2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Тылсым дүние
 Ғылымда «ғаламның ақпараттық өзекшесі» деген ұғым бар. Былайша айтқанда, біз өмір сүріп отырған ғаламдағы өткен-кеткен оқиғаның бәрі ақпарат өзекшесінде тіркеліп отырады. Бірақ оны көру – кез-келген адамның маңдайына жазылмаған бақ. Бірақ сол ақпараттық ойыққа түсіп кетіп, сонау ескі заманға, не болмаса болашақта болар өмірге тап болып, таң-тамаша болған адамдар да бар.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Жасыл түсті картопты жеуге болмайды.

Картоптың жасыл түсі оның дұрыс піскенінің көрсеткіші емес. Картоп неге жасыл түсті болады? Картоптың түйнектерін дұрыс сақтамай, оған күн сәулесі түскен кезде онда жасыл түс пайда болады. Өйткені картоптың қабығының астында барлық өсімдіктерге тән ерекше пигмент - хлорофилл бар. Соның арқасында өсімдіктердің жапырағы мен сабағы жасыл түске боялады.  
Ал күн сәулесі картоптың қабығының астына еніп, аталмыш заттегімен байланысса, реакция жүріп, көкөніс түсін өзгертеді. Картоп түйнектері жер астында пісе бастағанда ол жасыл түсті болмайды. Өйткені күн сәулесінен қорғалған. Егер жасыл түсті картоптың дәмін татсаңыз, ол қатты және ащы болады. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Елордада қазақстандықтардың геномын анықтайтын бірегей зертхана ашылады. 

Бұл туралы  «Ұлттық ғылыми медициналық орталық» АҚ басқармасының төрағасы Абай Байгенжин айтты, деп хабарлайды ҚазАқпарат. 

Оның айтуынша, 2018 жылы Бейжіңде өткен ШЫҰ елдері ауруханаларының ынтымақтастығы жөніндегі бірінші форумда еліміздің Ұлттық ғылыми медициналық орталығы ШЫҰ ауруханалары қауымдастығына мүше болып қабылданған. 

Подробности
Категория: Керек кеңес
Аскаридозбен жер бетінде 1 млрд адам ауырады екен. Бұл ересектер мен балаларда да кездесетін ауру. Оны тудырушы – аскарида, яғни ішек құрты. Құрттардың ұзындығы – 15-20 см (еркектері), 20-40 см (ұрғашылары) болады екен. Ал түсі – ақшыл қызғылт.

Подробности
Категория: Керек кеңес
Адам баласы ешуақытта мінсіз болған емес. Әрдайым жақсы, жаман қасиеттері өзара алмасып көрініс тауып отырады. Бір адам жібектей нәзік мінезін бағаласа, екіншісі керісінше дәл осы адамды қатыгез жан деп біледі. Есесіне жақсы, жаман қасиеттерімізді білу арқылы бір-бірімізге түсіністікпен қарай аламыз. 

Подробности
Категория: Сырласу

Ол жақта да шымкенттіктер көп екен 

«Асан қаласына өткен жылдың тамыз айында келдім, – дейді Әйгерім. – Мұнда танысым болған соң жұмыс табуда бұл елге өтудегідей қиындыққа кезікпедім десем де болады. Қазақстаннан Кореяға виза жоқ, сондықтан ол жаққа бір айға баратын турист ретінде өттім. Мұнда аяқ басқаннан кейін кері қайтатын билетті сатып жібердім де, қасымдағы танысыммен жалдамалы пәтер іздей бастадық. 

Подробности
Категория: Сырласу

Мен ішкі жан сырымды жан адамға айта алмаймын. Өйткені мені айналамдағылардың ешқайсысы түсінбейтінін білем. Сондықтан бүгін мен «Алаш айнасындағы» «Отбасы – ошақ қасы» айдарына мұңымды жазып, шерімді бір тарқатып алғым келді.

Менің жасым 24-те. Осы жаста қыз баланың нағыз тұрмыс құрып, бала сүйетін уақыты ғой. Менің де отбасын құрып, ана атанғым келеді. Бірақ бұл мүмкін емес.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Ертеректе дәрi тапшы болса, қазiр удай қымбат, химиялық құрамына да сенуге болмайды. Осындай сәтте халық медицинасында баяғы заманнан келе жатқан қазақи емнiң түрi- кәдiмгi қойдың емдiк қасиеттерi жайында бiлген де артық болмас. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Интернеттегі домен атаулары жүйесін (DNS) қорғау мақсатында техникалық жаңарту жүргізіледі.

11 қазаннан кейін әлем бойынша интернеттің жұмысы нашарлауы мүмкін. Бұл уақытта Домен атаулары мен IP-адрестерді басқару жөніндегі корпорация (ICANN) тарихта тұңғыш рет криптографиялық кілттерді ауыстырғалы отыр. Бұл – интернеттегі домен атаулары жүйесін (DNS) қорғау мақсатында жасалатын жұмыс.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Анар жемісінің қаншалықты дәмді екенін көпшілік білетін шығар. Алайда оның бұл қасиетінен өзге денсаулыққа пайдасы да бар. Оның шырынан алу үшін 1 анар, көлемі 30х30 сантиметр болатын 4 қабатталған дәке және 15 минут қажет. 

 1. Жасарту қасиеті бар. Бос радикалдарды жоғалту мәселесінде анар бірінші орынға ие болады. Оның құрамында көптеген антиоксиданттар бар. 

Подробности
Категория: Сырласу
Арма, "Сырласу" клубы!    
Тағдыр мені ана алақанынан бес жасымда айырды.Атымды жазғым келмейді.Анонимді беріңіздерші. Анам ел қатарлы өмір кешіп жүргенде кенеттен  жүйке ауруына шалдығыпты. 
 
Анамды əкем емдетемін деп, ем қонар деген оймен  апармаған жері қалмапты.  Əлі анам байғұс  күніге сандырақтап, жиі-жиі қысылып қала береді. Жазылмады. Аурудың кесірінен  өз перзентінен қарай да алмапты.  

Подробности
Категория: Керек кеңес

Өркениеттің көптеген құпиялары әлі ашылмады. Майя халқы күн мен айдың межесіне қарай өзінің жеке күнтізбесін қалыптастырып, өмір сүрген. Олардың есептеуі әрдайым дәл келіп отырған, сол себепті күнтізбе шынайы түрде құрылған деген болжам бар.

Ежелгі өркениеттің есептеуі бойынша адамға әрқайсысы өзінше әсер ететін 13 кезең бар. Олардың әрқайсысы жан жануарлардың аттарымен аталады.

Майя жұлдызнамасы бойынша 13 жануардың қайсысы екеніңізді біліңіз. Барынша сәйкес келетін сипаттаулар сізді таң қалдыратыны анық. 

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Бұл фәнимен қоштасқан соң әруақ із-түссіз жоқ болып кетпейді. Олардың ұрпақтарымен ақпараттық, тектік байланысы үздіксіз жалғаса береді. Көне замандағы өркениеттердің көпшілігі өлілер жанымен байланыстың барына сенген. Үрім-бұтағы жеті атасынан бері қарғысқа ұшыраған деген сөздер бар.

Грек аңыздарында Танталдың жеті ұрпағы оған айтылған қарғысқа ұшыраған делінеді. Бала өлтіргені күнәсін солай арқалаған. Криминалист Чезаре Ломброзо тектік зерттеу жасаған. Қылмыс жасағандардың дені тегінде сондай ақпараттың жазылуынан осындай жолға түскенін дәлелдейді. Адамның дарыны мен кемшілігі тегінен берілетіні рас. Жұлдызнамашылар қарғыс арқалаған адамның тағдыры жұлдызнамаға сай болмайтынын айтады.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Базбіреу бұған сенер, біреу сенбес. Бәлкім мұндай жағдай біріңіздің басыңыздан өткен де шығар. Ал мен сол оқиғаға еш түсінік таба алмадым. Түс дейін десем, түс емес сияқы. Басымнан өткен сол бір түсініксіз оқиғаны жазып, «Алаш айнасына» жіберіп отырмын. Оқиға былай болған еді....

Бала кезімде, әдеттегіше, жазда сіңлім екеуміз ауылдағы ата-әжемнің үйіне бардық. Олар тұратын ауылда неше түрлі ұлт өкілдері тұратын. Араларында сығандар да бар. Ол ауылда ұрлық көп болатындықтан атам мен әжем тұратын үйдің терезелеріне темір тор қағып тасталған. Атам мен әжем алты бөлмелі үлкен үйде екуі ғана тұратын (ұлы-біздің әкеміз қалада, ал қызы сол ауылда бөлек тұратын). Бөлме көп болған соң сіңлім екеуміз бөлек-бөлек бөлмеде жататынбыз. Түсініксіз оқиға барған соң екінші күні басталды.

  1. Құрылыс заңманасы дамуының жаңа кезеңі талқыланды
  2. Сандық (әңгіме)
  3. Ер адам танысын бір уыс топырақпен өлтірген
  4. Ақтауда еріккен полицейлер жұмыстан қуылды