2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

COVID-19-дан айыққандар неврологиялық проблемаларға және ақыл-ой қабілетінің нашарлауына тап болды. Мұны Лондон Императорлық колледжінің ағылшын және америкалық нейрофизиологтар анықтады. Ғылыми жұмыстың нәтижелері medRxiv порталында жарияланды.

 

Коронавирусты әртүрлі формада еңсерген 84 мыңнан астам британдықты мамандар Great British Intelligence Test-ін қолдана отырып, есте сақтау қабілеті мен танымдық дағдыларына сынақтан өткізді. Жасы, жынысы, білім деңгейі, қызмет саласы, созылмалы аурулары ескерілді. Алынған мәліметтер инфекцияның адамдардың  мәтінді және сөздердің мағынасын түсінуіне, мәселелерді шешуіне кері әсер еткенін көрсетті. Бұл ретте сандарды, кеңістіктіктң есте сақтау қабілетінің және эмоцияны қабылдаудың айтарлықтай нашарлауы анықталмады.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
 

Әр күні жұмысқа кетерде айна алдына келіп өз бейнеңізге бір үңілмей жолға шықпайсыз. Дәл осы сәтте өз бет-әлпетіңіздегі өзгерістерге ден қоя назар салсаңыз, денсаулығыңыздағы өзгерістерді байқай аласыз. Бұл аурудың алдын алуға өте пайдалы. 

Көзіңіздің үсті іссе 
Бұл бүйректің әлсіздігінен немесе бүйректің қабынуынан дерек беруі мүмкін. Мұндайда дәрігерге барып қаралыңыз және қан қысымыңызды өлшетіп көріңіз. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Массачусетс технологиялық институтының америкалық ғалымдары вирустарды өлтіретін қорғаныс маскасын жасады, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі.

Тек инфекциядан қорғайтын қарапайым маскалар мен респираторлардан айырмашылығы, жаңа құрал арнайы қыздырылған мыс торының көмегімен вирусты өлтіруі мүмкін.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) әлемде коронавирус инфекциясымен ауыратындардың рекордтық тәуліктік санын тіркеді.

Ұйымның сайтында жарияланған статистикаға сәйкес, соңғы тәулікте (22 қазандағы деректер) әлемде COVID-19 жұқтырған 423 819 пациент тіркелген.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Бұрын үлкендерден «көшеге шықпа, сығандар тонап кетеді» дегенді естуші едік. Онда да оны далада бейсауат жүрмес үшін баланы қорқытудың бір амалы деп түсінетінмін. Бірақ гипнозшының бір емес, бірнеше мәрте құрбаны болам деген менің үш ұйықтасам түсіме енбеген.

2000-жылдардың басында, мектепті тәмамдаған соң жастық арманның жетегімен Алматыға келдім. Бірақ тауым шағылып, оқуға түсе алмадым. Ауылға қайтуға бет жоқ. Көп кітап сатып алып, келесі жылғы емтиханға дайындалайын, күнделікті қажетті ақшамды өзім табайын деп шештім.

Подробности
Категория: Проза

 

Жәудір Нартай

Мен он төртке толған жылы, үлкен әпкем 24 ке келген еді. Біздің ауылдан онша қашық емес, тау бөктеріндегі шағын ғана қалашықта күйеуі екеуі көп қабатты үйлердің бірінде тұрып жатты. Оқу жылы аяқталған соң, әке-шешем қолыма бір дорбаны ұстатты да, әпкемнің қалін біліп келуге қалаға жіберді. Ауыр дорбамды арқалап, әпкем тұратын қалашыққа келдім. Бес қабатты тұрғын үйдің төртінші қабатына мықшыңдап жаяу көтерілдім.

Есікті әпкемнің өзі ашты.

Подробности
Категория: Проза

 

Мирас Мұқаш

Біздің үйдің қасында бір шал тұрады. Тұрмайды да, біреудің күркесін паналап жатады. Өйткені оның үйі де, бала-шағасы да, туысқандары да жоқ.

Өзі қазақ та орыс та емес, бірақ түрі осы екеуіне де ұқсайды. Екі тілде де сөйлемейді. Себебі — мылқау. Әбден қартайған. Беті мыж-мыж. Түрі аянышты. Үстіндегі киімдері де жыртық-жыртық. Қысы-жазы кір-кір пальтосын тастамайды.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

 

Ата-анамыз ес білгеннен «Қарғыс алма, алғыс ал» деген нақылды құлағымызға құйып өсірді. Осы сөздің әбден санамызға сіңгені соншалықты бес күн жалғанда ешкімнің ала жібін аттамай, кім-кімнің де көңіліне қарап жүргенді қалаймыз.

Қарғыс дегенді естігенде тұла-бойымыз тітіркеніп, еріксізден көңіл-күйіміз құбыла түседі. Өмір болғаннан кейін бәрі де кездеседі. Мына жалғанды жалпағынан басқысы келетін жандар да аз емес арамызда. Әрине, олар тура жолдан тайқып, арамдықты алдына шығарып, талай адамның наласы мен қарғысына қалып жататыны тағы бар.

Подробности
Категория: Проза

 

Әңгіме

Ділдар Мамырбаева

Базардан оны-мұнымды сатып алып, шығар есікке таяй бергенімде терісі сүйегіне ілінген, ұрты суалған, қақырық толы кеудесі кіркіреп тұрған, түрі жапалаққа айналып кеткендей бір қайыршы мені көптен көрмеген танысындай құшақтай алды. Шашының ұйпа-тұйпасы шыққан, жара-жара бетінің адам қарарлық кейпі жоқ. Итеріп жібердім. Жиіркеніп, үсті-басымды қаққыштай бастадым.

— Кешір, кешір, — деді қалбалақтап. Оның сөйлегені тұнық дүниені лайлап жібергендей болып, табан астында ашуым қызсын.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Жер бетінде адамзат коронавируспен 10 ай 16 күн ауырып келеді.

Осы уақыт ішінде ғалымдар мен дәрігерлер қауіпті аурудың кейбір құпияларын аша алды, бірақ күн сайын аурудың сан қыры ашылып жатыр. Ауа райы инфекцияның таралуына қалай әсер етеді? Адам коронавирусты қанша рет жұқтыра алады? Не себепті адамдар бұрын-соңды болмаған ауруларға шалдығады. Сұрақ көп. Коронавирустық инфекцияны қайталап жұқтырудың қаупі анағұрлым ауыр дейді.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

 

Түлкібас ауданының Жабағылы ауылында бізбен көршілес жап-жас ерлі-зайыпты Руслан мен Айман тұрып жатты.

Бұл жаққа олар Қазығұрт ауданынан көшіп келген-тін. Русланның әкесі сол кезде 80-ге келіп қалған қария еді, анда-санда қонаққа келіп тұратын. Өте ширақ кісі болатын. Өз ауылында молда екен. Бірде мен ол кісіден: «Жалғыз балаңыз Русланды неге қолыңызда ұстамай басқа жаққа жібергенсіз?»  деп сұрадым. Қария қиналыңқырап тұрып: «Қайтейін, ақыл-есі кіргенше шетте жүрсін деген ниетпен өзім рұқсат бердім. Себебі ішкілікке бір табан жақын. Өзі гитарада тамаша ойнайды. Бірақ жүрген жері шу-шұрқан, төбелес»,  деген еді.

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

 

Қазақстандық актер, театр әртісі Нұрлыбек Жұбатқан әріптестерінің өзге ағымға кіріп кеткенін айтты. Өзі сахнада жүрген ұл-қыздарды жолынан қайтарғанын мойындады. 

 

Нұрлыбек Жұбатқан бір кездері мыңдаған көрерменді күлдіре алған актер. Миллиондаған көрермені бар. Сахнадағы әріптестерім бір күндері жолынан тайып, өзге ағым жетегінде кетті деп налиды ол. 

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
Ғалымдар қара бұрыштан COVID-19 белсенділігін басатын зат тапты.

Үнді технологиялық институтының физика департаментінің мамандары коронавируспен 30 дәмдеуіштің өзара әрекеттесуін зерттеді.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
 
Коронавирус адам терісіне тоғыз сағатқа дейін тіршілік ете алады.

Бұл туралы Жапония ғалымдарының Clinical Infectious Diseases журналында жарияланған зерттеуінде жазылған. Зерттеу барысында Киото префектурасы медициналық университетінің (Жапония) мамандары адам терісіне әртүрлі қоздырғыштарды қауіпсіз қолдануға мүмкіндік беретін модель жасады. 
  1. Психологиялық тест: Өзіңізге ұнаған сурет арқылы мінез-құлқыңызды анықтаңыз
  2. Еліміз қатаң карантинге қайта оралса, қазақстандықтарға 42 500 теңге төлене ме ?
  3. Праймеризден сүрінген жұлдыздар кімдер?
  4. Қазақстандықтар пойыздың кешіккені үшін өтемақы ала алады