2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Қазақстандық белгілі астролог Ирина Әбдірайымова желтоқсан айына болжам жасады деп хабарлайды Sputnik Қазақстан. Әбдірайымова желтоқсандағы өзгерістерді Айдың және Күннің тұтылуымен байланыстырып отыр.  
 
"30 қараша күні Айдың тұтылуына куә болсақ, 14 желтоқсанда Күннің тұтылуын тамашалаймыз. Бұл астрономиялық құбылыстар бізге қалай әсер етеді?!

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Деректі хикая

Қазақ халқы жесірін қаңғытып, жетімін жылатпаған. Алайда қаншама миллион адам болса, соншама мінез бар. Адам болып туылып адам болып өмірден өту қазіргі таңда екінің бірінің ғана қолынан келеріне сіз сенесіз бе? 
 
Адам деген атына қиянат жасап төрт аяқты мақұлықтан бетер жауыздыққа барып жатқан адамдар қанша? Міне сондай жауыздың біріне тап болған кейіпкеріміздің бірі Айнұр. Айнұр отбасының жалғыз қызы болып, бес бауырының арасында өскендіктен ер мінезді болып кеткен. Сөзі мен ісіне қарап нақ еркек дерсіз.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Қазақстанда карантин желтоқсан-қаңтарда қатаңдатылуы мүмкін. Әлем елдері арасында еліміз орташа қауіпті аймақта тұрғанымен, эпидемиологиялық ахуал күннен-күнге нашарлап барады. Қазан айымен салыстырғанда қарашада вирус жұқтыру 3,7 есеге өскен. Әсіресе бес өңірде жағдай қиындай түсті.


Бұл аймақтарға коронавирустың бар-жоғын анықтайын тестсіз кіріп-шығу мүмкін емес.

Подробности
Категория: Проза

 

Деректі әңгіме

Жеткер Жүсіп 

Біздің ауыл теміржолдың жиегі.Таудың етегі.Төмегі жағы көл.
 
Су тасыса мал қораның ішінен балық аулайсың айырмен шаншып. Пойыз легінің әуенімен ұйықтап, темір
 доңғалақтың дүрсілмен оянасың. Ертеңгісін ел өріске мал шығарады :  « Әйт, шу,әйт шуды» тыңдап жатып манаурап қайта ұйықтап кетесің .

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Белгілі дәрігер Евгений Комаровский коронавирус инфекциясы туралы  қате түсініктерді атап өтті.

Комаровский пандемияның басында адамдар интернет-дүкендерге тапсырыс беруден және банандарды жеуге қорыққанын айтты, деп хабарлайды «МК».  Осыдан кейін коронавирустың жаңа түрін жат планеталықтар немесе Қытайдың арнайы қызметтері таратқаны туралы аңыздар пайда болды.

Подробности
Категория: Проза

 

Келіс Рахымжанов

Мекен мен Сауытбек тәштиген тоқал тамнан қас қарая шықты. Шамды сөндіріп, есікке құлып салып, біржола шыққан. 

Бүгін ескі жыл бітіп жаңа жыл сағат санап жақындап табалдырыққа тіреліп тұр. Ауыл жұрты соны бір ерекше боп қарсы алмаққа дайындалып жатыр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Шымкент қаласының маңындағы аудандардың бірінде айуандықпен өлтіру фактісі анықталды.. .
 
Жергілікті тұрғындар 8 қараша күні таңертең бұталардың арасынан басы кесілген ер адамның денесі табылғанын айтқан. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек
 
Хикая
 
- Мен саған олай дегенім жоқ. Сен мені сүймейсің.

- Абай атамыз айтқан" Ғашықтың тілі - тілсіз тіл,
Көзбен көр де ішпен біл."- деп. Сен мені сүйсең менің көздерімнен - ақ сен үшін күйіп - пісіп күн- түн демей жүргенімді түсінер едің.

- Мен үшін? Күлкімді келтірмеші. Сонда мен үшін не істедің? Айтшы кәне.

Подробности
Категория: Бүгін

 

Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев Қазақстандағы ауаның ластану деңгейі жоғары 10 қаланы денсаулыққа қауіпті деп мәлімдеді, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Ағымдағы жылдың 23-қарашасынан бастап республика көлемінде Құқық тәртібі жедел алдын-алу іс-шарасы жүзеге асырылып, қараша айының 30-жұлдызына дейін жалғасады,  деп хабарлайды Polisia.kz.

 

Осыған байланысты Алматы полициясы күшейтілген жұмыс тәртібіне көшірілді. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

 Хикая

Өзің барсаң бара бер. Келінді тастап кет.

- Апа бірақ...

- Қанат апамдікі дұрыс . Мен үйде қаламын. Өзің қатарыңнан қалмай барып қайта бер.

- Ақылыңнан айналдым құлыным. Балам өзің барып ертелеу қайт.

Айнұр жолдасының киім кешегін үтіктеп, тазалап киіндіріп, есік алдына дейін шығарып салды. Жас жұбайлар махаббаттан масайып, көздері түйісіп тұрғанда әлде кімнің дауысынан екеуі де селк ете қалды. Естерін жинағанда сыныптас қыз Назеркенің жандарына жақындап қалғанын байқады.
⠀
- Қанат қалың қалай? Бағанадан бері шақырып жатырмын. Тегі еститін емессің. Махаббаттан басың айналып көрсоқыр, керең болып қалғансың ба?

- Кешір байқамаппын. Ия айта бер.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Хикая

Айнұр мен оның жігіті Қанат екеуінің бірін бірі сүйіп қазіргі заманның Жібегі мен Төлегеніндей махаббаттың символына айналып, көз сүйсінер, жұрт тамсанар қос ғашық атанғанына міне екі жыл өтті. 

ЖОО орнында табысқан ғашықтарды оқу жылы аяқталып группаластары бақыт тілеп шығарып салу үстінде. Вокзалда адам тола, бәрінің көзі бірін- бірі қимай тұрған екі жаста. Екеуі де өз қалаларына аттанып, Алланың қалауы, үлкендердің ақ батасымен араға екі апта салып, сырға салу, ұзату рәсімінде Айнұрдың өз үйінде қайта табыспақ ниетте.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

1. Жолыңыз ашылмай, жоспарларыңыз кері айналып, қатты ашуға булыққанда "Субхан Алла" деп тәспі аударыңыз. Тәспіні ұстаған адамның мінезі жайдарлы, сабырлы болады.

2. Тәспі адамның қолында тұрғандықтан оны аударғанда алдымен саусақтар қиылдайды. Ал саусағы жиі қимылдайтын адамның миы тынығып, ойы жақсарады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі министрі үкіметттің онлайн отырысында Қазақстанда мамандандырылған халыққа қызмет көрсету орталықтарында көлікті тіркеу процедурасына өзгеріс енгізілетінін мәлімдеді деп хабарлайды KAZ.NUR.KZ.

 

Бағдат Мусиннің хабарлауынша, оның ведомствосы халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, танымал интернет платформаларына онлайн қызметтерді енгізуге шешім қабылдаған.

  1. Қазақстанда карантин бойынша жаңа шешімдер қабылданды
  2. Айқайлап, үстелді бір қойған: Алматы облысындағы бас дәрігердің әрекеті қызу талқыға түсті
  3. Перінің қызы (тылсым дүние)
  4. Үшқаттыдағы бұрымды қыз