2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Сырласу

Байқаймын, қазіргі заманда отбасылардың арасындағы жанжалға негізінен бір-бірінің көзіне шөп салулары себеп болып жатады. Өзінің жары, отбасы бола тұра ерлер де, әйелдерде оңды-солды қыдыруын, басқаларға көз салуын қоймайды. Сондықтан да көптеген шаңырақ ортасына түсіп жатады.  Менің бар мақсатым, адамдар өздерінің ақ некелі жарына адал болса екен, ойланса екен деген ой.

Жолдасым менен 5 жас үлкен. Алғаш отау құрған кезімізде ол 25 жастағы жігіт еді. Қазір біздің бірге түтін түтетіп келе жатқанымызға 5 жылдан асты. Осы 5 жылда не көрмедім, қалай қорланбадым десеңізші. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 Жантүршігерлік оқиға Ресейдің Пермь өңірі Яйва кентінде болған. 

Бұл туралы Пермь өңірі бойынша Тергеу комитеті тергеу басқармасының сайтында хабарланған. Тергеу нұсқасына сүйенсек, жас жігіт жантүршігерлік қылмысты 26 ақпан күні кешке жасаған. 

Подробности
Категория: Бүгін

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2005 жылғы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» жолдауы негізінде жүзеге асырылған «Жасыл ел» бағдарламасы, кәзіргі таңда еліміздің жастарын жұмыспен қамтып отырған ауқымды жастар ұйымына айналып отыр. Еліміздің барлық аймақтарында филиалдары жұмыс атқарып жатқан ұйым, жастарға үлкен мүмкіндік беруде.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Белгілі нумеролог көктемнің алғашқы айында елімізде қандай өзгерістер болатынын айтты

 Танымал қазақстандық нумеролог Құралай Бақытқызы бұған дейін Sputnik Қазақстан агенттігіне берген сұхбаттарының бірінде ақпан айында билікте салмақты өзгеріс болатынын айтқан-ды. Расымен де, жуырда Қазақстан үкіметі отставкаға кетіп, қайта жаңа құрамы жасақталды.

Подробности
Категория: Бүгін

Бүгін Маңғыстаудағы  Мұнайлы ауданына қарасты ,Маңғыстау -5 селолық округінде «Алинұр» әмебап бала –бақшасының  ашылу салтанаты болды. Бала бақша,  Маңғыстау -5  селосының  орталығында орналасқан. Мектепке және  амбулаториялық емханасына  жақын.Бұл ата –аналар үшін өте қолайлы.

Подробности
Категория: Сырласу

Баламызды бағатын «нянька» келіншек көңілдесіме айналады деген – үш ұйықтасам да түсіме кірмейтін еді. Бірақ солай болды.

Мен — жасым келген еркекпін. Бірінші әйеліммен дәм-тұзым жараспай, екінші рет үйлендім. Әйелім жуас, біртоға адам. Қақ-соғы жоқ, тыныш. Арада жыл өтпей кішкентайымыз дүниеге келді. Мен жұмыста. Әйелім бала бағып, бір жарым жыл үйде отырды. Әлі де отыра беруге болар еді, бірақ қазіргі қиын заман қойсын ба? Ақша керек. Күнкөріс керек. Менің айына бір рет алатын айлығым қай жыртықты жамасын? Ақыры әйелім де жұмысқа шығатын болып шешті.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Мемлекет басшысы бүгін "Нұр Отан" партиясының съезінде сөз сөйлеген атыраулық дәрігердің сөзін бөліп, "левый" ақша жасайтын ақ халаттылар жайлы айтты. Президент өз сөзінде бұл мәселені шешу үшін алғашқы медициналық көмек жұмысына баса назар аудару қажеттігін жеткізді деп хабарлайды KAZ.NUR.KZ.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев атыраулық дәрігердің "алғашқы медициналық көмекті дамыту керек" сөзіне қолдау көрсетіп, "левый" ақша жасайтын дәрігерлер туралы сөз етті.

Подробности
Категория: Риясыз әңгіме

- Алғашқы өлеңіңіз жадыңызда ма?

- Еміс-еміс... ол кезде шөпті де, шөңгені де, шұлықты да өлең деп жүрдік... сөйтсек өлең  деген  басқа  нəрсе  екен, не нəрсе екенін əлі де анық білмеймін. Бірақ не болса да атауы” ш “əрпінен басталатыны белгілі...

Ақындық дегеніміз - сөз қадірін көптен артық түсіну деседі. Сіздіңше, ақындық дегеніміз не?

- Ақындық  дегеніміз - ақындық. Сөз қәдіріне келсек, ақындардың бəрі сөз қәдіріне жеткендер емес, технократтар толып жүр...

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Қазақстандық блогер Эльвира Ергалина Түркияның Измир қаласында тұрып жатқанына көп бола қойған жоқ. Дегенмен, аз уақытта елдің тұрмыш-тіршілігіне үңіліп, түрік елі жайлы қызықты мәліметтерді өз парақшасында топтастырған екен.

 Бала бағатын әжелерге арнайы жәрдемақы

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Гуйчжоу  провинциясының тұрғыны күйеуі мен оның көңілдесін ағашқа байлап тастаған.


 Деректер бойынша, әйел көзіне шөп салғанкүйеуін көңілдесімен ұстап алып, оларды көшеге шығуға мәжбүрлеп, ағашқа байлап тастаған. Сондай-ақ оқиғаға араласпай, полицей бақылап қана тұрған.  

Подробности
Категория: Керек кеңес


Егер сізге суық тиіп, дене қызуыңыз көтерілсе, міндетті түрде терлеуіңіз керек. Ол үшін басым көпшілігіміз аспирин, парацетамол немесе басқа да дәрі-дәрмек көмегіне жүгінеміз. Ал біз бүгін сіздерге өсімдіктермен тер шығарудың жолын ұсынғымыз келіп отыр. 

Кептірілген таңқурай жемісінен тұнба жасап ішіңіз. Жарты стақан жемістің үстіне қайнаған су құйып, 20 минут өткен соң ішуге болады. 

Подробности
Категория: Проза

Нəзмия Карадениз
Аудармамды Ислам Джолбасхановқа арнадым

Інім! 
Пайда мен атақ мұрат болған заманда, 
зəру көңіл, зəру жүрек жаны жомарт адамға.  
Інім!
Мақсат-мұратын ізгілікке құра алмаған адамдар қарақан басы үшін ғана тірлік кешеді. 
Өмірде ізгілікті жұрт көрсе деп жасайтын жандарды көп кезіктіреміз. Олардың жақсылығынан жан қуат таппайды.  Жан қуат таппайтын жақсылықтан не қайыр бар?! Қоғамға өзін жарнамалап, пайда қуып, біреуге жағынсам деген ішкі есепке жүгінген адамның жақсылығын көрмек тұрмақ,  қасында тұру да  бір  үлкен азап. 

Подробности
Категория: Сырласу


Өмірде адам басына не келіп-кетпес? Кейде шыңға шығасың, кейде етекке құлдилайсың. Бірде сен – өзгелер үшін күнсің, ал кейде берерің таусылады, құмыраң бос қалғанын сезесің. Кейде сөзің мен ісің қабысып жатады.

Ал кейде – бір қателіктің үстіне екіншісін жамап аласың. Кейде – шектен шыға өзімшілсің, біраздан соң – иіліп жастық, жайылып төсек боп құрдай жорғалайсың. Әр адамның синусоиды әр түрлі – амплитудасы ойнамалы.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Облыс әкімі Қырымбек Көшербаев қалаға қарасты Ақсуат ауылдық округінің тұрғыны, өрт салдарынан үш бірдей баласынан айырылған ана Жәмилә Садуоваға жаңа пәтердің кілтін табыстады.

Бүгін «Ақмешіт» орталық мешітінің аумағында дәстүрлі «Жүрек жылуы» қайырымдылық акциясы өтті. Шара аясында аз қамтылған 1600 астам отбасына азық-түлік таратылды. 
 
«Жабырқағанның жанынан табылу, шарасызға көмек қолын созу, қайырымдылық жасау – халқымыздың қанына біткен асыл қасиеттердің бірі. Өздеріңіз білесіздер, осыдан бірер ай бұрын, үш бірдей бүлдіршінімізден қапияда көз жазып қалдық.
  1. «Пәтер үшін көнеді». Шалмен төсектес болған өрімдей қыздар
  2. Ажырасқан жұлдыздарға той-бизнесте ақша табу қиынырақ
  3. Бір апта бойы ас-сусыз қалған: Үш жасар қыздың өлімі жаға ұстатты
  4. Күйеуім басқа әйел тауып алам деп қорқытады