2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Лондондық көпірде пышақпен адамдарға тап берген азамат бұрын қылмыс жасап, түрмеге қамалғаны анықталды.

Оның террористік әрекеттерге қатысы болыпты. Бүгін адамдарға пышақпен шабуыл жасаған 28 жастағы ер азаматтың есімі Усман Хан екендігі айтылды. Ол 2012 жылы сотталып, 2018 жылы мерзімінен бұрын босап шыққан.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматылықтың айтуынша, ол осы уақытқа дейін балалары мен немерелерінің жағдайын жасау үшін аянбай тер төгіпті. Зейнетке шыққан соң, өзінің сүйікті ісімен шұғылдануды жөн көрген.

Алматыдағы Арбат алаңында өнер көрсетіп, халыққа танымал болған 65 жастағы диджей әжей музыка саласына қалай келгенін, қазір қайда өнер көрсетіп жүргенін, жаңа кәсібіне қатысты жақындарының не дегені туралы Sputnik Қазақстан тілшісіне берген сұқбатында айтып берді.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

АҚШ-тың Пенсакола қаласының тұрғыны жігітін өзге әйелмен ұстап алған.

Мұнан кейін әйел оның үйін өртеп жіберіпті. 47 жастағы Титу Мур 7 қарашада бірінші дәрежедегі өрт үшін тұтқындалды. Ол Эскамбиа округінің түрмесіне қамалды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Сот әйелдің шындыққа сай келмейтін ақпаратты жариялағанын анықтады.

Facebook-те жалған ақпарат жариялағаны үшін Нұр-Сұлтанның тұрғынына астаналық клиникалардың бірінің хирургына келтірген моральдық шығынын өтеуге бұйрық берілді.

Подробности
Категория: Сырласу

Тұрмыс құрғанына бір жыл болған келіншек күйеуінен ләззат ала алмай жүр. Жарын ессіз сүйетін

ол төсекте те қанағаттанғысы келеді. Бұл туралы бір баланың анасы Instagram әлеуметтік

желісіндегі "Әйел құпиясы" парақшасында баяндады деп жазады KAZ.NUR.KZ.

 

Келіншектің сөзінше, оның жарының денесінде суық бар.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Ресейдегі Ленининград облысының Бор елді мекенінде ер адам полиция бөлімшесінде көз жұмды.

Ер адамның туысының айтуынша, 36 жастағы Тимур Хинчагов дүкенде әйелімен сөзге келіп қалған. Мұны естіген дүкен қызметкерлері полиция шақырыпты.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Тайваньда жантүршігерлік жағдай болды.  

Мемлекеттік Гаосюн қаласында иттер жаңа туған нәрестені тірідей талап, жеп қойған. 8 қазанда Тайваньда 19 жастағы қыз босанған. Арада бірнеше сағат өткеннен кейін жас ана нәрестенің 28 жастағы әкесімен бірге велосипедке отырып, баланы айдалаға алып барыпты.

Олар баланы пластик пакетке салып, далаға лақтырып, қашып кеткен. Қыздың психикалық ауытқуы болған екен. Сондықтан ол әлеуметтік мәселелер бюросының бақылауында болған. Бюро қызметкерлері полицияға қыздың жоғалып кеткені туралы хабарлапты.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қалалық денсаулық сақтау басқармасының хабарлауынша, оқиға 27 қазан күні болған.

Сәбидің анасы аскөк сорпасын берген кезде, сұйықтықты іше алмаған нәресте бірден шашалып қалған.

Подробности
Категория: Сырласу

Осыдан біраз күн бұрын теледидардан Нұр-Сұлтан қаласының 34 жастағы тұрғыны Юрий Толочконың қуыршақ қызға үйленуге ұсыныс жасағаны туралы айтты. Онда ол Марго есімді қуыршақпен дос болғанына жарты жылдың жүзі болғанын, Маргомен бірге түнгі клубқа, киноға, мейрамханаларға барып тұратынын айтады. 

Иә, қызды қуыршақпен алмастыратын мұндай жандарды идоллаторлар деп атайды екен. Идоллаторлар жаны жалғыздықтан жапа шеккенде осындай «қыздарға» махаббатын арнайтын көрінеді. Ал олардың серік етіп жүргендері – манекен секілді адамның бойымен бірдей етіп, силиконнан ерлерге арнап жасалған қуыршақтар. Көбіне бұл «ойыншақтарды» аяқ-қолын бүгуге, мойнын бұруға, басқа да қимыл-қозғалыстарға келтіруге болатындай етіп жасайды. 

Подробности
Категория: Сырласу

Сәлеметсіздерме! Менің де ішімде ешкімге айта алмайтын қаншама сырларым бар еді. Жауабы жоқ сұрақтарым да бар. Соның бірі келінім мен күйеуімнің арақатынасы.

Өзім екінші рет тұрмыс құрғаныма біраз уақыт болды. Күйеуім екеуміз бір бірімізді жақсы көріп қосылдық. Оның маған деген көзқарасына, махаббатына көңілім толады.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Қазір қырыққабат – капуста тым қымбат емес. Оны тұздап, сол тұзды суымен өттегі тасты түсіруге болады екен. 
Тұздалған қырыққабаттың сығылған суынан 1 литр алып, оған 400 грамм зәйтүн майын қосады. Сосын 4 дана лимонды сығып, шырынын қоса араластыру керек. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматы – Қорғас ақылы жолының ақша төлейтін терминалы алдында жол-көлік оқиғасы болды.

Алматы бағытындағы Nissan Primera жүргізушісі белгісіз себептермен үлкен жылдамдықпен келіп терминалға ақша төлемек түгіл тоқтамастан өте шығып, ар жағындағы бетон бордюрге оңбай соғылды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қазақстан үкіметі 2020 жылы жұмыс уақытын тиімді пайдалану үшін демалыс күндерін ауыстырды.

ҚР Үкіметінің қаулысымен ҚР Еңбек кодексінің 85-бабының 3-тармағына сәйкес және жұмыс уақытын ұтымды пайдалану мақсатында 2020 жылы демалыс күндерін ауыстыру кестесі бекітілді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Ақтөбе облысында 6-сынып оқушысы өз үйінің қорасында суицид жасады. Ол асылып қалған екен. 

 

Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі «Актобе Таймс» басылымына сілтеме жасап хабарлайды. 

  1. "Ата-анасы көз жұмған": 6 жасар қыз бір күнде екі жол апатынан аман қалды
  2. Алматы облысында әйел күйеуін оқтаумен ұрып өлтірді
  3. "Русланның орнында мен болуым керек еді": Нұржан Қалжан өзегін өртеген өкінішін айтты
  4. Синоптиктер алдағы күндері ауа райы қандай болатынын айтты