2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
№ 1 әйел:
 
Сіз эмоцияларыңызды жасыра алмайсыз, сондықтан айналадағылар сіздің шынайы қалпыңызды бірден біледі. Кейде тым пессимист болып көрінесіз. Бірақ шын мәнісінде олай емес. Сіз көңілді адамсыз, жаныңыз әзіл сүйеді. Өзіңіз жайлы пікіріңіз өте жоғары, сондықтан жаныңыздағыларға да қиындық туғызбайсыз. Өте эмоционалды адам екеніңізді өзіңіз де мойындайсыз, әйтсе де айналаңыздағыларға зиян тигізбеуге тырысыңыз.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Тәуелсіздік күніне орай 4 күн демалыс беріледі. Алайда 20 желтоқсан, жексенбі, жұмыс күні болатыны хабарланып отыр. Биыл желтоқсан айында қазақстандықтар үшін барлығы 11 күн демалыс.

Подробности
Категория: Проза

 

Хикая 

– Ей жетімек, тұр қане! Дүкенге жүк келді. Түсіріп ал!!!
Айдос осы түрі сұсты əйелдің айқайына əбден тойды. Өзінің тастанды екенін үнемі бетіне басып, жекіріп, түрткілеп отырады.
Өзінің туған Анасы болса шіркін… Жетімек деп емес, балам деп басынан сипап, бұл əйел көрсеткен қорлықтың бірін де көрсетпес еді.

Подробности
Категория: Проза

 

Қажығали Мұханбетқалиұлы

 

Қате боп аударылған машинаның астына түскен Кәріпжан бейсенбі күні таң ата өз үйінде үзіліп кетті. Абырой болғанда, арттарында келе жатқан бір жүк машинасы бұлардың аударылғанын көріп, тез тұрғызып-ақ алған екен. Бірақ машинаның аты машина емес пе, бейшара жап-жас жігітті жаншып-ақ тастапты. Сонан үйіне әкелгенде де түні бойына ес жия алмай, қиналумен жұмды көзін байғұс.

 

Жақын дегенде жалғыз немере інісі, арыстай азаматы өмір үшін осынша арпалысып, жанталасып жатып, ұзақ қиналыстан соң, қас пен көздің арасында кенет иегін қағып қалып жайбарақат жөней бергенде Жарықбас шал жан ұшыра айқайлап, «бауырым-ай-лап» боздап қоя беріп еді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Bek Air өзіне тиесілі ұшақ құлаған үйдің иесін екінші қайтара сотқа берді, деп хабарлайды   El24.KZ порталы   "КТК" арнасына сілтеме жасап.

 

Компания бұл жолы Решет Қалибектің баспанасын заңсыз деп тауып, оны сүруді талап еткен. Алайда Талғар аудандық сотының судьясы әуе қомпаниясының шағымын бұл жолы да қанағаттандырған жоқ.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Жақсы сөз – жігіттің жүрегіне жол табатын мықты қару. Қызықты сұхбат құратын адам табу қиын.
 
Сондықтан алғашқы әңгімелесуден кейін-ақ жігітті өзіңізге ғашық ету үшін тиімді 8 кеңесті Nur.kz .
ке сілтеме жасап el24.kz  порталы  жариялайды.
 
Қыздарға таптырмас кеңес: Жігіттерге ұнау үшін қалай сөйлеу керек? Жігіттің көңілінен шығуға тікелей әсер ететін 8 пайдалы кеңес:

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Мемлекет басшысы «Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің еңбекшілерін зейнетақымен қамсыздандыру туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі.
 
Осыған дейін түсіндірілгендей, келісімнің негізгі мақсаттары:

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Төмендегі суреттен көзіңізге бірден түскен немесе өзіңізге ұнаған қолшатырды таңдап, сипаттамасын оқыңыз. Сіз таңдаған қолшатыр мінезіңіздің қандай екендігінен хабар береді. Ендеше, іске сәт!
 
№1 қолшатыр назарыңызды аудартса:
Сіз ешқашан жүрегіңіздің үніне құлақ аспайтын жансыз. Бәлкім өміріңіздің бір кезеңінде жүрегіңіздің айтқанын тыңдап, опық жеген боларсыз. Содан бері мәселелерді тек ақылмен шешесіз. Ақылыңыз сізді ешқашан адастырған емес. Әр істің тура жолын оңай табатын адамсыз.

Подробности
Категория: Проза

 

  Төлен Тілеубай
(Деректі әңгіме)

Бетпақта келе жатты ақсақ киік,
Сандалып қаңғырақтап басын иіп.
Пана іздеп шыбын жанға сүйретіліп,
Мергеннің кеудесіне оғы тиіп.

Тамады қара жерге аққан қаны,
Қиналып ентігеді шыбын жаны.
Боялып ақ денесі қызыл қанға,
Келеді әлі кетіп жығылғалы.

Сәкен Сейфуллин

Теңіз көлінің алабында биыл қыс жылдағыдан қаттырақ. Бірнеше күн қатарынан соққан ызғырық желдің соңы ақтүтек боранға айналды. Көлдің ызғары суықты екі еселеп жіберді. Бір үйір киік суықты елең қылар емес. Көсем текені ес қылып, алаңсыз жайылып жүр. Кенет жым-жырт тыныштықты қатты гүрілдеген көліктің дауысы бұзып жіберді. Көсем теке үрпиісе қалған үйірдің сыртына шығып, бір сұмдықтың болатынын алдын-ала сезгендей, қалшиып тұрып қалды. Әзәзіл екі аяқтылардың өздеріне ор қазып, қырғын жасағысы келгенін жүрегі құрғыр әуелден білді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Медеу ауданының өрт сөндірушілер мен полиция қызметкерлерi өз-өзiне қол салмақ болған жiгiттi аман алып қалды.
 
Алматы қалалық Төтенше жағдайлар департаментінің мәліметінше, 4 желтоқсанда «112» пультiне «102» жедел қызметiнен «Шымбұлақ көшесi, 10» мекенжайында 1983 жылы туған ер адамның өзiне және көлiгiне бензин құйып, өртеймін деп қоқан-лоқы көрсетiп жатқандығы туралы хабарлама келiп түстi.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Су – тіршілік көзі. Бұл мектеп қабырғасынан келе жатқан белгілі нәрсе. Бірақ біз қанша оқып, су туралы түрлі кеңестер алсақ та оның қадіріне әлі жеткен жоқпыз. Себебі судың қасиеті сіз ойлағаннан да пайдалы.
 
Мәселен күнделікті ішіп жүрген тәтті шырындарды қарапайым суға айырбастап көрсек не болатын еді?

Подробности
Категория: Проза

 

Хамит Айдарұлы

Өмір мен өлімнің арасы бір- ақ адым дегенге мүлдем сенбейтінмін, бірақ, өткінші өмір сендіреді екен !

…дәл сол күні екеуміздің бір-бірімізді көз-көрім жерден ең соңғы рет көруіміз екенін тарғалаң тағдыр құрғыр айтып тұрғанын білмеппіз, амал қанша!

Подробности
Категория: Егіз жүрек

 

Деректі хикая

Жаназа шығарып болған соң бәрі үй- үйіне тарқады. Айнұр қайсарлығынан таймай Алпамысты бір күн бойы бір ұртам су да бермей қамап отырды. Төрт баласын Балнұрдың жалғыз сіңілісі үйіне алып кетті.
 
Ал бір күннен соң  Алпамысты өлтіріп алудан қорқып босатып жіберді. Адам баласы болған соң біреудің өлімін мойынына арқалаудан қорқуы орынды әрине.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

2020 жылдың үшінші тоқсанында Швеция елінің экономикасы болжамнан да көп өсті. Осылайша, елдің қатаң карантиннен бас тартуы өзін ақтады. Бұған Швецияның статистика агенттігінің мәліметтері дәлел. 

 

Шілде-қыркүйек айларында елдің ЖІӨ екінші тоқсанға қарағанда 4,9 пайызға өсті, бұл бұрын болжанған 4,3 пайыздан көп. Өсімнің себебі жаз айларында коронавирус жағдайының жақсаруы және тұтынушылық сұраныстың артуы болды.

  1. Қазақстандықтарды желтоқсан айында не күтіп тұр: Белгілі астролог болжам жасады 
  2. Жесірдің   қарғысы
  3. Желтоқсан-қаңтарда қатаң карантин енгізілуі мүмкін
  4. Балық сатқан әйел