2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қазақстандықтардың тұтынушылық несиелерді есептен шығару үшін мемлекет қара тізімге енген-өтпегеніне Ұлттық банк төрағасының орынбасары Олег Смоляков ОКҚ брифингінде жауап берді. 

«Қара тізім деген жоқ. Жеке тұлғалардың толықтығын үшінші тараптан өтеу бар. Бұл теріс фактор емес. Бұл өтеу болашақта несие алу үшін бейтарап ақпарат. Бұл азаматтардың болашақта несие алу қабілетіне кері әсерін тигізбейді». - деді Смоляков.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Бразилияның Сан-Паулу қаласында әйел гей ұлына суррогат ана болды.

45 жастағы Вальдира дас Невес кенже ұлы 24 жастағы Марсельге әке болуға көмектесуге шешім қабылдады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қарағанды облысының Қылмыстық-атқару жүйесі департаментінің пробация Қызметінің қызметкерлеріне қатысты тергеуі басталды.

Олар әйел адамды өлтіргені үшін қамалған және қазір үш жасар бүлдіршінді ұрлап кетіп, өлтірді деп күдіктелген Игентай Сопыжановты қолдап, мерзімінен бұрын босап шығу туралы өтінішін қанағаттандырған деп хабарлайды KAZ.NUR.KZ.

Подробности
Категория: Елең еткізер

ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі техникалық байқау ережелеріне өзгерістер енгізбек, деп хабарлайды ҚазАқпарат.

 

Министрліктің баспасөз қызметінің хабарлауынша, техникалық байқау орталықтарында орнатылған жабдықтарға сәйкес келетін мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыз етуге қойылатын талаптарды әзірленді.

Подробности
Категория: Сырласу

Келіншек Құдай қосқан жарының жарты жылдан бері көзіне шөп салып жүргенін біліп қойған. Оның сөзінше, жұбайы бала-шағасы барына қарамастан көңілдесімен әр кеш сайын уақыт өткізген. 


Әйел адам отбасылы екеніне қарамастан басқа жанмен көңіл жарастырған күйеуінің іс-әрекетіне налыды. Оның айтуынша, жұбайының көңілдесі де оның отбасылы адам екенін біле тұра осындай қадамға барған екен.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Мемлекет басшысы халыққа жәрдемақы берудің негізгі шартын атады. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев алғашқы жолдауында халыққа атаулы әлеуметтік көмек беру мәселесін қозғады, деп хабарлайды Sputniknews.kz тілшісі.

 

"Үкімет атаулы әлеуметтік көмек беру жүйесін түзетуі тиіс. Ондай көмек ашық, әділ және жұмыс істеуге мотивация жасауы қажет. Осы көмек көбінесе жұмыс істейтін адамдарға берілуі шарт. Үкімет пен Атамекен шұғыл бір айдың ішінде көпбалалы аналарды микро және шағын бизнеске тартудың арнайы бағдарламасын әзірлеуі тиіс. Үйде жұмыс істеуге де жағдай жасауымыз қажет", - деді Тоқаев.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Бүгінде қандай тағам болсын қара бұрышсыз елестету қиын. Ет, балық, қозықұйрық және көкөністерден дайындалған тағамдарға бұрышты дәмдеуіш ретінде міндетті түрде қосамыз.

Ұнтақталған қара бұрыштың көптеген емдік қасиеті де бар. Мәселен тәбетті ашады, кекіруді басады, қақырықты сұйылтады және қан айналымын жақсартады. Назарларыңызға ұнтақталған қара бұрыштың одан өзге де емдік қасиеттерін ұсынамыз.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Нұр-Сұлтанда колледж студентін зорламақ болған күдікті ұсталды.

5 қыркүйек күні полиция бөлімшесіне белгісіз ер адам 17 жасар қызды зорламақ болғаны туралы хабарлама түскен. Студент қыз сағат 09.45-те інісін мектептен алуға барған. Мектептің жанында оған қарай алкогольдік ішімдік ішкен ер адам келген.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Ульяновск қаласының соты балгер әйелді өлтірген жергілікті тұрғынға қатысты сот үкімін шығарды. 

Күдікті 8 жыл 6 айға бас бостандығынан айырылды, деп хабарлайды Ресейдің Ульяновск облысы бойынша тергеу комитетінің тергеу басқармасы.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Ассаламағлейкум "Сырласу" ! 

Жасым 25 -те.Аты -жөнімді көрсетпей құпия түрде берсеңіздер екен.Тағдыр туғанан мені аямаған.Анам оң босағада отырып 16- жасында маған жүкті болып қалып, туғанша ішін байлап жүргендіктен іштен туа мүгедек болып дүниеге келіппін. 

Бірақ  әжемнің жігерінің мықтылығынан  өзі жоқта тапсырып тастаған балалар үйінен тауып алып, мені  асырап алыпты.ДЦП, көз қабілетінің нашар көруі  сияқты аурулардың бәрін шет елдерде қоймай жүріп емдетіп, өз еркімше сөйлей алатын, жүре алатын болдым.Қарым қабілетім де сау адамдардан кем емес. Ақыл ойым өте зерек.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Сингапурда 27 жастағы жолаушы әуежайда тұтқынға алынды. Ол билет алып, бірақ ұшпай қалған.
Ол әуежайдың транзиттік аумағына кіріп, әйелімен қоштасу үшін билет алған.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Қазақстанда әйелдер саны ерлерге қарағанда 566,5 мың адамға артық.

 Статистика комитетінің мәліметтеріне сүйенсек, 1 шілде бойынша Қазақстанда 18 миллион 608 мың 942 адам тұрады: 8 970 681 — ер адам және 9 537 261 — әйел адам. Бұл туралы Tengrinews.kz хабарлайды.

Осылайша, әйелдер ерлерден 566 580 адамға немесе 6,3 пайызға артық.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Тәжікстанда шекара бөлімшесінде әскери міндетін өтеп жүрген 21 жастағы Рамазон Ганиев үйіне бір аптаға барған кезде өзіне қол салып, көз жұмған. 
Жауынгердің не себептен мұндай қадамға барғаны тексеріліп жатыр.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

АҚШ-тың Техас штатында орналасқан Мидленд және Одесса қалаларында атыс болып, 5 адам көз жұмды, тағы 21-і жарақаттанды.

Техас штатының қоғамдық қауіпсіздік департаментінен мәлім еткендей, атыс жергілікті уақыт бойынша сағат 15:17-де басталған. Патрульдік-бекеттік қызметтің екі қызметкері жол ережесін бұзғаны үшін автокөлік жүргізушісін тоқтатқан.

  1. Астролог қыркүйек айында қазақстандықтарды не күтіп тұрғанын айтты
  2. Отбасымен ажырасқан қайын ағамның қылығы қажытты
  3. «Батыс» Өңірлік қолбасшылығында әскери байланысшылардың ауқымды оқуы аяқталды
  4. Полицей тынысы тоқтап қалған сәбиді тірілтіп алды