2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Проза

 

Сәдібек Түгел

Аузымен құс тістеп, алдына қара салмайтын тұлпарларды бірден танып-білу, оны мәпелеп күтіп, бабына келтіріп жарату ерекше қасиет болып табылады. Бәйгеге қосылатынжүйрікке, селқос, тек қана пайда әкелетін жануар ретінде қарауға болмайды.

Дана халқымызда «Тұлпарға қас қылғанның тұқымы құриды» деген киелі сөз бар. Бұл қағида сәйгүліктерге, арғымақтарға қиянат жасағандардың алдынан шығуда. Мысалы, сұмпайы Голощекинді алайық. Қазақ жылқысын құртқан оның бүкіл үрім-бұтағы атылып, қалғандары итжеккенге айдалып, өмірден жоқ болып кетті.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
1: жомарт, адамгершілігі мол
Сіз тек жақсы қасиеттерге ұмтыласыз. Өзіңізге үлкен талаптар қоясыз. Еңбекқор адамсыз. Менмен емессіз. Сыңарыңызды сыйлап, жақсы көресіз. Тіпті сезіміңізді ойыншыққа айналдырып, тастап кетсе де, оны ұзақ уақыт бойы ұмыта алмайсыз.
 
2: тартымды, шыншыл
Сіз жауапкершілікке бей-жай қарайтын адам емессіз. Өзгелерге қамқорсыз. Жұмысты «таза» орындауға тырысып, мойыныңызға көп міндет жүктеп аласыз. Мінезіңіз жақсы. Адамдар сізге сенеді. Сіз тез ойлап, тез әрекеттенуге дағдыланғансыз. Өткір тілді адам болғандықтан, таныс емес ортада да айтарға сөз табасыз.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
 Парацетамол бас және жұлын аурулары, жоғары температура және басқа да проблемалар үшін қолданылады.

Ұзақ уақыт бойы әлемдегі ең танымал ауырсынуды басатын құрал жағымсыз жағдайды жеңілдетудің қауіпсіз әдісі болып саналды.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
 
Нигерияның оңтүстігіндегі Дельта штатында кем дегенде 15 адам белгісіз аурудан қайтыс болды.

Vanguard жергілікті басылымының хабарлауынша, құрбандардың жасы 18-ден 25 жасқа дейін болған. Штат шенеуніктері қоғамды аурудың таралуын шектеу үшін қолдан келгеннің бәрі жасалады деп сендірді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Егер жаяу жүргінші сіздің жолағыңызға жетпесе, оны өткізіп жібересіз бе, әлде көліңізбен зуытқып өтіп кетесіз бе?

Подробности
Категория: Сырласу

 

Салт басты еркекпін. Тамақтан кім қашсын. Барғым келеді . Бірақ… Оның себебі бар.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Шығыс Қазақстаннан кейін Солтүстік Қазақстан облысы да «сары аймаққа» енгізілді.

Қызылжар өңіріне қарасты Мамлютка қаласындағы мектеп-интернаттың екі оқушысынан коронавирус анықталған. Қауіпті кеселге шалдыққан 16 және 6 жастағы балалардың өміріне қауіп төніп тұрған жоқ. Қазір ем-дом қабылдауда.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Әлемнің бірқатар елдерінде коронавирустың таралуының үшінші толқыны басталды. Бұл туралы Новосибирск мемлекеттік университетінің жаратылыстану факультетінің биотехнология және вирусология зертханасының меңгерушісі Сергей Нетесов мәлімдеді, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі.

"Коронавирустың үшінші толқыны қазірдің өзінде бірқатар елдерде бар. Атап айтқанда, мысалы, Израильде. Бізде де (Ресейде) болуы мүмкін. Қыстың алдын алуға болмайтын сияқты, оны ештеңе жасамай-ақ болдырмау мүмкін емес", - деді биология ғылымдарының докторы.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Әйелінің көзіне шөп салмақшы болған Өзбекстан азаматы жыныстық қатынас кезінде көз жұмды, деп хабарлайды  Stan.kz ақпарат агенттігі. Марқұмның көңілдесі жедел жәрдем шақыртпай, мәйітті жолда тастап кеткен. Ол өзін ұятты жағдайда қалып қоямын деп ойлаған көрінеді. 

 Жыныстық қатынас кезінде жүрегі тоқтап қалған ер азаматтың денесін оның көңілдесі үйінде алты сағат бойы қалдырып, кеш ауа арбаға салып, көшеге қалдырып кетіпті. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
 
Ресейлік Новосибирскіге қарасты ауылдардың бірінде 14 жастағы қыз босанып, жаңа туған сәбиді мұздатқышқа салып өлтірген.
 
Қазір аталған дерекке қатысты тергеу жүріп жатыр. Оқиғаның егжей-тегжейін Тергеу комитеті облыстық басқармасы өкілі Анастасия Кулешова РИА Новости-ға айтып берді. Агенттік дереккөзінің сөзінше, бойжеткен баланы үйде босанып, бірден тоңазытқыштың мұздатқышына салған. Қазір істің мән-жайы анықталуда.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
Үйіңіздегі мысықты қанша жерден қатты жақсы көрсеңізде сақтықта болғаныңыз абзал. Себебі, оның көзіне тік қарау адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін.
 
Кейбіреулер жақтырмаса да, мысықты жақсы көретіндер қатары аз емес. Дегенмен көпшілігі бұл үй жануарының аңшылық қасиетінің бар екендігін ескермей жатады. Әсіресе, кішкентай балалары бар үйде бұған қауіп ретінде қараған жөн.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Қостанайлық полицейлер 2000 жылы туған жігітті іздестіріп жатыр.

«2000 жылы 23 шілде күні туған Ганя Олег Викторовичке іздеу салынды. Ол 15 қазан күні Бағаналы ауылынан И.Павлов атындағы ауылға шығып, сол күйі хабарсыз кеткен.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
 
Физиогномика деген не екенін білесіз бе? Бұл адамның сырт пішіне қарап ішкі болмысын, мінезін тануға бағытталған ғылым. Бүгін адамның құлақ сырғалығына қарап мінезін ажыратуды айтамыз.
 
«A» пішініндегі сырғалық
Мұндай етті әрі үлкен құлақ сырғалығы иесінің харизмасы мықты екенінен хабар береді. Оның адамдарды өзіне баурап, тартып тұратын ерекше қасиеті бар. Айналасына шұғыла шашып, нұр құйып жүретіндей. Әсіресе қарама қарсы өкілдер (жігіттер қыздардың, қыздар жігіттердің) арасында жұлдызы жарық. Айналасында табынушылары толып жүреді. Қашан көрсең күліп тұрады, үнемі позитив күйде жүреді. Алайда олар осы қасиетімен басқалардың сезімін аяқ асты етуі мүмкін, ал мұндай қасиет кешірілмейді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

ІІМ Криминалдық полиция департаменті басшысының орынбасары Ерлан Омарбеков интернет-алаяқтардың құрбаны болмас үшін нені білу керегін түсіндірді, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі.

Алдымен ол интернет-алаяқтықтың елімізде жиі кездесетін дерегіне тоқталды.

  1. Коронавирус науқастардың ақыл-ой қабілеттеріне әсер ететіні анықталды
  2. Айнаға қарап, денсаулығыңызды байқаңыз
  3. АҚШ ғалымдары вирусты өлтіретін маска жасады
  4. Әлемде коронавирус бойынша антирекорд тіркелді