2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Сырласу

Подробности
Категория: Сырласу

САРЫ КЕЛІНШЕК

Сол көктемде бір көкеміз біздің қалаға қызметпен ауысып келді. Жас кезінде әжептеуір әнші болған екен. Әрине, қазір ән айтпайды.

Гүр-гүр еткен даусын естігенде «Осы кісі шынымен әнші болған ба?» деп ойлап қалатыныңыз анық. Бірақ, мәдениет саласындағы бір мекемеге басшы болып келген көкеміз әңгіме арасында «Баяғыда домбыра тартып жүргенде мені теледидардан көп көрсететін» дегенді мақтанып айтатын.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
Америка Құрама Штаттарында коронавирус жұқтырғандар саны 1 миллионнан асты.
Джон Хопкинс университетінің мәліметінше, АҚШ-та Covid-19 жұқтырғандар саны 1 миллионнан асып кетті. Америка - вирус жұқтырғандар саны бойынша әлемде бірінші орында тұр.

Подробности
Категория: Елең еткізер
Коронавирусқа шалдыққан 500-ге жуық медициналық маман осы дертпен күреске жұмылдырылмаған болып шықты. Сондықтан Бас прокуратурада COVID-19-ды дәрігерлер қалай жұқтырды деген сауал туындаған.
 
Денсаулық сақтау министрлігі оларға 2 миллион теңге берілмейтінін айтып салды. Қазір министрлік прокурорлармен бірігіп тексеріс жұмыстарын жүргізіп жатыр - деп хабарлайды ktk.kz арнасына сілтеме жасап el24.kz

Подробности
Категория: Елең еткізер
27 сәуірде Алматыда коронавирустық инфекцияны жұқтырудың расталған 847 жағдайы тіркелді.

Бұл туралы Алматы қаласы Қоғамдық денсаулық сақтау басқармасы хабарлады. «Кеше вирус жұқтырудың 5 жаңа жағдайы тіркелді.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Қыз-келіншектердің кейбір қылықтары ер азамат атаулыны шошытады. Бірнеше кітаптың авторы, танысуға арналған мобильді қосымшаны ойлап шығарған Саманта Дэниэлс еркектер үйленгісі келмейтін әйелдердің 10 типін атап көрсеткен. Сонымен ол қандай әйелдер?

 
Педагог әйел. Ер азаматқа ақыл айтып, үйретуге әуес әйелдер алғашқыда қамқоршы болып көрінуі мүмкін. Бірақ ер азаматтар мұндай «дәрістен» жылдам жалығады.

Подробности
Категория: Проза

Кәмел Жүністегі

– Жалғызы ғой, – деді Мұхамедия Әлінің бетіне қарап.

– Иә, – деп күрсінді Әлі.

Екеуі Жүрсіннің үйіне қарай асықпай аяңдап келеді. Сол қаралы үйдің маңы қара-құрым жұрт. Кіріп-шығып жатқан осы ауылдың адамдары. Естуінше, Жүрсіннің жалғыз ұлы ауыл іргесіндегі зираттың тұсынан мотоциклмен ызғытып келе жатып опат болыпты.

Подробности
Категория: Проза

Темірғали Көпбай

(әңгіме)

Молдалар бал аштыру күнә дейді. Солай да шығар... Желіккен жас қыздар болмаса, ақыл тоқтатқан адам жетіскеннен бал аштыра ма?

Әдетте балгерге маңдайын тасқа соғып, тауы шағылып жүргендер мен тұйықтан шығар жол таба алмай пұшайман болғандар барады. Қырықтың қырқасынан асқанда құмалақшыға барамын деген ой Қалибектің қаперіне кірмеген. Енді міне, құмалақ аштыруға келгендердің шұбатылған кезегінде бұл да тұр. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

 Індет жұқтыру қаупі жоғары орындардағы Солтүстік Қазақстан облысы сақшылары қосымша қорғаныс костюмдерін алды, деп хабарлайды polisia.kz

Солтүстікқазақстандық полицейлер облыстық ҚАЖ департаментінен, әйелдер колониясында тігілген обаға қарсы 350 костюм алды. Комбинезон, бетперде және қолғаптан тұратын жиынтық коронавирус жұқтырудан қорғануға арналған. Алғашқы кезекте, костюмдер ТЖ кезеңінде Петропавл блок-бекеттерінде “қорғаныстың алғы шебінде” қызмет атқарып жүрген қызметкерлерге берілді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жоғары дәрежедегі педиатр Гүлназым Нұрғалиева 22 сәуірде Алматыда қайтыс болды, - деп хабарлайды Tengrinews.kz  сілтеме жасап el24.kz

Нұрғалиеваның күйеуі - хирург, ал тұңғыш ұлы - қалалық № 12 ауруханада травматолог болып жұмыс істейді. Отбасындағылардың айтуынша, 16 сәуірден бастап әкесі мен ұлы каратинде ем алып жатқан.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Маңғыстауда тағы алты адамнан коронавирус анықталды -деп хабарлайды Маңғыстау облыстық коммуникация орталығына сілтеме жасап el24.kz

25 сәуір күні Маңғыстау облысында COVID-19 жұқтырған 6 адам тіркелді. Барлығы да осыған дейін тіркелген науқастармен байланыста болған, провизорлық тексерісте жатқан азаматтар.
Санитарлық дәрігерлердің айтуынша, алтауынан да алынған сынама ПТР диагностикалық зерттеу нәтижелері бойынша COVID-19 диагнозы нақтыланды.

Подробности
Категория: Проза

(Әңгіме)

Қанат Тілеухан

– Мына қаншықтың дауысының аштысын-ай. Тіптен ұйқы бермеді ғой, – деді шешем. Ал, әкемнің оянып кеткенін тамағын кенеп, ағаш төсекті шықырлатқанда бір-ақ білдім.

Барлығымыздың ұйқымызды бұзған үш жастағы жиен қарындасым еді. Ақлима жылауын тоқтатпағасын шешем орнынан тұрып, әпкем жатқан бөлмеге барды. Оның ағаларына еріп, тоған суына шомылып жүргенін көрген едім. Содан суық тигізіп алса керек-ті. Шешем өзіме талай қолданған ем-домды Ақлимаға жасағанын сезіп, білдім.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер
Имам Ахметтің Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткізген риуаятында Алланың Елшісі (с.а.у.) ораза тұтушының ерекше қасиеттері жайында былай дейді:
 
«Менің үмбетіме Рамазан айында бұдан бұрын ешбір үмбетке берілмеген бес түрлі қасиет берілді:
 
1. Ораза тұтушының аузының исі Алланың алдында хош иісті мисктен, сөзсіз, артық болады;

Подробности
Категория: Елең еткізер

Шымкент қаласында коронавирус індетінен бір науқас көз жұмды. Бұл туралы жағдайды елдегі ресми ақпарат көзі растады.

 

Марқұм 1968 жылы дүниеге келген.

  1. Мамырда карантин ұзаруы мүмкін, қауіпті кезең - Біртанов
  2. Ақтауда коронавирус жұқтырған әйел босанды
  3. Жынды қойдың етін жеген қасқыр
  4. Кеше ғана тағайындалған Алматының бас дәрігері Камалжан Надыровтан коронавирус анықталды