2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Керек кеңес


Ерте заманнан бастап, біздің ата-бабаларымыз қыздың пәктігіне ерекше көңіл бөлген. Нелікен қыздық пердені некеге дейін сақтауға тырысады? 

Ғалымдар, қыздық перде не үшін керек екендігін нақты түсіндіре алмауда. Көптеген пікірлер бойынша, ол қынапты микробтардан қорғайды. Гименопластика – қыздық пердені хирургиялық әдіспен қайта қалпына келтіру. 

Ол әлемде ең жиі жасалатын операциялардың қатарына кіреді.

Подробности
Категория: Елең еткізер


Қазақстандық танымал әнші Қайрат Нұртас соңғы күндері өткен митингілерге шыққандарды босатуды сұрады, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі.

Әнші соңғы болып жатқан оқиғаларға бей-жай қарап отыра алмайтынын және жүрегі ауырғанын айтады. "Иә, мен әншімін. Бұл менің бала-шағамды асырап отырған жұмысым. Осы уақытқа дейін ешкімнің жағына шыққан адам емеспін, себебі xалықтың тыныштығы мен үшін ең маңыздысы. 

Подробности
Категория: Керек кеңес
Ер адамның кемел шаққа қашан жететіндігі жайлы ойлап көріп пе едіңіз? Жалпы ол нені аңғартады? Қазақта «болар елдің баласы он бесінде баспын дер, Болмас елдің баласы отызында жаспын дер» деген аталы сөз бар. Адам ақылын толықтырар жас та, жыл да емес, өмір сабақтары мен оның түйіні болса керек.

Бұл орайда кемеліне жеткен нағыз ердің бойынан табылар қасиеттерді саралап көрдік.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Непалда джунглидегі леопард тоғыз жасар қызды шабуылдаған. Анықталғандай жыртқыш аң қызды мойнынан тістеп, талап тастаған деп хабарлайды iz.ru-ге сілтеме жасаған KAZ.NUR.KZ.

Қайғылы оқиға Непалдағы Танаху ауданы орталығында болды. Жыртқыш аң қыздың мойнынан тістеген.

Подробности
Категория: Жаңалықтар

Сайлау алдындағы «тыныштық күнінде» кандидаттарға қатысты үгіт плакаттарын алу міндетті ме?

«Заңгерлер әділ сайлау үшін» қоғамдық бірлестігінің өкілдері аталмыш мәселе бойынша БАҚ өкілдеріне толыққанды түсініктеме берді. «Қазақстанның сайлау туралы Конституциялық заңы бойынша сайлауға бір күн қалғанда және дауыс беру күнінде ешқандай насихат жүргізілмеуі керек. 

Подробности
Категория: Тылсым дүние

«Бет әлпеті күнге ме әлде бірдеңенің зардабы ма, күйіп қақталып қарайған, екі көзі шүңірейіп суалып шөгіп кеткен, аяқтарын сүйретіп әрең басып, ұйпаланып үрпиіп қайырылған шашының үстіне тозығы жетіп әбден ескірген бас киімін оң-терісіне қарамай кие салған, сақал-мұрты әбден өсіп, ауыз-мұрын, бетін басып, үстіне алқам-салқам киген киімінен бір ебедейсіз иіс шығып, жаныма жақын келген адам дауысы қарлығып бірдеңе айтты. Не деп тұрғанын жақсы түсінбедім.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Бабамыз Мөңке бидің қонаққа қатысты мына теңеулері есіңізде ме? Бірде, Мөңке биді көруге құмар болған бір жігіт, ол кісіні үйіне іздеп келген екен. Есіктен кірген жігітке Мөңке: – Түлкім, жоғары шық, – дейді. 

Шай келеді. Бір аяқ шай ішкен кезде, Мөңке: – Сыншым, сөйле, – дейді. Жігіт түсінбей отыра береді.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Ерсін  Ерғалиев

Ереке, - деді досым Еркін,- тарғыл мысығым сөйлеген сөздерді түсінеді деуші едім ғой. Енді міне қарашы «Алаш айнасы», «Ел24кз», «tengrinews.kz» интернет сайттары мысықтың қасиеттері туралы жазыпты. Аталмыш порталда жазылған мақалалармен танысқан соң айтқандарымның шынайылығына көзім жеткендей болып отыр.

Тіптен мысығымның тағы бір ерекше қасиетін байқағандай болдым. Ол былай болған еді:

Подробности
Категория: Жаңалықтар

Щучинск санаторийсінде алтыншы күні жүріп байқағаным бұл жақта қазақ ұлтына қарағанда өзге ұлт өкілдері көп келеді екен. Ішімнен Қазақтар тойшыл қауым тойдан босамай жатқан болар дедім, немесе Түркия Дубайды аралап Бурабайды қайтсін деген ой келді.

Өйткені өзгенің қаңсығы өзімізге таңсық болып тұратын әдетіміз тағы бар.. .

Подробности
Категория: Керек кеңес

 1.Тоңазытқыштың мұзын ерітіп, суын төккен-нен кейін жылы суға ас содасын қосып жуып, іші әбден құрғағанша бір-екі сағат ашып қойған жөн. Сонда оған қойған тағамдар иістенбейді. 

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

Отандық жұлдыздар арасында той жүргізіп, асаба қызметін атқарып жүргендері аз емес. Олардың гонорары да жүргізу ерекшелігіне, өнер иесінің танымалдылығына байланысты қымбаттай бермек. Осы орайда еліміздегі ең қымбат асаба жұлдыздарды"31" арнаның "Айта берсін" бағдарламасына сілтеме жасаған KAZ.NUR.KZ ұсынады.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Айлин есімді бойжеткен жігітімен азаматтық некеде тұрып жатқанына бір ай болған. Алайда сүйіктісінің үйіне көшіп барған күннен бері оның өмірінде тылсым дүниелер орын алған деп жазады KAZ.NUR.KZ.

 Айлин (ред ескертпе. кейіпкердің есімі өзгертілген)сүйіктісін осыдан бір жыл бұрын кездестірген. Ол кезде жігіт жүріп жүрген қызымен отбасы құруға дайындалыпты. Алайда тағдырдың жазуымен жігіттің қалыңдығы жол апатына түсіп, көз жұмған.

Подробности
Категория: Елең еткізер


Ақтөбе полициясы оқ атқан күдіктілерді ұстап, қылмыстық іс қозғады, деп хабарлайды  ҚазАқпарат

Оқиға 16 мамыр күні болды. Ақтөбе қаласындағы Сәңкібай батыр көшесінде орналасқан моншада белгісіз біреулер оқ атып, Атырау облысының тұрғыны ауруханаға түсті.

Подробности
Категория: Сырласу

«Бақытты отбасы болу, бала сүйіп, ұрпақ жалғастыру менің де арманым еді. Амал қанша, оған қол жеткізе алмадым». Моншаға бірге түсіп жатқан бейтаныс еркек әңгімесін осылай бастады.

«Міне, үйленгеніме он жыл болды. Бірақ бір шыр еткен көре алмадық. Кінә кімнен? Мен бе, әлде әйелім бе? Білмедім. Өзімше ойлаймын, менмін деп. Өйткені төсекте өте әлсізбін. Ұлы мүшем жөнді істемейді. Әрине, оны жеген тамақтан, я болмаса суық тигізгеннен деп айта алмаймын. Кінә басқада ма деймін.

  1. «Ұлттық тарихи жады – рухани жаңғырудың негізі» ғылыми-танымдық конференция
  2. Сіз білесіз бе? Айнаға қарап, денсаулығыңызды байқаңыз
  3. Қадір түнінде оқылатын таңдаулы дұғалар
  4. Қай сұлу