2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Елең еткізер
Ақмола облысының күш құрылымдарын аяғынан тік тұрғызып, дүйім жұртты шулатқан қаскөй тәртіп сақшыларының көзінше өзі кепілге алған қарияға пышақ сұқпақ болған. Қаланың бір ауданында бой тасалаған қауіпті азамат көпке дейін берілмей, полицейлерді біраз әбігерге салыпты. Оқиға куәгерлері болған жайтты камераға түсіріп, әлеуметтік желілерге жариялаған. Қаскөй түрмеден қалай қашқан? Қылмыскер кім және ол қазір қайда? Бұл туралы Еуразия бірінші арнасы хабарлайды.

Подробности
Категория: Сырласу

Баршаңызға сəлем, "Сырласу"  клубы! 

Қай ғасырда өмір сүріп жатырмыз? Оңтүстіктің қызымын.Адамды алып қашып жар қылудан қашан арылар екенбіз? Не деген жабайылық? Қызды өз қалауынан тыс нəрсе жасату мүмкін бе? Мүмкін емес. Жасым жиырма жетіге келсе де, мен өз қалауыммен күйеуге шыққым келеді. Құда түсіп, сырғамды салып алғанын қалаймын. 

Подробности
Категория: Бүгін

Қазақстандықтар шілде айында 10 күн демалады, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі. "Қазақстан Республикасындағы мереке күндері туралы" заңға сәйкес, 6 шілдеде елімізде Астана күні тойланады. Биыл ресми мереке жұма күніне түсіп тұр. Осылайша, бес күн жұмыс істейтін қазақстандықтар үш күн қатарынан демалады - 6,7 және 8 шілде. Ал алты күн жұмыс істейтін қазақстандықтар 6 және 8 шілде ғана демалады. 7 шілде жұмыс күні болады. 

Подробности
Категория: Проза

Болған оқиға желісімен...

Ғани Әлихан

Сол күні кешке дейін тағатсыздана күтсемде хат берген күзетшім қайтып келмей хабарсыз кетті . Неге келмеді екен , әлде қандайда бір жағдай болып қалмаса жарар еді деген ой , түніменде ұйқы бермей мазамды алды . Тап сол кезде үй күзетшілерінің өзіндік қатаң заңы бар екенін мен білмеген соң түсінбедім . Өйткені кезекті тапсырып кеткен күзетшілердің шақырусыз қайта келуге қақысы жоқ екен . 

Подробности
Категория: Проза

Болған оқиға желісімен...

Ғани ƏЛИХАН

 Бойымдағы барымды Болатқа сыйласам, Болаттай еркектің тоқалы болсам ойлағаныма жетемін деген арманым арадан ай өтпей жатып жоғала бастады. Өйткені тап бүгін міне бір ай толып екінші айға аяқ басты, бірақ сенген еркегімнің әлі сол баяғы жүрісі.

Подробности
Категория: Сырласу

Менің жайым тіптен қиын. “Ойнап жүріп от басқанымды” кеш түсіндім. Мен де қателестім. Біле тұра  біреудің күйеуімен кездестім.  Ақшалы адам деп, байлығына қызығып, өзіме қаратудың бəрін жасадым. Солай күйеуге  жүз айла мен жүз мың амал пайдаланып шықтым. Күйеуге шығар алдын, бірінші əйелі жүкті екенін білсем де, екеуін ажырастыруға барымды салдым. Ертең –ақ өзім де бала туып, уысымда ұстаймын деп ойладым. Бірақ жағдай мен ойлағандай болмады.Өмірімнің мұңы мен азабы күн сайын көбейе берді-көбейе берді.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Білетін боларсыздар 21 ғасырда өлімнің көбісі жүрек ауруынан. 

1) Шаршау 

Қан тамырлары жіңішке болып тарылғанда, сіздің жүрегіңіз өзіне керек мөлшердегі қанды ала алмайды. Ал бұл жүректің күшін әлсіретеді. Ең бірінші белгі — мәңгілік шаршау және ұйқы келіп есіней беру. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Аса ауыр қылмысы үшін Ақмола облысы Степногорск қаласындағы түрмеде жазасын өтеп жатқан қылмыскер қашып кетті.

ҚР ІІМ ресми өкілі Алмас Сәдубаевтың хабарына қарағанда, ер адам 17 маусымда Степногорск қаласындағы мекемеден қашып кеткен.  

Подробности
Категория: Проза

Болған оқиға желісімен...

Ғани ƏЛИХАН

Қысқасы жаңа жыл жақындап , кафе ауласына шырша орнатып апақ - шапақ боп жатқанбыз . Әне- міне дегенше 2001 жылда кіріп келмек . Көше жақтағы фонарлаға қосымша түрлі - түсті гирляндтарды іліп , соңғысы осы үлкен шыршаны орнату ғана қалған еді . Кенеттен Роза апайымның қол бұлғап шақырып тұрғанын көріп жүгіріп бардым . Кабинетіне кіргенім сол екен әңгімесін төтесінен бастаған апайым көп сөйлеп отырмай :

Подробности
Категория: Сырласу

Менің қайын ағам бұрынан намаз оқитын.Сақалынан адам қорықатындай.4- ші әйелімен тұрады.Ажырасып кетіп үйлене береді,әйелінің үстіне әйел ала беріп,1-2 ай тұрып ажырасып,4- ші әйеліне келеді.

Менің негізі айтайын дегенім ,күйеуім жайлы.Бұрын намаз оқымайтын.Биыл намазға жығылды.Енді қорқамын,дұрыс дінді ұстанып жүр ме? Ағасы сияқты ертең  бәрін «һарамға»теңеп, бізге де қысым көрсете бастаса қайтпекпін?

Подробности
Категория: Проза

Болған оқиға желісімен...

Ғани ƏЛИХАН

Қысқасы көзімді ашсам түс боп кетіпті . Беті қолымды жуа сала жұмысыма тұра жүгірдім . Абырой болғанда Роза апайым келмеген екен .Осылайша тағы да бір ескертуден аман қалдым. Тездетіп киімімді ауыстырып  жұмысыма кірісіп, араластым да кеттім.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Ақпарат және коммуникациялар министрінің бүгінгі бекіткен ережесіне сәйкес, енді қолыңыздағы смартфонды жылдың соңына дейін бірыңғай базаға тіркеп үлгеруіңіз тиіс.

Ол үшін қолданыстағы телефонның IMEI кодын және жеке куәлік нөмірін білсеңіз болғаны. 

Тіркеу онлайн немесе байланыс операторының кеңсесінде жүргізілмек. Ал егер ұялы телефонның нөмірі тіркелмеген немесе басқаның атында болса, өзіңізге ауыстыру керек. Әйтпесе, IMEI-код басқаның атына жазылып немесе байланыс құрылғыңыз бұғатталып қалуы мүмкін. 

Подробности
Категория: Сырласу

Айттарыңыз қабыл болсын, апа-сіңілілер! Адамды сағыныш жеп қояды екен. Рас. Мен сағынып жүрмін. Кімді дерсіздер? Ағатайымды. Жар деген де жалғыз бауырымды жылда тосамын. Екі көзімді жолдан алмай, дастарханымды жинамай. Əке-шешемнің үйінде түтінін түтетіп қалған соң қиын екен. Əйтеуір, бір рет қарашаңыраққа келіп, құран бағыштап кетер деп күтумен жүрмін.

Подробности
Категория: Проза

Болған оқиға желісімен...

Ғани ƏЛИХАН

Ағам кетісімен мені өзімен бірге ерте кеткен администратор қыз кабинетіне апарды . Басымнан аяғыма дейін тесіле қарап шыққан жаңа басшым аты-жөнімді , елімді сұрап алды да тапсырмаға көшті .

  1. Күйеуім  құрдасымызбен жүреді екен...
  2. Күннен қорғайтын көзілдірікті қалай таңдаймыз?
  3. Түнгі ханшайым (2- бөлім)
  4. Өткенімді білсе... Не болар екен?!...