2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Оның бетінде, басында және қолында аңның шабуылынан іздер, түрлі деңгейдегі жарақаттар бар.

Ашулы аюмен қарама—қарсы жолығып қалған Забайкалье  өңірінің өлімнен ман қалды. Ер адам жабайы аюдың шабуылынан таңғаларлық жағдайда аман қалыпты.

Подробности
Категория: Керек кеңес
ӨЗІН-ӨЗІ ҰСТАЙ АЛАТЫН САБЫРЛЫ АДАМДАРҒА ҚАРАҒАНДА АШУШАҢ АДАМДАР ИНФАРКТ НЕМЕСЕ ИНСУЛЬТТАН ҚАЙТЫС БОЛУ ҚАУІПІНЕ КӨБІРЕК ҰШЫРАЙДЫ ЕКЕН.
Гарвард қоғамдық денсаулық институтының мамандары мыңдаған пациенттердің дерегін сараптай келе, осындай қорытындыға келген.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Тахир Мехмудтың сөзінше, оны 26 жастағы Роберт Энеску шақырып, жүкті әйелді көрсетілген мекенжайға жеткізіп тастауын сұрапты.

Ұлыбританияда такси жүргізушісі жүкті әйелді жезөкшелер үйіне апарудан бас тартып, оны жыныстық құлдықтан құтқарып қалды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

  Алматыда жантүршігерлік жол апаты болды Екі ересек адам мен екі бала түрлі жарақатпен ауруханаға жеткізілді.

Жол апаты Алматыдағы үлкен Алматы каналы бойында Өтемісұлы көшесінің қиылысында болды. Куәгерлердің айтуынша, Audi 100 көлігі батыс бағытқа қарай жүріп бара жатқан. Ол шығысқа қарай бет алған Nissan Almera көлігіне жол бермеген.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жаңаөзенде балалар жұқпалы аурулар ауруханасында медициналық қызметкерлер палатаны зарарсыздандыру кезінде бөлмеде адам бар-жоғын тексермеген.

Кварц шамдарын қосып кетіпті. Салдарынан төрт жасар бала мен оның әпкесінің көзі күйіп қалыпты. Кварцталғаннан кейін бала мен туысы көздерінің қатты ісіп кеткенін байқайды. Және қышып жатқанын айтып, шағымданған, деп жазады  Stan.kzге сілтеме жасап kz.el24.kz.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Қытайлық танымал блогер Лиси Лидің үйі жұртты шошытты.

Қытайдағы Weibo әлеуметтік желісінің танымал қолданушысы Лиси Ли ұятқа қалды. Оның 1,1 миллион оқырманы бар. Қыз желіге үнемі әдемі суреттерін жүктейді.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Австралиялық 46 жастағы экс-стриптизер Робин Линдхольм жоғарғы сот алдында өзіне ғашық болған екі көңілдесін бір-бірін өлтіруге мәжбүр еткені үшін жауап берді. 

2016 жылы экс-стриптизер өзінің сүйіктісі, фитнес-клубтың иесі Уэйн Эмиді өлтіргені үшін 25 жылға сотталған болатын.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Дәрігерлер адам өмірі үшін аса қауіпті бес сырқатты атады, деп хабарлайды "Известия".

Бұл дерттер онкологиялық сырқатқа қарағанда, әлдеқайда ауыр. Өйткені ертерек анықталған қатерлі ісік емделеді. Ал бұл сырқаттарды емдеу мүмкін емес.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Аталмыш жаға ұстатарлық оқиға Мексика елінің астанасы Мехикода орналасқан сауда үйінің бірінде орын алған екен.

 

Тегі әйел адамның не үшін бұл әрекетке барғаны белгісіз. Көрермендер ол күзетшілерге өзінің ештеңе ұрламағанын көрсету үшін әдейі шешеніген деп пайымдауда.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Барнаул әуежайында шассиі өртеніп, шұғыл қонған Boeing ұшағында зардап шеккендер қатары 56 адамға жетті, деп хабарлайды Қаз.Ақпарат .

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жамбылдық полицейлер Тараз қаласының ойын-сауық орындарына рейд жүргізіп, қала кафелерінің бірінен синтетикалық есірткі қолданған облыс орталығының 26 жастағы тұрғынын ұстады, деп хабарлайды  Қаз.Ақпарат тілшісі.

Подробности
Категория: Проза
Торғын  Жолдасбекқызы

Ас үйдің еденін қолмен жуып жатыр ем. Кілемдерді қайырып тастағам, орындық пен дастарқанды шетке жинап...

Төр жақты жуып болған соң, еңбектеп жүріп, қолымдағы су орамалдың қиындысымен бірге таза ауа кірсін деп ашып қойған терезенің түбіне келдім. Батарейдің қырын, шетін, астын да сүртіп ап, енді орамалымды шаймақ боп суға қолымды мала беріп ем, терезенің ар жағынан біреу "Күлпааааш" деп дауыстады. Жан таласып орнымнан атып тұрып "Аау" дегелі жатыр ем, төбемнен жай түскендей жанарым жарқ ете қалды. 

Подробности
Категория: Керек кеңес

Созылмалы панкреатит

Созылмалы панкреатит- ұйқы безінің қабынуы. Қабыну кезінде ұйқы безі жасушаларының құрылымы өзгереді. Ауруды өршітуші факторларды жойғаннан кейін де ұйқы безіндегі патология сақталады, тіпті асқынуы да жалғасады. Мұндайда бұл органның экзогендік және эндогендік жетіспеушілігі пайда болады.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Ауруханада жүкті әйелдердің медициналық карталары ауысып кеткен, ал дәрігерлер пациенттің аты-жөнін нақтылап сұрамаған.

Сеул дәрігерлері ауруханаға тексерілуге келген әйелге аборт жасап тастады. Басылымның хабарлауынша, клиникада жүкті әйелдердің медициналық карталары ауысып кеткен.

  1. «Тегін жезөкшемін бе, кіммін өзі?» – болған оқиға
  2. Арыс: Жарылыстан зардап шеккен саперлердің жағдайы қалай?
  3. Қалқанша без ауруы– ЖЕМСАУ (ЗОБ)
  4. Үйге қонбаған еді...