2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі төлемді алушылар тізіміне өзгеріс енгізілгенін хабарлады.

Сенбі, 4 сәуір күні көптеген қазақстандықтар 42 500 теңге алуына болаыны хабарланған SMS хабарлама алған болатын.

Бұл хабарлама  eGov базасы арқылы проактивті жіберілгені айтылған еді. Алайда мұндай SMS бәріне келген жоқ. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі әлеуметтік төлем туралы бұйрыққа еөзгеріс енгізді. Тізімде кімдер жоқ Төтенше жағдай енгізілгенге дейінгі бір жылда міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне бірде-бір ай қатыспаған тұлғалар. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

АҚШ-та 51 жыл бойы отасқан ерлі-зайыпты бір күнде көз жұмды. 

Олардың баласы Бадди Бейкердің айтуынша, 74 жастағы әкесі мен 72 жастағы анасы коронавирустан қайтыс болған. Арасы алты минут. 

Подробности
Категория: Елең еткізер
Қазақстанның үш мегаполисінде модульдік инфекциялық жаңа ауруханалар салу үшін арнайы жұмыс тобы құрылды - деп хабарлайды ktk.kz арнасы.
 3-4 апта ішінде Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қаласында жұқпалы ауруханалар салу жоспарлануда.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Метанол коронавирус инфекциясын болдырмауға және емдеуге көмектеседі деген қауесеттер Иранда кем дегенде 44 адамның өмірін қиды.

Құрбандардың саны тез өсуде. Екі жүзден астам адам ауруханаға жеткізілді, ондаған адам көру қабілетінен айырылды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Коронавирус инфекциясының таралуына жол бермей, халық денсаулығын сақтау мақсатында облыста карантин басталады.

Облыстың бас мемлекеттік санитар дәрігері Е.Сыдымановтың қаулысы бойынша, Маңғыстау облысының аумағында 3 сәуір сағат 00:00-ден бастап 2020 жылдың 15 сәуірі 07:00-ге дейін карантин режимі енгізіледі.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қарағанды облысында коронавирус індетінен 1 адам көз жұмды, деп хабарлайды coronavirus2020.kz. 

Қазақстан бойынша үшінші адам коронавирус инфекциясынан қайтыс болды.

Подробности
Категория: Елең еткізер
Төтенше жағдай кезінде табысынан айырылған азаматтарға берілетін әлеуметтік төлемді (42500 теңге) алу шарттары жеңілдетілді деп хабардайды qamshy.kz ақпараттық агентігіне сілтеме жасап el24.kz
 
 Енді төтенше жағдай салдарынан кірісті жоғалтқанын растайтын құжаттарды ұсыну қажет емес. Басты шарт – мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына соңғы 12 айда кемінде 1 рет әлеуметтік төлем жасалынған болуы керек.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Үлкен фиқһ ғұламасы Әбу Ләйс Самарқанди әңгімелейді: «Алладан қорыққан адамда жеті түрлі белгі болады.

Біріншісі – тілге қатысты белгі. Алладан қорыққан адам тілінің қызметі арқылы өтірік, өсек, ғайбат айтпайды, ешкімді шағыстырмайды. Оның орнына Құран оқиды, зікір айтады, іліммен шұғылданады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Бүгінде Қазақстанда коронавирус жұқтырғандар саны орташа есеппен күн сайын 30 процентке өсіп келді. Министр бір науқас инфекцияны үш-төрт адамға жұқтыра алатынын айтты

 Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов карантиндік шаралардың мерзіміне қатысты пікір білдірді, деп хабарлайды Sputnik Қазақстан тілшісі.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
 Ресей астанасында коронавирус жұқтырған тағы 4 адам көз жұмды.

 Бұл туралы Мәскеудегі коронавируспен байланысты жағдайды бақылау мен мониторингілеу жөніндегі жедел штабтың Telegram-арнасынан хабарланған.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматы көшелерінен қаңғыбастардың жоғалып кетуі шенеуніктерді алаңдатып отыр Алматыда әлеуметтік қызметкерлер қаланың үйсіз тұрғындарын коронавирустың негізгі тасымалдаушысы ретінде іздеп жатыр.

Алайда карантин енгізілгеннен кейін Алматы көшелерінен және жылу трассаларынан қаңғыбастар мен қайыршылар жоғалып кеткен.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Италия тұрғындары коронавирустан көз жұмған жүздеген адамдардың денесін тиеген жүк көліктері түсірілген видеоны көріп шошынуда, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі. 

Әлеуметтік желіде марқұмдар тиелген жүк көліктері мен науқастар жатқан аурухана түсірілген видео жаппай тарала бастапты.  

Подробности
Категория: Риясыз әңгіме

Джолбасханов Ислам Талипұлы

«Мейірім» ерікті жастар ұйымының негізін қалаушы.

- Қазіргі таңда "Мейірім" ерікті жастар ұйымының қанша мүшесі бар?

«Мейірім» ерікті жастар ұйымының құрылғанына биыл бес жыл толып отыр. Осы аралықта ұйымда үш жүзге жуық ерікті жұмыс атқарып, тәжірбие жинап, қоғаммен қарым-қатынас жүргізуді, командалық бірлікте жұмыс жасауды, көшбасшылық қасиеттерін дамытып, азаматтық жауапкершілікті сезінуді үйренді. Біздің ұйым барлық азаматтарға ашық. Кез-келген жан келіп бізбен жұмыс атқаруларына болады. Қазіргі таңда ұйымда 50-ге жуық еріктілеріміз бар.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматыда жаңа режим енгізілді. Бүгіннен бастап қаладағы негізгі сауда нысандары мен қызмет көрсету нысандарының жұмысы тоқтатылады, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі.

Бұл туралы Алматы әкімі Бақытжан Сағынтаев Instagram желісіндегі парақшасында жазды.

  1. 30 наурыздан 5 сәуірге дейін Нұр-Сұлтанда автобустар жүрмейді
  2. Түлкібастық кәсіпкер қоғамдық орындарда 2000 дана бетперде таратты
  3. Облыстық ҚХА мүшелері күніне 500-ден астам медициналық маска тігуде
  4. Қазақстанда коронавирус жұқтырғандар саны 88 адамға жетті