2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Есімін құпия сақтаған әйелдің айтуынша, екеуі жарасымды жұп екен. Көршісі Қ. есімді азамат вахтада жұмыс істейді. Отбасы қамы үшін түзде еңбек етіп, нәпақа тауып жүр.

Көршісінің әйелін өзгемен көрген әйел мұңын шағып, Instagram әлеуметтік желісіндегі «Әйел құпиясы» парақшасына хат жолдады.

Подробности
Категория: Егіз жүрек
Махаббат хикаясы
Ғани Әлихан
 
Сол күні үйге көңілсіз келген құрдасым көңілсіз кеткен . Ол кеткеннен қолыма қалам алып осы оқиғаны жазуды бастап жібердім . Өйткені бұл маған қызық оқиға . Бірақ жазғанда жазамын -ау , маған қызық болғанмен оған мұңлы оқиға . Сол үшін кеште болса да өзіне бір ауыз айтуды мақұл көріп қоңырау соқтым . 

 - Қой болды , енді жазба-  дейді .
 
- Бастап қойғанмын , жазбасам болмайды- дедім .

Подробности
Категория: Егіз жүрек
Махаббат хикаясы
 
Ғани Әлихан
 
Осы келіп кеткен Әскербекпен түйдей құрдаспын . Екеуміздің бір мектепті бір класты оқып бітіргеніміз бар . Жасында қандай еді , жарықтық жалындаған от еді ғой өзі . Тап қазір екі жағы қуарып бұрынғы қою қара шашы сиреп самайын ақ шалған ауыл ағасы . 

Қырықтан үш аттап кетседе әліде күш қайраты қайтпаған , сомбал денелі келісті жігіт . Алайда кешегі үйге келгендегі күйін көргенде қолыма қалам алып жігіттіктің тағыда бір күңіренген күйін шерткеннен басқа амалым қалмады . Жоғарыда айтып өткенімдей бұл екеуміз бірге оқыдық . 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Ғалымдар қатерлі ісікке шалдықпау үшін қолданылатын вакцина ойлап тапты.


Тәжірибе 11 адамға жүргізілген. Нәтижесі аталған вакцинаның обырдың қатерін төмендетуге көмектесе алатынын көрсетті.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 14 маусымда Өскеменде Үлбі өзенінің жағасында адамның денесі табылды. 

Шығыс Қазақстанда Абай ауданының бұрынғы әкімі Тұрсынғазы Мүсәпірбеков көз жұмды. Өлімнің алдын-ала себебі - найзағай соққысы. Ең алдымен полиция бөлімшесіне қала тұрғыны қоңырау шалып,өзен бойында бір адамның қимылсыз жатқанын хабарлаған. Жедел жеткен тергеу тобы 66 жастағы ер адамың денесін тапқан.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Аталмыш оқиға ағымдағы жылда жаһанды дүрліктірген. 

Бес баласын аяусыз өлтірген ер адам өлім жазасына кесілді.

Подробности
Категория: Сырласу


Сәлеметсіздерме  "Сырласу" !

Мен колледж студентімін, жасым 17де. Менің анаммен қарым- қатынасым нашарлау. Анамды құшақтамағанмын, бір бірімізге жылы сөз айтпағанбыз, ешқашан сырласпағанбыз. Анам өзі тас жүрек адам.

Мені 19 жасында туған, туған сон 1 жылға жетпей əкем ауырып қайтыс болған. Мүмкін анамның жүрегі тас болып қатып қалуынына əкеммен армандаған бақытты отбасын құралмай қалғаны себеп болған шығар.Әйтеуір  ана махаббатын сезіне алмадым.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Құпия деген не? Елге нені айтуға болады, айтылмайтын қандай құпия болуы тиіс? Тізімге көз жүгірткен адам біразымен еріксіз келісері сөзсіз.

1. Айтылмауға тиісті бірінші құпия – келешекке құрған жоспар.

Жоспар толыққанды орындалмайынша ол туралы тіс жармау керек. Адамның кез келген ойы бастапқыда әлжуаз болып тұрады. Өне бойы шұрық-тесік келеді. Кез келген жерінен кілтипан тауып, ізгі ойды ойсыратып алуға болады.

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

«Нұр Отан» партиясына кіруімнің себебі, адамның санын көбейту емес, көпбалалы ананың көкейіндегі сұрақты, көп адамның жұмыссыз екендігін билікке жеткізу болды».

Эстрада жұлдызы Алтынай Жорабаева сайлаудан кейінгі наразылықта неге үндемей қалдың деп жазғырған желі қолданушыларына жауап берді. 

Подробности
Категория: Сырласу


Елу жыл отассаңыз да оны бес саусағыңыздай біліп алмағаныңызға мен кепіл. 

Әйел – қашанда әйел. Яғни, жұмбағы көп дегенім ғой. Елу жыл отассаңыз да оны бес саусағыңыздай біліп алмағаныңызға мен кепіл. 

Ал әйеліңіздің сіз туралы бүге-шігеңіз, қуыс-түкпіріңізге дейін біліп алса, тіптен таңғалмаймын. Өзі сұрақ қойып тұрып күйеуінің не жауап берерін алдын ала біліп тұратын әйелдер бар. Жә, оны қоя тұралық. Біздің тақырыбымыз да, қозғайтынымыз да басқа. Мамандардың (яғни, зерттегендердің) айтуынша, әйелдің басым бөлігі төсекте болып жатқан «шаруа» туралы емес, мүлде басқаны ойлап жататын көрінеді. Сол сияқты, әйелдің барлығы да әрқашан төсекке бүтіндей беріліп, сана-сезімімен кірісіп кетпейді екен. Қысқасы, бірде олай, бірде бұлай. 

Подробности
Категория: Жаңалықтар

 Қазақстанның Бас прокуратурасының қоғамдық мүдделерді қорғау қызметінің басшысы Сапарбек Нұрпейсіов елімізде интернет пен әлеуметтік желілердің бұғатталуына қатысты журналистердің сұрағына жауап берді -деп хабарлайды  ktk.kz.

“Интернеттің бұғатталуына байланысты. Ия, ондай қаулы бар. Төрт органға белгілі бір өкілеттіктер берілген. Бірақ Бас прокуратураға қатысты айтсам, митинг өткен күндері байланыс құралдары мен интернеттің бұғатталуы туралы арыз-шағымдар келіп түскен жоқ”, – деді Нұрпейісов. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Бүгін Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Бас прокуратура мен Ішкі істер министрлігінің өкілдері елдегі құқықтық тәртіптің жай-күйі туралы айтты, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі Бас прокуратураның баспасөз қызметіне сілтеме жасап.

Өз сөзінде Бас прокуратураның Қызмет бастығы Сапарбек Нұрпейісов прокуратура бірнеше рет ескертуіне қарамастан, жекелеген адамдар арандатушыларға еріп, митингілерге шығып, тәртіп сақшыларына шабуыл жасаған.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары


Музыкалық продюсер Бари Алибасов бүгін медикаментоздық ұйқыдан оянғанымен, есін жоғалтып алған, ол тіпті өзінің кім екенін есіне түсіре алмады.

Бұл туралы оның ұлына сілтеме жасай отырып PR-директор Вадим Горжанкин хабарлады. «Әзірше ол сөйлей алмайды және шын мәнінде ештеңе есінде қалмаған. Сонымен қатар ол өзінің Бари Алибасов екенін де білмейді», — дейді продюсердің ұлы.

Подробности
Категория: Елең еткізер


Жұмыстан шығып қалғаны жөнінде Тоты Әмірованың өзі әлеуметтік желідегі парақшасы арқылы хабарлады.

Журналистер азаматтық авиация комитетіне оқиғаға қатысты арнайы сұраным хат жіберді. «Министрлікте жұмыс істеген уақытында комитетке Тоты Әмірованың заңсыз әрекеті мен этикаға жатпайтын сөзі үшін қоластындағылардан, сондай-ақ азаматтық авиация саласындағы субъектілер мен ұйымдардан шағымдар түсті», - делінген Азаматтық авиация комитетінің мәлімдемесінде. 

  1. Қыздық туралы қызықты мәліметтер
  2. Қайрат Нұртас митинг кезінде ұсталғандарды босатуды сұрады
  3. Нағыз еркек ешқашан жасамайтын 8 іс
  4. Тоғыз жасар қыз леопардтың шабуылынан көз жұмды