудай болып,
Ауылдан алыс шығып жүре алмайсың.
Тоқсаныңда тобықтай шал боларсың,
Күніңе сексендегі зар боларсың.
Қырандай жас кездегі қайран көзің,
Көре алмай еш нәрсені қар боларсың.
Кәрілікке ары-бері бұлғақтайсың,
Ақ үрпек балапандай ырғақтайсың.
Келгенде сонау жүзге кім бар, кім жоқ,
Ғазиз жан, қайда барып тұрақтайсың?!
("Қазақ қара өлеңдері" жыр жинағынан) Қазақ мүшел жасты "қатерлі жас", "қауіпті кезең" деп есептеген. Адамның өмірі әр он екі жылдан бір қайырылғанда қамыстың буын-бунағына ұқсайды деп қараған. Жел ұрған қамыс буынынан сынады. Өмірдің де буыны мүшел жас деп қараған. Сондықтан мүшел жасында алыс сапарға жалғыз шықпаған, той жасамаған, өлімді жерлерге көп бармаған, мал бауыздамаған, адамдармен шармаяқтасып ұрыспаған. Той-томалақта көзге түсіп, көрнекті жерде отырмаған. Туылу, жұлдыздық нышанына қарай қызыл не жасыл, не жыл сыңайына байланысты жарасымды киім киіп жүрген. Өзінің ең сүйікті, жақсы көретін бір затын өзіне адал құрбысына, не достарының біріне сыйға ұсынған. Бір жылдың он екі айының ішіндегі аспандағы ай толған сайын Айға қарап "Айдан аман, жылдан есен, өмірден бүтін болып келемін" деп ай сайын садақа беріп отырған.
Қазақта он екі буын санның да өзіндік ырым-жоралғысы бар. "Он екіде бір гүлі ашылмаған", "он екінші мәселе", "бір жыл - он екі ай", "он екінің бірі", "он екі жұлдыз", "он екі ай", "он екі жыл", "он екі мүшел", "ұл бала он екі жаста балиғатқа толды", "он екіде бір нұсқа жоқ", "он екі мүше", "он екі ата" - осының бәрі тектен текке айтылмаған. Он екі сағат, он екі қабырға - барлығын мүшел жасқа байланысты қаузап, талдап, тәжірибеден өткізіп отырған.
Он үш жас - бір мүшел
Қазақ есебінде он үш жасқа толған бала бір мүшелге толған кезінде жыл жылжып нысанына, ай айналып аялдамасына, күн айналып бастапқы нүктесіне тоқтайды. Осы кезде баланың да мүшесі бір буын болып өсіп толады деп қарайды.
Қазақ бір мүшелге толған баланы "қозы жасқа толды", "қозыбағар болды" деп мойнына бақташылық міндет артады, мал қайыруға, мал бағуға қабілетті деп есептейді. Он үш жас немесе он бес жаста "отау иесі" деп қарайтыны сондықтан. Ал бір мүшелге толған қыз баланы "ошақ ұстар", "ожау қағар", "қазан қайнатар" жасқа толды деп есептейді.
Он үш жасқа толған ұл баланың уыз кеудесінде алғашқы оты оянады. Айналасына қызыға қарап, ақ-қараны айыра бастайды. Мінезі асау, тарпаң, тамақсау болады. Тез алданады, тез жанданады, қанқызбалау келеді. Ду дегенге дыз етіп жүгіріп кетеді. Ойынға құмар келеді. Қыз бала бір мүшелінде қызылға құмартады, айналасына ғашық көзбен қарай бастайды. Денесі сүйкімді, сұлу сымбатты бейнеге ене бастайды. Қырда өскен қызғалдақтай құлпыра түседі. Сезімі бәйшешектей бүр жарады. Бітімі түрленіп, пішіні гүлденеді. Бірақ аңқау, бейкүнә, пәк жүрекпен өмір сүреді. Бұл бір буын мүшелі аса қауіпті саналмайды. Денсаулығы, дене бітімі өсетін өтпелі кезең болғандықтан, оларға ата-аналары мұқият қарап, қамқоршы бола білгені жөн. Өйткені олардың бойы да, ойы да толық пісіп жетілмеген кез. Тілге ергіш, ойнап жүргіщ, еркетотай кезі. Мұны қазақ "сүт таңдай өмір" деп есептейді. Десе де, тәжірибеге сүйенгенде, он үш жастағы өрендердің ішінде ұл болсын, қыз болсын білімі кемелді, ақылы асқан, дана балалар да болады.
Қазақтың "ақыл жастан, асыл тастан", "жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар" деп балаларды бағалап жататыны да тектен тек емес. Дегенмен, бір буын мүшел ішіндегі балалар қауіп-қатерге тез ұшырайды.
Олардың бойы мен ойы өлшеуге келмейді, ішкі қуаты, ақыл-ойы кемелдене қоймаған кез болғандықтан "бала, баланың ісі шала", "басының дымы кетпеген", "шикі өкпе" деп үнемі ескертіп отыратыны да содан.
Біз мынаны білуіміз керек: он үш жасқа толған балаларға ата-ана болған адам көзден таса қылмай, үнемі ақыл айтумен, тәрбие берумен, өнегемен үлгі көрсетумен, жарасымды іс-әрекетімізбен қамқор бола білгеніміз жөн. Себебі, бұл жастағы өрендер сынаптай сырғып, тұрақты көзқарас қалыптастыра алмайды, тәндік жақтан үздіксіз өскендіктен рухани жақтан әлсіз болса, "балалық желік" ауруына душар болуы әбден ықтимал. Бір мүшелге толған баланың бір киімін басқа бір досына сыйға беруді ұмытпаған абзал. Баланы жалғыз-жарым алыс сапарға, бөтен ауылға қыдыруға рұқсат бермеу керек. Өйткені буын желігі он екі айға созылатыны естен шықпағаны абзал.
Жиырма бес - екінші мүшел
Қазақ есебінде жиырма бес жас екінші мүшел саналады. Мұны "екінші мүшел", "екі буынды өмір" деп атайды. Бұл жасқа толған азаматтың ақыл-ойы да, сана-сезімі де біршама дамыған шағы. Азаматтар самырсын сапты балтадай, қынынан алған қылыштай жарқ-жұрқ етіп тұрған кез.
Алысқанды алқымынан алатын, қыңырды түзететін, күндіз үйде болмай түнде жорытатын көкбөрі кезі. Ал қыз балалардың толған айдай толықсып, ақ сазандай бұлықсып, арулықтың кемеріне келген кезі. Алмадай пісіп, томпиып толған кезі. Қазақ бұл жастағы ұл балаларды - "бозбала", "буыршын жігіт", "өр кез" деп атайды. Қыз баланы - "бүлдіршін", "бұла кез", "бойжеткен", "ару", "бикеш", "талшын қыз", "қырмызы", "гүл өмір" деп атайды. Қазақ жиырма беске келген қыз бен ұлды бөрі мен қой деп қарайды. Сондықтан қыз бен ұлды бір үйге түнетпейді.
Атам қазақта "Бүлдіршін қыздың бүлігінен сақта, бюуыршын жігіттің бұзығынан сақта" деп белгісіз себеппен некесіз жағдаймен қыз бен жігіттің ортасынан от алып кетуінен сақтанған. "Қыздың қырық жаны бар, оттан ыстық қаны бар, жақсы болса бойында айдай жарқыраған ары бар" деп, қызға ден қоя қарап отырған. "Судың түбін шым бекітеді, даудың түбін қыз бекітеді, жесір дауы ел дауынан қиын, қыздың жолы - жіңішке" деп, екінші мүшелге толған қызды көзінің қарашығындай қорғай білген. Қазақтың байырғы салтында қызды жиырма беске толмай күйеуге беріп, ұзатып отырған. Жиырма беске толған қызды "марқа қыз" немесе "отырған қыз" деп қараған.
Ал жиырма беске толған жігіт "буыршын жігіт", "бұқа жігіт", "арда азамат", "жігіт ағасы", "сұлтан жігіт" деп, елдің, халықтың жүгін мойнымен көтеретіндігіне көздерін жеткізе отырып, осылай атаған.
Отыз жеті жас - үшінші мүшел
Қазақ есепшілері отыз жеті жасты үшінші буын өмірге жатқызады. Бұл кездегі азаматты "от жігіт", "шоқ жігіт", "орда жігіт", "орда бұзар жас", "оқтаулы жігіт", "арыстан азамат" деп атаған. Отыз жеті жастағы азаматтың арыстандай болған кезі, ақылы таудай болып толған кезі, айласы арнасынан асқан, десі бәрін басқан кезі. Дене қуаты толық жетіліп, ақыл-ойы кемеліне келіп, ақ пен қараны айырған кезі. Төрт құбыласын түгел көретін, бес қаруы сай, ақылға бай кезі. Бұл кезде ақылы толмаса, ондай азаматты "ынжық", "түбіт", "шикі", "бота бірсек, босбелбеу" деп мін тағып, сын артады.
Отыз жеті жастағы келіншектерді қазақ "келіншек", "жас келіншек", "көктем келіншек", "уыз ана", "бал ана", "балғын қатын", "жас ана", "сырмал ана", "ақ қарын келіншек" деп атаған. Бұл кез келіншектердің белінен бесік исі бұрқырап, бауырында баласы шұрқырап, шұрайлана толған кезі. Бойы қуатты, омырауы суатты, қолы шебер, қойны жұпар аңқып ерлерді еліктірген кезі.
Қырық тоғыз жас - төртінші мүшел
Қазақ есебінде адам баласының қырық тоғыз жасы - "төртінші мүшел", "төрт буынды өмір" деп есептелінеді. 49-ға келген адам ер болсын, әйел болсын, алмастан соққан қылыштай жарқылдаған кезі. Шапқан жерін кеседі, тиген жерін теседі. Бойы қуатты, ойы суатты болады. Бұл жастағы жігітті қазақ "ақберен жігіт", "қылыш жігіт", "октаулы жігіт", "қыршын жігіт", "төре жігіт", "қырық жас - қыршын бас" деп те атайды. Ал бұл жастағы әйел адамды "от ана", "көктем ана", "сары қарын ана", "Қыдыр ана" деп есептейді.
Қырық тоғыз жастағы ер болсын, әйел болсын, "жерорта өмірі", "орта буын өмірі", "жас ортасы" деп қарағандықтан, бұндай адамдар толғанып сөйлейді, ойланып істейді, он ойлап, бір пішеді. Төрт төңірегін күзетеді, сара жолын түзетеді. Артық жол баспайды. Осыған қарап, қазақ бұл жасты кейде "таразы өмір", "безбен тіршілік" деп те жатады. Біз соны білуіміз керек.
Ұзақ тарих, өмір тіршілігі аясынан қорытқан тәжірибесінде 49 жас, яғни төртінші мүшелі адам өмірінің аса қатерлі шағы деп есептелінеді. Неге екені белгісіз, көп пенделер осы 49 жасында ауырмай, сырқамай, тұтқиылдан дүниеден өткенін көп жұрт жақсы білген.
Сондықтан төртінші мүшел өмірде көп садақа беру, сақсынып жүру, қатерлі жерлерге бармау, жылдар бойы алыс сапарға шықпау, адамдармен ренжіспеу, отбасының берекесін сақтауға көптен-көп мән беретін болған.
Қырық тоғыз жастағы ер болсын, әйел болсын, өз жұрты, нағашы жұрты, қайын жұрты, төркін жұрты, ел-жұрты, дос-жарандарымен береке-бірлікте өтсе, қауіп-қатерсіз болады. Бағы өрлеп, бақыты жанады. Дәулеті көтеріліп, абыройы өседі деп қараған.
Алпыс бір жас - бесінші мүшел
Қазақ есебінде адам баласының алпыс бір жасы - "бесінші мүшел", "бесінші бунақ өмір" деп аталады. Алпыс бір жасқа келген ер болсын, әйел болсын, ақылы толған, мінезі орныққан, жеңілтек сезімнен, көбелек көңіл-күйден әбден тазарған, ары жарқылдап айдай толған кезі деп қаралады. Қазақ бұл жастағы ер адамды "ата жасы", "ақыл жасы", жұрт ағасы", "дана жас", "атан жас", "ақберен жас", "ақ сүңгі жас" деп қараған. Сондықтан қазақта "Алпыстан асқаннан ақыл сұра, отыздағы жігіттен олжа сұра" деген тәмсіл бар.
Тағы да қазақтың "Жігіттің алпысқа келгені - атан жігіт болып толғаны", "Алпыс - тал түс", "Алпыстағы адамнан бата алған жанның бақыты жанады, тоқсан тарау жолы жақсылыққа ашылады" деп, алпыс жастың қадір-қасиетін, өмірдің қымбатын дұрыс бағалай білген. Ал алпыс бір жасқа толған әйел адамдарды "ақ жаулықты ана", "ақ самайлы шеше", "ару ана", "ақ қарын ана", "төр бәйбіше", "от анасы", "орда ақылы", "ауыл анасы", "ел анасы", "ақыл данасы" деп бағалаған. Алпыстан асқан ананың ақ батасын Алла Тағала пердесіз қабыл қылады деп сенген.
Анасы бар үйде қараңғылық болмайды деп білген. Үй құты анада, бағы шаңырақта, қорғауда ер адамда тұрады деп ырым еткен. Үлкен абыроймен сыйлап, құрметтеген. Жастар бетінен алмаған. Алдынан кесе-көлденең өтпеген. Қатты сөз айтып, қамықтырмаған. Себебі ана жолы - үлкен жол. "Ананың ақылы - халықтың нақылы" деп білген. Расында, алпыстан асқан адамның өмір тәжірибесі мол болады. Әр басқан қадамын есептеп басып, есті тәрбие айтады. Қателік өткізіп алудан, ұятты істерден көш аулақ күйде өтеді. Бұл кез адам баласының өмірінің ең жоғары сапалы дәрежеге өткен, ары айдай толған, иманы кемеліне келген, өте дұғалы ауызды кезі саналады. Қазақта "Әке қарғысы - оқ, шеше қарғысы - боқ" деген мақал бар. Осы мақалдың түп-төркінінде шешенің шындап қарғамайтындығы, жүрегінің күн шуағындай жылы, мейірімді екендігі көрініп тұр.
Жетпіс үш жас - алтыншы мүшел
Қазақ есебінде адам баласының жетпіс үш жасы - "алтыншы мүшел", "алтыншы бунақ өмір" деп аталады. Бұл кездегі ер адамдарды "жер орта жастан ауған жас, қарттық жас, ұлық жас, жетілген жас, жетелі кезең, жеті қырқалы шақ, өтпелі өмір" десе, кейде нашарлау шалдарды "таяқты өмір", "жемір шал", "қақпас шал" деп, мінездеме беріп жатады.
Ал енді бұл жастағы аналарды "асқар ана", "дана ана", "қарт ана", "сары қарын ана", "құт ана", "ақ шылауышты ана", "ақ самайлы апа" деп атайды. Жетпістен асқан ата болсын, ана болсын, ауылдың құт-берекесіне санайды. Төрдің сәні, өмірдің мәні деп қарайды. Ауыр жұмысқа шекпейді, бетіне қатты сөз айтпайды, бұл жастағы ата мен ананың кәрін төксе, кәрін төккен адам оңбайды. Бастағы бақыттың қайтуы осындай ата мен аналарды ренжітуден, өмірдің қысқаруы, жолдың болмауы, бақтың байлануы, сордың қайнауы ата мен ананы өкпелетуден бастау алатынын ұмытпаған абзал.
Қайта олардың батасын алып, көңілін тауып, қош етсеңіз, алдыңыздағы бар бақыттың қақпасы ашық тұрады. Сексен бес жас - жетінші мүшел Қазақ сексен бес жасты - "жетінші мүшел", "жетінші буын өмір" деп атайды. Бұл жастағы аталарды "сеңгір жас", "алып жас", "қарт ата", "әулие ата", "пір ата", "ел атасы", "қор ата", "ақсақал", "ақ ата", "жан ата", "шуақ ата" деп те атайды. Ал жетінші буындағы аналарды "ақ шылауышты ана", "ұлы ана", "ақ самайлы ана", "қарт апа", "кейуана", "киелі ана", "мөлдір ана", "асыл әже" деп атайды.
Бұл мүшелге жеткен ата болсын, ана болсын, үйдің құтына, өмірдің жарық шырағына, төрдің сәніне, өмірдің мәніне, ауылдың қазынасына айналған шағы. Әрбір бала, немере, шөбере, шөпшектерінің алдында тұрған ақ бастау өмір деп қаралады. Қазақ - "сексен бес жас - сеңгір асу, селкілдек өмір, сақал-мұрты ағарған желпілдек өмір" деп тектен-текке айтпаған. Сексен бестен асқан қартты ажал 85 жерден аңдиды. Арты құз, алды жар, жолы тар, бақиға таяу тұрған шағындағы, батар күн алдындағы тіршілік иесін еш ренжітпеген оң болады. Сексеннен асқан ата мен ананың батасын алу, бағып күту - бар ұрпақтың маңдайына тегіс жазыла бермейтін бақыт. Тоқсан жеті жас - сегізінші мүшел Қазақ есебінде тоқсан жеті жас - "сегізінші мүшел", "сегізінші бунақ өмір" деп есептелінеді. Бұл жасқа келген ата мен апаны қазақ "қақпыш буын", "ақтық буын", "қақсал буын", "қарт буын", "әулие баба", "кейуана", "киелі ана", "пір ана", "тау ата", "орман ана", "баталы ғұмыр", "бақты өмір", "шырақты тіршілік", "көмбелі кезең", "кезең асқан жас" деп атайды. Бұл мүшелге толған ақ ата мен ақ ананың бір кездегі таудай болған денесі тобықтай болып солады. Айдай толған ажарын терең әжім басады. Кезіндегі сері сезімі сірі ақылға айналады. Ақ таяққа таянады.
Құлақтан азады, сөзден тозады. Төрінен көрі жақындайды. Көп нәрседен жиренеді, әлсіз күй кешеді. Осыған қарап оны кейде "қаңбақ шал", "қаңбақ апа" деп те жатады. Рас, жүз жастық - бір ғасырлық ғұмыр кещіп, ұл мен қыз, немере-шөбере, шөпшектерініңм алдында, ажал аузында ақырғы сәтте отырған, ақтық демінен бата алған ұрпақтың бақыты бір ғұмыр жанады. Қарт ата мен ананың құты шаңырағына дарып, шырағы өшпес болады.
Дереккөз: tengrinews.kz
Әже-апаларымыз да еркектің төсекте қуатты болуының құпиясын білген екен...
Ауылдағы жеңгейлермен, әсіресе, көпті көрген әжелермен әңгіме айтқанды ұнатамын ғой. Осы бір әңгімені сексенге шыққан әжей айтып берген еді. Әйелдер қауымы жиналғанда әңгіме одан да, бұдан кететіні белгілі. Соның бірінде бүгінгі келіндердің алғашқы төсектен жүкті болмай біршама жүріп қалатыны сөз болды.
«Қалпақпен ұрса, мұрттай ұшқан сидаңдаған жас келінде қайбір көтерердей қуат бар дейсің? Кигені шалбар, суық тартатын. Ышқыры төмен, кіндігі ашық киіммен босаға аттағанша жүреді де, келін болғаннан басталады. «Үйбәй, әне жерім!» деп жата қалады қит етсе... » деген бір апаның сөзін басқа үлкендер де қоштай кетті.
«Иә, одан қалса, жөндеп тамақ ішпейді ғой келіндер. Семіріп кетемін деп шөп-шалам шұқылайды. Ішкені газды су, жегені балмұздақ... Байға тигенше не ішкенін кім білсін?! Әйтеуір, екінің бірі асқазаным деп мұрттай ұшады. Қол салып ет жемеген, сары майдың дәмін татпай өңкей маргарин жегендер оңа ма?»
«Ойбууу, оны айтасың, ет жемейтін келін көрдік. Өзі жемесе жемесін, «ет жеген зиян, көкөніс жеу керек» деп балама жегізгісі келмеген келінді де көрдік қой. Қайдағы бір елдің асын айтады пайдалы деп... Пішту, өмір бойы ет жеп келген балам өлше шайнай ма шөбін?! Содан кейін қандай бала туады?!»
Не керек, үлкендер жағы келіндерді сөзбен іреп тастай салды. Жастар жағы бір-біріне көздерінің астымен қарап, жақтырмай отырғаны анық. Тағы біраз басса, мына жерде қып-қызыл айтыс басталғалы тұр. Етек жақта отырған бір келіннің ерні жыбырлай бастағаннан «әңгімені аударып жіберейін» дедім де, сұрақты ортаға тастадым. Жастарға да жатпаймын, апалардың қатарына әлі кіре қойғам жоқ, маған ештеңе дей қоймас деп батылдық танытқаным ғой.
«Ау, тек келіннен көре бересіздер. Өз ұлдарыңыздан кінәрат жоқ па? Медицина шырылдап жатыр ғой, ер-азаматтардың көпшілігі белсіз деп... Бала көтертуге көбінің қауқары жетпейді екен... Екеуі бірдей емделгенде ғана барып сәби сүйген талай жастарды білемін... Олардың да ішкені сыра, шеккені темекі. Етті бәрі жеп жатқан жоқ. Еркектердің де денсаулығы оңып тұрған жоқ қой қазір?!», - дегенім сол еді, жас келіндер күтіп-ақ отыр екен.
«Соны айтсаңызшы, емделуге келгенде тек әйелдерден көреді. Мысалы, мен де біраз көтере алмай жүргенде дәрігер күйеуіңді ертіп кел деді. Зорға апардым. Содан екен, кінә... Үш ай емделген соң ғана көтердім ғой», деп бір келін жыламсырағандай болды.
Басқалары да жамырай кетті еркектерге деген өкпесін айтып. Айтыс басталды. Әрқайсысы әрнені айтып, жамырап бара жатыр еді, төрде отырып ешбір әңгімеге араласпай, жәй ғана жылы жымиып қойып, ыстық шайға науат салып баппен ішіп отырған әжей шуды басып тастады.
«Еркек деген де бір балаң. Оның денсаулығына да қарап отыруға міндеттісің қатыны болған соң... О несі, сонша шулап. Көтерте алмай жатса, денсаулығын түзе! Бала туғыза алмады деп кетіп қалмайсың ғой?! Мен сендерге бір құпия айтайын...», деген әжей басына қабаттай ораған қарқарадай жаулығын бір түзеп алды.
Жылтыраған аппақ көйлегінің етегін бір қымтап алып, не айтар екен деп аузына емініп қарап қалған бәрімізге қулана бір қарады да, әңгімесін жалғады.
«Еркектің бәрі аттай, төсекте оттай бола бермейді ғой. Әркім әліне қарай деген. Сол үшін ертеде әйелдер көктемді қатты күткен. Көктемде шығатын жабайы сарымсақты таласа теріп алып, айранға турап, күйеулеріне, тіпті, үйленер жастағы ұлдарына да берген екен. Қыз күнімізде ауылдағы жеңгелерден талай естігенбіз. Сол жабайы сарымсақты көктей жеген еркектердің қуаты керемет, ұрпағының да дені сау болатын көрінеді. Соны жеп өскен шығар, біздің үйдегі аталарың да. Алғашқы түндерден-ақ құрсағымызға қалай біткенін байқамай қалдық қой», - деп күліп алды есік жаққа ұрлана қараған әжей.
Мұны бірінші рет естіген екенмін, құлағым елең етті. Ескіден қалғанды жазып алу – әдетім. Одан әрі әңгімеге тарта түстім.
«Ол қандай болады жабайы сарымсақ деген?»
«Кәдімгі бәйшешектен соң іле-шала көкпен бірге шығады. Сабағы тік, ауылдағылардан сұрасаң білуі керек. Жегенде, тура сарымсақ жегендей боласың. Соны жұлып әкеп айранға, кез келген асқа қосып жегізесің. Әсіресе, аққа турап салғанның әсері жақсы болады. Ерте көктемде әлсірегенде оны жеген әйел де, еркек те, бала да қуаттанып шыға келеді. Қазіргілерге берсе, «ойбай, зиян, мироб жұғады» деп жегізбесе керек. Сосын, еттің күші, әсіресе, қазының сорпасын ішіп тұрған еркектің де қуаты мықты болады. Ет асып бергенге қиынсынбай, қамырын салмай тұрып, сорпасынан екі кесе ішкізіп жіберсең, кез келген еркектің беліндегі қуатын күшейтеді. Сосын тек бала ту да, отыра бер, ешқандай дәрігер жағаламай-ақ», - деп апамыз тағы бір «ой» тастады.
Әлгінде ғана үлкендермен жағаласа кетуге дайын отырған келіндер жағы бір-бірін түртісіп, күбірлесе қалды.
Осындай пайдалы ақпарат алған мен қойын дәптеріме түртіп алып, көктем шыққанда көпке жариялармын деп түйіп қойдым. Соның сәті енді келген сияқты. Еркек қуатын арттыратын жабайы сарымсақтың қасиетін естіген бе едіңіз? Ол туралы не білесіз?
Жайнаған Байтұрым
Пісте шақпайтын адам аз шығар, сірә. Бұл уақыт өткізудің бірден-бір жолы. Ал сол ермектің сізге қаншалықты пайдасы не зияны бары жайында білгіңіз келе ме? Ендеше, төменге көз тігіңіз.
Пісте шағудың зияны
Күнді сүйіп өскен күнбағас пістесін зиян деуге де қимайсың. Көбі пісте шағуды мәдениетсіздіктің белгісі ретінде таниды. Кешірерсіз, бірақ кинотеатрда отырып поп-корн қытырлату мен сағыз шайнау мәдениетсіздікке жатпай ма сонда?
Сағаттың тылсым күшi. Адам қайтыс болғанда оның қолсағаты ғана емес, үйiндегi сағаттары да тоқтайтын оқиғалар жетерлiк. Өлiм болған оқиға орнына жеткен криминалистер де осы құбылысты жиi байқайды екен.
Бiрақ сағат пен адам өмiрiнiң арасында қандай байланыс бар?
Ғылым алға дамып кеттi дегенiмен, мұндай тылсымды түсiндiруге келгенде ауызды қу шөппен сүртуге мәжбүрмiз. Тылсым құбылысты зерттеушi ғалымдар мұны тек физикалық тұрғыдан түсiндiретiн болжамдарын алға тартады.
Мадам Флоранц Марриант былай баяндайды:
Достарымның арасында элиталық қауымнан шыққан, көріпкелдік қабілеті өте күшті жас әйел бар еді. Оның бұл сырын тек бірнеше адам ғана білетін. Бір жыл бұрын плюрезия ауруынан 20 жасар сіңлісі қайтыс болған еді. Эдис (көріпкел әйелдің аты) сіңлісі өлім аузында жатқанда тапжылмастан жанында болады. Сол кезде ол ғайыпты тамашалау (Clairvoyance)[4] халін бастан кешкенін, яғни рухтың тәннен баяу ғана бөлініп жатқанына куә болғанын әңгімелейді.
ҚР СІМ Қайрат Абдрахманов этникалық қазақтарың мәселесі жайлы айтты.
Министрі үкімет отырысынан кейін журналистердің сұрағына жауап берді.
Бүгінде 700 этникалық қазақтың Қытайдан келуіне құқығы жоқ.
«Қазір Синцзян-Ұйғыр автономды округі 675 қазақтың Қазақстанға келуіне рұқсат беру мәселесін қарап жатыр. Бүгін, 7 тамызда, екі азаматтығы бар 19 азаматтың 15-іне салынған уақытша тыйым алынды», – дейді Абдрахманов.
Ербол Әкімғали сексеуілден тері ауруларын емдейтін сабын жасап шығарушы
Əңгімемізді өзіңізбен танысудан бастасақ...
Мен 1988 жылы Қытай Халық Республикасында дүниеге келдім.Сол жақта жоғары оқу орнын бітірдім.2008-жылы ата жұртыма қоныс аудардым.
Страница 143 из 237
Новости, интересные истории. Портал www.el24.kz. © Все права защищены. Свидетельство о регистрации сетевого издания
