2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Сырласу

Мүмкін, мені сөгесіздер, мүмкін, ақымақ дерсіздер. Бірақ, мына оқиғаны өзгелерге сабақ болсын деп айтқым келеді.

Жұмыстан шыққасын Илья есімді таныс түрік жігіт «жүр, кафеге барайық, қыздар-жігіттер күтіп отыр», деді. Таныс жігіт болғасын келісіп, кафеге келдік.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Үшеуінің халі – ауыр. Арыс маңындағы жарылыстан зардап шеккен 10 сапер Алматыдағы әскери госпитальде жатыр. Қазір оларға қажетті медициналық көмек көрсетілуде. Қорғаныс министрі әскери қызметшілердің үшеуі жансақтау бөлімінде жатқанын, ал қалғандарының өміріне ешқандай қауіп төніп тұрмағанын жеткізді. Ал Арыстың қару-жарақ қоймаларындағы қауіптің әлі де сейілмегенін министр Нұрлан Ермекбаев жоққа шығармайды.

Жараланғандардың жайын тілшіміз КТК тілшісі біліп қайтты. Жарылыстан зардап шеккен саперлар Арыс қаласынан Алматыдағы әсери госпитальға жеткізілген. Олар қазір ем-дом қабылдап жатыр.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Аста йодтың жетіспеушілігінен пайда болатын жемсау, яғни зоб ауруы – қалқанша безінің зораюынан туындайтын тамақтағы ісік немесе түйін.

Зоб ауруы қалқанша безінің ұлғаюынан пайда болады. Қалқанша безі адамдарда кеңірсіктің алдыңғы қабатында орналасқан. Қалқанша безінің ұлғаюы мойының жуандауына әкеледі. Зоб ауруына шалдыққан кезде, қалқанша безінің қызметі бұзылып, гормондары не аз, не көп мөлшерде бөлінеді. Бұл ауру тек шығармашылық адамдарда ғана емес, барлық кәсіп иелерінде болады.  Көбінесе диетада пайда болады.

Подробности
Категория: Сырласу

  Анонимді берсеңіздер екен. Сәлеметсіздерме! Ақыл-кеңес сұрағым келіп отыр. Сөкпеңіздерші бірақ. Жасым 21-де. Өзімді қатты жақсы көрген жанға тұрмысқа шықтым. Тойымыз қте есте қалардай өтті. Киемін дегенімді алып берді, бірге тұрған 5 айдың ішінде бар жағдайымды жасады. 

Күйеуімнің жасы 27-де. Өте тік мінез, қырсық, бірақ иманды жан. Орамал тағып жүр ахиретім үшін дейтін. Ақылын айтатын. Жалғыз мамасы ғана бар. Мамасында сыйлайтын. Бірақ мен қатты ерке болдым, барып оғанда еркелігімді көрсеттім, кішкентай ұрыс болса кетемінге салатынмын.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Бүгінде адамдардың көбіне, әсіресе жастарға күздің қара суығы мен қыс күндерінде жалаңбас жүру тән. Оның үстіне біздің Оңтүстіктің қысы жұмсақ, бұл да адамдарға алдамшы әсер етеді. Негізінен қыста басты суықтан, аяз бен желдің, ылғалдың әсерінен қорғаған дұрыс.

 

Өйткені біріншіден, суықта жалаңбас жүру бастағы қан тамырларының жұмысына зиянын тигізеді. Сосын бас үнемі ауырып жүруі мүмкін.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Құқық қорғау органдары Қаскелеңде түн ішінде жас әйелді тонап, зорлап кеткен күдіктіні ұстады. 

Ер адам бес-жеті жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Алматы облысында полицейлер 27 жастағы әйелді тонап, зорлап кеткен ер адамды ұстады, деп хабарлайды өңірдің полиция департаментінің баспасөз қызметі.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Түнгі ұйқының бұзылуы талай адамды мазалап жүргені мәлім. Сондықтан бүгін біз сіздерге ұйқысыздықтан құтылудың жолдарын ұсынғалы отырмыз.

1. Жарық сәуле

Егер жарық сәуледен қорғанбаған мекемеде ұйықтамақ болсаңыз, онда сіздің ағзаңыз ұйқыға кете алмайды. Ол кезде жапқыштарды жауып, білте шам пайдалануға тура келеді. Жатар алдында компьютер мониторын қосулы қалдырмаңыз.

Подробности
Категория: Проза

Нашақорлардың «Ямасына» бардық

«Жасыл жағаға» жетіп, машинамен жаймен жылжып келеміз. Лира айтқандай, көшедегі қиқы-жиқы үйлер-дің­ алдындағы сынып, қисайып қал­ған орындықтарда қыз-жігіттер отыр. «Мың бір түннің» алдындағы жастар-дан бұл көшенің жастары бөлек екені бірден көзге түсіп тұр. Түнгі клубқа келетіндер бай-бақуат жандардың ұрпақ-тары болса, мұндағылар жарлы-жақыбай, кедей-кепшік, ішкіштер екені бірден көзге түседі.

Он алты-он жеті шамасындағы орыс қызының сары шашы ұйысып,­ киізге айналып кетіпті. Оң көзінің астынан біреу жақсылап ұрып, көк­пеңбек таңба салыпты. Оның жанын­да отырған сақал-шашы өсіп, әбіржіп кеткен жігіттің киімі де кірден жылт-жылт етеді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Түркістандық ерлі-зайыпты мал ұрлығымен айналысқан . Түркістан облысында мал ұрлығымен тұрақты түрде айналысып келген ерлі-зайыптылар ұсталды, деп хабарлайды  Қаз.Ақпарат.

Облыстық Полиция департаментінің мәліметінше, ерлі-зайыптылар екі ай бойы өңірдің 5 ауданында жайылымдағы малдарды ұрлап келген.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Ақтөбеде отыз төрт мұғалім жалған дипломмен оқушыларға сабақ берген. Прокурорлар тексеру кезінде білім саласындағы былықтарды анықтады. Енді оқытушыларды жұмыстан шығарып қана қоймай, заңсыз алған айлықтарын кері қайтартады.  

Есет Әзімов, Алматы ауданы прокуратурасының бөлім прокуроры: - 13 адам қызметін мектепке дейінгі білім беру мекемесінде жүзеге асырды.

Подробности
Категория: Проза

Жаңа қожайынға ұнадым

Пәтер жалдап қалада тұрамыз. «Времянка» деген аты бар құстың ұясындай екі бөлмелі үйде үш жанбыз. 

Әйелім – Айғаным мен қызым – Айкүміс және өзім. Шын атым Ермұрат. Бірақ, жасым әлі отызға жетпесе де келіншегімнен бастап, танитындар түгел «Ереке» дейді.

«Ереке» деген есімге ие болсам да, ер жігітке ылайық іс тындырған жоқпын. Бұрын ауылда қарапайым, тракторшы едім. Совхозымыз тарқап, техниканы ебін тапқандар түгел бөліп алды да, мен секілді қолы қысқалар далада қалды. Кемпір-шалдың зейнет ақысына көзімді сатып отыруға еркектік намысым ұстады да, қалаға жұмыс іздеп кеттім.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 АҚШ-тың Калифорния штатындағы университет ғалымдары ғылыми тілде Artemisia Annua деп аталатын өсімдіктің бар-жоғы 16 сағаттың ішінде өкпе рагы жасушаларының 98 пайызын бірден жойып жіберуге қабілетті екенін анықтады. Бұл – қазақ сахарасының кез келген дерлік жерінде жұпар иісі бұрқырап өсіп тұратын кәдімгі жусан шөбі. Атам қазақ ертеден қастер тұтқан, алыс сапарларға шыққанда ұдайы жанында бір бумасын алып жүрген өскіннің осындай құдіреті бар болып шықты. 

Америка ғалымдары жусанды бұл мақсатқа пайдалана білудің де өз ерекшеліктері бар екенін айтып отыр. Мысалы, оның бір жылдық өскінін емге қолданған жағдайда ол өкпедегі қатерлі ісіктің тек 28 пайызын ғана жойып жібере алады. Ал егер оған темір қоспасын қосып пайдаланса, өсімдік ракты толық құртып жібереді. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматыда Розыбакиев пен Есқараев көшелерінің қиылысында ірі жол апаты болды.

Жол апаты түнде Розыбакиев пен Есқараев көшелерінің қиылысында болған. Toyota көлігі Lexus-тің бүйірінен соққан, соңғысы қатты соққыдан жолда айнала бастайды, автокөлік жарықтандыру бағанына соғылып, жүз метрдей жерге ұшып түсіп, тоқтайды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 Шамалған станциясындағы апат салдарынан зардап шеккен үш науқастың жағдайы әлі де ауыр.

Алматы облысындағы денсаулық сақтау басқармасы жетекшісінің орынбасары Өмірзақ Ниязбеков Шамалған станциясында болған аварияда зардап шеккен адамдардың қазіргі уақытта қандай жағдайда жатқанын айтып берді.

  1. Күйеуім бар, бірақ жалғызбын...
  2. Байғыз жылаған түн
  3. Көліктің терезесіне қысылып қалды: 2 жасар қыз анасын өлтіріп қойды
  4. Қытайлар Димашты мектеп оқулығына енгізіп қойды