2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Санкт-Петербургте ер мен әйел жыныстық қатынасқа түсіп жатқан кезінде 9-қабаттың балконынан құлап кетті.

Олар жерге құлағаннан кейін әйел қайтыс болды. Ал ер адам орнынан тұрып, кетіп қалды. Басылым мәліметінше, оқиға шілденің 5-іне қараған түні орын алған. Оқиғаны өз көзімен көрген жергілікті тұрғын болған жайт туралы құқық қорғау органдарына хабарлапты. 

Подробности
Категория: Керек кеңес

Біле жүріңіз...

Ересек адамның денесі октиллион атомнан тұрады.

Денеміздегі қан тамырлардың қосындысы 96 мың км құрайды. Бұл ұзындық жерді үш рет айналуға жетеді.

Адамның миы минутына 1000 сөз оқи алады. 

Подробности
Категория: Елең еткізер


Кәсіпорынның табысы артқан сайын қызметкерлердің жалақысы да өсуі керек. Бүгін Нұр-Сұлтанда шетелдік инвесторлардың кеңесін өткізген президент жұмысшылардың еңбегін ескеріп, құқығын қорғауға шақырды. 

Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының президенті: 

- Әркімге еңбегіне сай жалақы төлеу – әлеуметтік жауапкершіліктің негізі. Отандық қана емес, елімізде жұмыс істейтін шетелдік ірі компаниялар да осыны ескеруі керек.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 Қазақстанда жүргізуші куәлігінсіз көлік жүргізгендерді қылмыстық жауапқа тарту керек.

Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаев осылай деп мәлімдеді. «Көлік жүргізу құқынан айырылған кейбір жүргізушілер заңға бағынбай жатады. Сондықтан құжатсыз көлік тізгіндейтіндерге жазаны күшейтуді ұсынамын.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 Талғарда шілденің 2-нен 3-не қараған түні белгісіз ер адам 30-дағы әйелге бас салған. 

Шыңғырған дауысты естігендер дереу полицияға хабар берген. Қашып кетуге тырысқан күдікті тұтқындалды.

Талғарда 30 жастағы әйелді көшеде зорламақ болған адамды куәгерлер полицейлерге ұстап беруге көмектескен, деп хабарлайды Алматы облыстық полиция департаментінің баспасөз қызметі. 

Подробности
Категория: Керек кеңес


Кез келген бойжеткен әтір сепкенді жақсы көретін шығар. Оларға оның қораптағы қымбат түрі немесе құйылмалы екені маңызды емес. Оның түсі мен иісін әркім өз қалауынша таңдайтыны анық, бірақ оны қолдану әдісі бәріне ортақ. «Әтірсүйер» қауым қандай қателіктер жібереді? Мұны қалай жөнге келтіруге болады? Кезекті материалымызда осы сұрақтарға жауап іздейік. 

№ 1 қателік: Шашқа себудің қажеті жоқ

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Нигерияның оңтүстік шығысында жанармай таситын көлік жарылып, 50 адам тірідей жанып кеткен. Көп адам жарақат алған.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Тоқты. Сен ерекше жансың. Саған бәрі қызығады. Көре алмайтындарда көп. Барлық істе жолыңыз болады. Қорықпастан шешім қабылдай беріңіз....

Торпақ. Торпақтар өздерiнiң мiнездерiне жыны келедi. Олар бip адамға қатты ғашық, бipaқ ол адамга айта алмайсыз.

Егіздер. Егiздер мына сөздi суйiктi адамынан естiгiсi келедi: " Кымбаттым, ендi бiз бәрi болады. Бiз бакытты

боламыз".

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Ғани Әлихан

Соңғы жылдары ақаңнан асыра сілтеп жүрген Оңтай бүгінгі түнді далада өтірді . Бұл оның жасы елуден кеткенде үйсіз күйсіз жерде жатқан алғашқы түні .

Алайда мұны іздеп келіп кіші тоқал үйге жүр демеді . Бұрында жалбақтап жарығым деп отыратын қайын енеде сап тыйылып жылы сөйлеуді қойған . Өткенде тіпті сен менің қызымның теңі емессің дегенді де бетіне басып айтқан . Ал ауылда тұратын жалғыз бауыры Оралханмен басында байлығы барда араздасып үлгірген . Негізі мұның сол Оралханмен әкесі бір шешесі бөлек .

Подробности
Категория: Елең еткізер


Атырау облысы әкімі Нұрлан Ноғаев "Теңіз" вахталық қалашығына барып, ТШО басшылығымен жиналыс өткізді.

Теңіз кен орнындағы төбелестен кейін Атырау облысының әкімі Нұрлан Ноғаев елді мекенге барды. Өңір басшысы ірі мұнай компаниясының басшылығы және жұмысшыларымен кездесу өткізді.

Подробности
Категория: Елең еткізер


Қазақстандық әнші Димаш Құдайберген Нұр-Сұлтан қаласындағы "Астана-Арена" стадионында өнер көрсету кезінде концерттен түскен қаражаттың бір бөлігі Арыс көмек-қорына аударылатынын мәлімдеді.  

"Өздеріңіз білесіздер, біздің ағаларымыз бен апа - сіңлілеріміз-Арыс тұрғындары қандай жағдайға тап болғанын... Сондықтан да мен қаражаттарымның бір бөлігін Арыс қаласында зардап шеккендерге беру туралы шешім қабылдадым", - деді әнші.

Подробности
Категория: Елең еткізер

ҚР премьер-министрі Асқар Мамин ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша Үкіметтік комиссия басшылығында Арыс қаласына барып, қаладағы төтенше жағдайдан зардап шеккен тұрғын үй ықшамаудандары мен әлеуметтік нысандарды аралады, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі Үкімет баспасөз қызметіне сілтеме жасап. 

ҚР Үкіметінің басшысы көппәтерлі және жекеменшік үйлер орналасқан "Көктем-1" және "Көктем-2" тұрғын үй алаптарына болды, залалданған жергілікті мектеп, қалалық аурухана мен Халыққа қызмет көрсету ғимараттарын көрді. 

Подробности
Категория: Керек кеңес

Әлемдегі әрбір бесінші адам бас ауруынан зардап шегеді екен. Олардың көбі – бас сақинасы ауруына шалдыққандар. Алайда жай күнде басымыз ауыра бастаса, дәрі-дәрмекке жүгінеміз. Оның ішінде кейбірі денсаулыққа кері әсер ететіндіктен, дәрі-дәрмексіз де емдеуге болатын ем-шара түрлерін назарларыңызға ұсынамыз. 

1. Қатты бас ауырғанда желкеден бастап белге дейін массаж жасап, басуға болады; 

Подробности
Категория: Елең еткізер


Арыстағы жарылыстар кезінде қатты жараланған жеткіншектің бірі ауыр хәлде жатыр.

Нұр-Сұлтан қаласына санавиациямен жеткізілген оған шұғыл операция жасалғанымен, жағдайы оңалар емес.

  1. Үш әйелдің әлегі ( 6 -бөлімі)
  2. Сынық ыдыста сіз білмейтін сыр бар
  3. Апельсин қабығы несімен пайдалы?
  4. Қазақстандықтардың несиелік қарызын жабуды қашан бастайды