2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

«Қазгидромет» РМК Қазақстан қалаларындағы 22 ақпан күнгі ауа сапасына болжамын жариялады, деп хабарлайды Қаз.Ақпарат.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Тергеу ақпараты бойынша, Чита қаласының 1988 жылы туған тұрғыны балаға оқ атқан. Ол 20 жылға дейін сотталуы немесе өлім жазасына кесілуі мүмкін. Ресейдің Чита қаласында жөндеу жұмыстары кезінде шыққан шуға ашуланған ер адам тоғыз жасар қызды атып өлтірді. Полицейлер күдікті ұстады.

Қайғылы оқиғадан жарты сағат бұрын бала TikTok желісіне видео жүктеген. Mash телеграм-каналының ақпараты бойынша, көршінің қылмыстық әрекетке баруына үйде жүріп жатқан жөндеу жұмыстарының дыбысы себеп болған. Ол біраз уақыт есікті тепкілеген. Ешкім есік ашпайтынын түсінген ол есікке оқ атты. Ол қызға дәл тиген.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Тілші эфирге шыққан сәтте оған медициналық маска киген адам жақындап, тапанша кезеніп, телефонын беруді талап еткен.


Эквадорда тікелей эфир кезінде тележүргізушіге тапанша кезенді. Спорт репортері Диего Ординола Гуаякиль қаласындағы "Монументаль Исидро Ромеро Карбо" стадионының жанында тікелей эфирге шыққан.

Подробности
Категория: Сырласу

 

…Əкем қайтыс болған соң анамның да денсаулығы сыр бере бастады.

– Бұл үйде не шешең тұрсын, не мен тұрайын! Шаршатты əбден!
Өткіз анау қарттар үйіне! Сол шешең үшін мына үйде күнде ұрыс. Берекеміз кетті. Шалының артынан неге кетпеді екен… Өткізбесең бала шағаны жинаймын да кетемін. Қалыңдар шешең екеуің!!!
Арада бір ай өтті. Əйелімнің қабағы ашылмады. Балаларды əдейі жылатады. Анама əдейі суыған шəй, дəмсіз тамақ береді.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Алдыңыздағы суреттегі үйшіктердің бірін таңдап, сіздің отбасыңызды жақын арада не күтіп тұрғанын біліңіз.

Суреттерге асықпай зер салып қараңыз, өзіңізге ұнаған үйшікті таңдаңыз. Сіз таңдаған үйшік отбасыңызда жақын арада болатын жаңалықтың жаршысы болмақ.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Елімізде бүгіннен бастап жүргізуші куәлігінсіз көлік жүргізе алады. Аталмыш заңға Мемлекет басшысы 1-ші ақпанда қол қойды.

Жол сақшылары жүргізушінің жеке куәлігі арқылы барлық мәліметтерді электронды базадан тексере алады.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

 

«Мен бұл оқиғаны басымнан кешірмесем, мұндайға еш сенбес едім» деп бастады әңгімесін Рақымжан аға.
 
– Баяғыда қазір сүйегі қурап қалған Қаңтарбай шал бір нәрсені көңірсітіп айтып, отырушы еді. Сонда «осы алжыған шал өлер алдында болмас дүниені айтып, елдің басын қатыратыны несі?» деп ренжуші едім.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Қарағандылық полицейлер тағы бір интернет-алаяқты қолға түсірді.
 
25 қаңтар күні Қарағанды қалалық Полиция басқармасына қарасты Киров полиция бөліміне 49 жастағы қала тұрғыны шағымданды.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Тағдыр болғанан кейін әртүрлі оқиғалар болады екен.

 Студенттік өмір шіркін қызық емес пе?! Бірінші курсқа түскенде бәріде қызық болады. Қысқы сессияны жапқаннан кейін бірге оқитын құрбым өзінің ауылына шақырып қоймады. Ал, өзім болсам сонау Ақтаудан келгенмін. Жолдың өзіне бірнеше күн кетеді. Сонымен не керек, құрбымның ұсынысын қабыл алып «Қарқаралы, қайдасың?» деп жол тарттық. Бір күні құрбым маған «менің бір туыс апкем бар, жалғыз өзі тұрады, сол кісінің үйіне барып қайтайықшы» деп өтінді. Үлкен кісі қалай жалғыз болуы мүмкін деп сұрадым. Сонда құрбым «махаббатта жолы болмаған адам қу тізесін құшақтап жалғыз қалады» деп айтты.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

АҚШ-тың Теннесси штатының 20 жастағы тұрғыны, видеоблогер Тимоти Уилкс пранк түсірілімі кезінде оққа ұшып мерт болды.

Видеоны екі жігіт Youtube-ке жүктемек болған. Марқұм мен оның досы қолдарына пышақ алып, бір топ адамға жақындай бастаған.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Аслам Хан дереу жергілікті жеке клиникалардың біріне жеткізілді, алайда дәрігерлер оның өмірін құтқара алмады.

Пәкістанның Карачи қаласындағы бокс кешінде жекпе-жектердің бірі трагедиямен аяқталды. Рингте жергілікті боксшылар – Мұхаммед Аслам Хан мен Вали Хан Тарин кездесті. Жойқын соққыны өткізіп алған Аслам Хан ауыр нокаутқа түсті, алайда ол жерде жылдам әрі білікті көмек көрсететін медициналық персонал болмаған. Видеоны төменде көруге болады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Осы жылдың 1 наурызында Армения Республикасынан елімізге әкелінген көліктерді тіркеу мерзімі аяқталады - деп хабарлайды el24.kz  порталы  Қаз.Ақпаратқа сілтеме жасап. 
 
Қазақстан аумағына 2020 жылдың 1 ақпанына дейін әкелінген көліктерді рәсімдеуге болады.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Шындығы сол, қатынымнан құтыла алмай жүрмін. Тіпті, оған қалай үйленгенімді де ойлағым келмейді. Қаным басыма тебеді. Қысқасы, жан жарым Жанарға ойда жоқта үйленген едім.

Ол менен он жас үлкен

Әскерден келген кезім. Соның «буымен» тойлап жүргенбіз. Сөйтіп жүргенде өзіммен бірге служит еткен көрші ауылда тұратын бір дос бала әскерден келе қалды. Ол шақырған соң көрші ауылға бардым. «Вечер» болды. Сол отырыста Жанармен таныстым. Менен он жас үлкен екен. Сәл ішіп, қызып алған соң қарайсың ба, сыртқы әдемі пішіні, сұлу жүзін көрген соң бірден биге шақырдым.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Өмірімізде не боларын, өзіміздің басты көзге түсетін қасиетіміз қандай екенін бәріміз де білгіміз келеді. Ол үшін осы төрт санның біреуін таңдау жеткілікті. 7, 24, 61 немесе 3, біреуін таңдаңыз да, сәйкес сипаттаманы оқыңыз.
 
7: Сіздің қиялыңыз ұшқырлығы соншалық, тіпті мен деегн жазушылардың өзіне қызғаныш сезімін туғызасыз. Саяхаттауға деген құштарлық пен жаңаны тануға деген ынтаның арқасында адам ойына келмейтін оқиғаларды елестетіп, ойлап шығара аласыз. Армандауға жаныңыз құмар. Соның арқасында жаңа идеялардың жаршысы болып жүресіз. Басты қасиетіңіз: қиялдау.
  1. Қарағандыда имам оқушымен жыныстық қатынасқа түсті деген күдікке ілінді
  2. Қызылордада түрмеден өзіне жайлы камераны таңдап жүрген полицей видеоға түсіп қалды
  3. Иткөйлекті қалап алғанның тілегі орындалады
  4.  Туғандарынан таяқ жеген әжейдің етегі жасқа толды