2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Бүгін
 
Бүгін Түркістан облысы,Түлкібас ауданында өңірлік «ЖАСТАР ЖАЛЫНЫ» атты жастар форумы өтті. Іс-шараға ауданымыздың түрлі салаларында жетістікке жеткен ең белсенді деген 360 -тан аса жас қатысты.Олардың ішінде жас кәсіпкерлер, танымал спортшылар, жоғары және орта білім беру ұйымдарының студенттері мен оқушылары  және БАҚ өкілдері болды.
 
Айта кетсек ауданымызда бүгінгі күні   14-29 жас аралығында  27 мың 286 жас болса, оның 8441 мектеп қабырғасында, 6490 орта және жоғары оқу орнында білім алуда. Қалған 12 355 түрлі салада қызмет атқаруда.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Сәрікті жайлауын қыстап қалатын он шақты отбасы жылқысын тебінге бірге жіберіп, әр үйден бір адам кезекпен бағатын. Үйір-үйір жылқы бір-біріне қосылмай бір атырапта күпсек қарды теуіп, қашан қыс қыспаққа алғанға дейін далада жайылатын.

Бір күні кезек Алтай ақсақалға келеді. Түскі асын ішіп қайта барса, Сәменбектің қара айғырына бір қыз мініп жүр екен. Алғашқыда «Бұл кім болғаны? Көршінің баласы шығар» деген ой келеді. Артынан «Оның мұнда несі бар» деген ойға тағы қалады. Не болса да қасына барып көрейін деп жотаны өрлеп шықса, жылқылар сайға қарай тебіндеп түсіп кетіпті де, бағана ғана көрінген қыз бала ізім-ғайым жоғалып, қара айғыр өзі ғана тұр. Ақ қарда адамның көзі бұлдырап, неше түрлі бейнелер көрінуі ғажап емес қой. Кейде топ ши қасқыр сияқты боп көрініп, мылтық оқтағандар да болыпты. Алтай ақсақал сондай жайдың біріне балайды да, жылы жауып қоя салады.

Подробности
Категория: Сырласу

«Ауызбен ұрысып, төсекпен жарасқан ерлі-зайыпты бақытты болады» деген апаның сөзінің жаны бар...

 

Монша деген жақсы жер. Әйелдердің арасында неше түрлі әңгіме айтылып, үлкен апалардан қызықты оқиға мен керемет кеңестер алып, арасында ұрыс та естіп қайтасың. Әсіресе, аузы батыр әжелер мен әзілді «сойып салатын» әйелдер барса, моншадан езіліп емес, сергіп шығасың.

Кейде айналадан шаршап, үйдегі «ауа-райынан» да қажи бастағанда көпшілік моншаға барып қайтамын. Сағаттап ыстық буда отырып, көзтаныс болып қалған әйелдермен әңгіменің қазанын қайнатамыз. Әйелдердің басы қосылса саясатты сапырмайды, қоғамды қозғамайды. Бала-шағадан бастап, келін-кепшік, ата-ене, күйеуге дейін барады да, «төсекті» бұрқ еткізеді ғой.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Елімізде некеден тыс туған балаға да әкесінің алимент төлеп тұруы міндетті болмақ. 

Бұл туралы Мәжіліс депутаты Светлана Бычкова айтты, деп хабарлайды ҚазАқпарат. 
 
Айта кетерлігі, бүгін ҚР Парламенті Сенаты Әлеуметтік-мәдени даму және ғылым комитетінің кеңейтілген отырысында баланың құқықтарын қорғау мәселесі қаралды.  Жиында С.Бычкова баланың құқықтарын қорғау мәселесі жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың қызметіне байланысты мәселелер бойынша өзгерістер мен толықтырулар көзделген заң жобасын таныстырған еді.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер


Жұртқа жасаған жақсылығым қайтпады деп мұңаятын сәттер болады. Кейде жасаған игі істеріміз үшін өзімізге айып тағылатын кездер де бар. Айналамыздағы адамдардың болмысын түсініп болмаймыз. Қызғаныш пен кек бойымызды кернейді. Ал осылардың себебі неде? Бұл сұрақтың жауабын төмендегі өсиет әңгімеден біле аласыздар. 

Күндердің бір күнінде сұлу бойжеткен дана қарияға жылап келеді. Көзінен мөлтілдеген жас ағып: «Қолымнан келген көмегімді ешкімнен де аямаймын. Үнемі жақсылық жасауға тырысамын. Жүрегімдегі бар жылуымды жақындарыма тарту етсем де, қайтарымына ащы мысқыл мен дөрекі сөздер естимін. Олар менімен ашық түрде жауласады. Ешбір кінәм жоқ. Маған сонда не істеу керек? Кеңес беріңізші», - деп сұрайды.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 Күміс – адам денсаулығына өте пайдалы. Иммунитетті нығайтады, микробтардан тазартады, жүректің қызметін жақсартады, қан қысымын төмендетеді, ісіктің жойылуына көмектеседі, сондай-ақ оны тері аурулары бар адам тағып жүруі керек. 

Сондықтан оны медицинада да қолданады, кейбір құрал-жабдықтардың құрамына күміс қосылған. Қазақтың ұғымында күміс тазалықтың, адалдықтың белгісі.

Подробности
Категория: Сырласу

Әлеуметтік желіден Дәурен деген жігіттің мына бір жазбасын оқып, шошып қалдым. Көңіл-күйім біртүрлі болып кетті. Сізге де қатты әсер етері анық. Оқып көріңізші:

Қазір қыз дегенге үрке қарайтын болдым

«Жақында студенттер асханасында отырып, көрші факультетте оқитын бір әдемі қызбен танысып қалдым.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 Колин Джонс пен Полина Янг 1976 жылы танысқан.

Ал бір жыл бойғы кездесуден кейін ер адам іздеген адамы Полина екенін түсінді. Бірақ, әйел Колиннің тұрмысқа шығу туралы ұсынысын қабылдамады. Осылай, ол жыл сайын Колиннің  отбасын құру туралы ұсыныстарынан бас тарта берген. Ал енді, 42 жылдан және 42 сәтсіздіктен кейін, олар өздерінің қарым-қатынасын заңдастырып, некеге отырды. Колин мен Полина алғаш рет балалары ойнайтын ойын алаңында кездескен. Колин Полинаға бір көргеннен ғашық болғанын айтты.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Қаз дауысты Қазыбек пен Әлібек батыр ел аралап келе жатса, жол бойында бір қария жолығады. Қарияға сәлем беріп, Әлібек батыр мынадай сауал қояды: 

– Уа, ақсақал, ауыл берекесі қайтсе кетеді? 
Ақсақал сәл ойланып былай дейді: 
– Ауыл ақсақалы шала болса, жігіттері алты ауызды ала болса, жасы үлкеніне жасы кішісі сен десе, сол ауылдың берекесі кетеді. 

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Алматылық келіншек басынан өткен адам сенгісіз оқиғаны айтып берді.

Өмір мен өлімнің арасында, дәрігерлердің тілімен айтқанда, клиникалық өлім деген кезең болады. Ол кезде адамның бір сәтке тынысы тоқтап, жүрегі тыншиды. Алланың құдіретімен осындай кезде кейбір адамдардың жүрегі қайтадан соғып, бойына жан бітеді. Қазақтар ондайда "арғы жаққа барып келді, аруағы мықты екен, қайтарып алды" деп күбірлесіп жатады.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Түрмедегі күйеуімен түн өткізген әйел қайтыс болды. Бурятиядағы түзету колониясында сотталған жігітпен кездесуге барған жас әйел қайтыс болып кетті.

31 жастағы әйел өзімен бірге тұрған еркекпен үш күндік кездесу өткізу үшін №2 түзету колониясына келген екен. Оларды арнайы ғимараттағы жеке бөлмеге орналастырған.

Подробности
Категория: Сырласу

Қыз – ұлттың айнасы. Ер – ел қорғаны. Ұрпақ сабақтастығынан басталатын жан баласының өмірі – осы екі тұлғаның сара жолына байланысты. Ал, келер буынның салиқалы да саналы болуы, елін сүюі, рухани байып, өнегені бойына сіңіруінде әйел затының қолдаушысы ер-азаматтың үлесі зор десек еш қателеспейміз.

Ер-азамат қашанда ерлерге тән қажыр-қайраттың, ерік-жігердің, ақыл-парасаттың иесі болғаны жөн. Азамат тұлғасын ажарландырып, айшықтай түсетін де осы қасиеттер. «Биік таудың төбе құсап мүжілгені жаман, еркектің әйел құсап сызылғаны жаман» дегендей, ер адам жігерсіз болса, онан не қайыр?

Подробности
Категория: Сырласу

Әр адамның тағдыры бір-бір роман ғой. Менің де басымдағы жағдай бір кітапқа арқау боларлықтай. Жас болсам да, өзімнен кейінгі қыздарға сабақ болсын деп «Алаш айнасы» оқырмандарына өз тағдырымнан сыр шертуге бел будым.

Қазақта «қымызды кім ішпейді, қызға кім сөз салмайды» деген сөз бар ғой. Үлбіреген бойжеткен шағымда маған да сөз салатын жігіттердің қатары өте көп болды. Мен өзім әкем мен анамның еркелетіп өсірген жалғыз қызымын. Неге екенін білмеймін, анам менен кейін сәби сүйе алмапты.

Подробности
Категория: Сырласу

Аман-есенсіздер ме, құрметті оқырман!

Мендегі мәселе, жігітімнің алдымда адал болмай шыққаны. 5 жылдай журген жігітім менен бөлек тағы бір қызбен ұзак уакыт жүріп жүр екен. Бұл турпалы маған оның  досы айтты. Өзім де күдіктенетінмін.Осы шындықты білгеннен кейін жігітіме айырылысайық дедім. Ол болса, үнсіз.

  1. Адамдар өлер алдында қандай түс көреді?
  2. Сөз өнері – адамды мейірімге жетелеуші күш
  3. Бақыт белгісі
  4. «Қорада» тұрып жатырмыз: Жас қыз неліктен жігітпен кездесуге ұялатынын айтты