2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Ыстамбұлда экономикалық жағдайға байланысты наразылық өтті

 

el24.kz Ыстамбұл қаласында әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарсы тұрғындардың жаппай наразылық акциясы өтті. Бұл туралы түрік БАҚ-тары мен халықаралық агенттіктер хабарлады.

Ресми деректерге сәйкес, акцияға жүздеген адам қатысып, олар үкіметтен инфляцияны тежеу, бағаны тұрақтандыру және жұмыссыздықпен күресу шараларын күшейтуді талап етті.

Түркия Ішкі істер министрлігінің мәлімдеуінше, наразылық бейбіт сипатта өтіп, полиция тарапынан қоғамдық тәртіпті сақтау үшін қосымша күш жұмылдырылды.

Алдын ала мәлімет бойынша, тәртіп бұзушылық пен қақтығыстар тіркелген жоқ. Дегенмен, билік жағдайды бақылауда ұстап отырғанын және қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданатынын мәлімдеді.

Сарапшылардың айтуынша, Түркиядағы инфляция деңгейі соңғы айларда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп, қоғамдық көңіл-күйге ықпал еткен. Осыған байланысты наразылық шаралары елдің басқа аймақтарында да жалғасуы мүмкін екені айтылуда.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Кейбір сауда орындарында никап, паранжа кигендерге кіруге тиым салынды

 

Ниқаб пен паранжа кигендерге кейбір сауда орталығына кіруге тыйым салынды. Тіпті кіреберіске арнайы жапсы

Бұл талап құқықты шектеу емес деп санайдрмалар да іліне бастаған- деп хабарлайды el24.kz  тілшісі КТК телеарнасына сілтеме жасап.ы сенаторлар. Керісінше, заңды әрі қауіпсіздік талаптарына толық сәйкес деп отыр.

Марат Қожаев, Сенат депутаты:

— Өткен сессияда қоғамдық орындарда бетін толық жабуға тыйым салатын заң қабылданды. Бұл құқықтық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін енгізілген. Сауда орталығы – адам көп жиналатын орын. Сондықтан заңға қайшы емес. Кейін дау туғызғанша, алдын ала ескерткен дұрыс. Алматыдағы сауда орталықтарында бет-әлпетін толық жауып тұратын киіммен кіруге тыйым салынған. Яғни ниқаб, паранжа сияқты бет‑келбетіңді жасыратын киім киіп кіруге рұқсат берілмейді. Депутаттар мұндай шараның барлық көпшілік орындарына да енгізілуін қолдайды.

Арнайы заң талабы ұзақ талқылаудан соң қабылданған. Бұл соңғы жылдары қылмыстық істерде күдіктілердің бетін тұмшалап, жазадан жалтарып кету оқиғаларының алдын алуы үшін де енгізіліп отыр.

Подробности
Категория: Проза

 

Нұржан Қуантайұлы

Білезіктегі дисплейі дың ете қалды. Қараса, «сізді 11.00-де махалла жандармы Ли мырза өзінің офисінде күтеді» деген хабар тұр.

«Тағы не керек бұған?» деп ойлады Ерімбет. Аңдығаны мен болдым ғой бұл иттің. Япырау, микрочип бар, білезік-дисплей бар, көше мен аула толған спутник камера, үйдегі интернетпен де біліп тұр отырған-тұрғаныңды, кірген-шыққаныңды. Бұған не керек? Ішкен тамақ, киген киім - бәрін көріп отыр. Қай уақытта түшкіргеніңе дейін жазылып тұрады. Секундына дейін. Енді неге бұл мені тергеуге шақыра береді. Басқа ісім жоқ па менің.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

2021 жылдан бастап елімізде әйел адамдар 60 жаста зейнетке шығады, деп

хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі. 

"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" заңда әйелдердің зейнеткерлік жасын 2018 жылдан 2027 жылға дейін 10 жыл ішінде, 6 ай сайын арттыру қарастырылған. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Жастар Алматыға Жаңа жыл мен туған күнді тойлауға келген.

Олар туыстарына қиындыққа тап болғанын айтқан. Екі бозбала туған күн мен Жаңа жылды тойлау үшін Маңғыстау облысынан Алматыға келген.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Уақыт… 28 жыл… Сол бір күндер көз алдымнан тізбектеліп тағы бір өтті. Жастардың әңгімесі ескі бір жараның аузын тырнап, қан жылатты.

Иә, уақыт өтсе де адамның жүрегінде қалған сезім ешқашанда өшпейді. Студенттік күндер… Ол жігітті алғаш көргеннен жаныма жақын тарттым. Кездескен сайын біртүрлі мазам кетіп, жүрегім тулап, кеудеме сыймай кететін болды.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

 Т. Есқали

Жылды қорытындылайтын уақыт та жақындады. Кейде өзімізге есеп бере алмай, бір жылдағы сан түрлі оқиғаларды еске түсіре алмай әуре болатынымыз бар. Бұл нәрсенің бәрінен арылып, жылды әлдеқайда жеңіл қорытындылау үшін қызықты сұрақтар топтамасын ұсынамыз. 

 
1. Жылдың ең үздік сәті — бұл…

Подробности
Категория: Сырласу

 

Неге еркектер біреудің қаңсығына таңсық? Айрандай ұйыған отбасында неге әйелінің көзіне шөп салады? Әдетте бұл сұраққа мына жауаптар сәйкес келеді: ерлер бір сарынды өмірден тез жалығады немесе әйелі күйеуінің көңілінен шыға алмайды. Екі жауаптың да жаны бар, бірақ мұны дұрыс деп айту қиын. Еркектер ғана емес, жалпы, адамдардың барлығы – ерлер де әйелдер де бір қарқындағы өмірден жалығады. Ал екінші жауапқа қатысты не айтуға болады?

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

«Фоккер-100» ұшағының апатқа ұшырағанына бір жыл. Сол қайғылы жағдай талай жолаушының өмірін күрт өзгертті.

12 адамның өмірі қиылды. Жарақатымен әлі алысып жүргендер де жетерлік. Өтемақы алмағандар да аз емес. Ал ұшақтың тиесілі «Бек Эйр» әуе компаниясы жолаушыларымен де, жерде қираған үй иелерімен де соттасып келеді деп хабарлайды ktk.kz арнасына сілтеме жасап el24.kz.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

 

…Əкем қайтыс болған соң анамның да денсаулығы сыр бере бастады.
– Бұл үйде не шешең тұрсын, не мен тұрайын! Шаршатты əбден!
Өткіз анау қарттар үйіне! Сол шешең үшін мына үйде күнде ұрыс. Берекеміз кетті. Шалының артынан неге кетпеді екен… Өткізбесең бала шағаны жинаймын да кетемін. Қалыңдар шешең екеуің!!!
Арада бір ай өтті. Əйелімнің қабағы ашылмады. Балаларды əдейі жылатады. Анама əдейі суыған шəй, дəмсіз тамақ береді.

Подробности
Категория: Проза

Гүлнұр Ембердиева

– Мен мұғалім боламын! 

– Түу, бүкіл әулеттерің мұғалім болып, ұстаздар династиясын құрамыз десеңші, – өзі сабақты жарытып оқымаса да, әдемі киініп, сыланып жүретін Сайра мұрнын шүйіре қарады. Маған қарата айтылған сөз.

– Несі бар, мықты филолог боламын, – дедім қалысқым келмей.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Ұлыбританияда анықталған коронавирустың жаңа штаммы теңге бағамы мен мұнай нарығына қысым түсіріп жатыр деп жазады Sputnik.Қазақстан .Қазақстанның ұлттық банкіне сілтеме жасап. Басылымның жазуынша, биржадағы сауда-саттықта теңгенің долларға шаққандағы бағамы жексенбіден бері (-) 0,98% әлсіреп, 421,25 теңге шамасында тұр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Автокөлік иесі техникалық тексеріс жүргізгенде баллонға сұйық газдың орнына су құйғанына көз жеткізген. Ал бұл факт Ақтаудағы автосервистердің бірінде анықталған деп хабарлайды аймақтық Lada.kz басылымы.
 
Ақтау қаласының тұрғыны көлігін тексеруге алып келгенде, механиктер көліктің газ баллонынан су тапқан.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Су – адам өмірінің ажырамас бөлігі. Денедегі сұйықтықтың мөлшерін сақтау үшін адам күніне 2 литр су ішу керек.
 
Бұлар – су туралы біз білетін қағидалардың бірі ғана. Ал әлем зерттеушілері суды тағы бір қырынан таныды. Олар судың адамның ойлау қабілетіне тигізетін игі әсерін қарапайым тәжірибемен дәлелдеген екен. Ендеше, тәжірибе қорытындыларына назар аударайық.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары


Таиландта қауіпті вирус таралды. Паттайяда (Тайланд) чикунгуня вирусынан туындаған аурудың деңгейі күрт өсті.
Инфекцияны масалар таратқан. Инфекцияланған адамдарда дене қызуы, әлсіздік және буындардың ауруы байқалады.

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
 

Стресті «жеу», мамандардың айтуынша, табиғи нәрсе, алайда, оны адамдардың көбі біле бермейді, яғни, стрестен арылудың оңай жолынан көбісі хабарсыз.

Ирина Бережная есімді ресейлік дәрігер (медицина ғылымдарының кандидаты, диетолог) Sputnik радиосына берген сұхбатында осындай мәлімдеме жасады. Мұндағы жаңсақтық ішіп-жейтін азығыңның мөлшерін білмеуде жатыр.

  1. Психологиялық тест. Ең кәрі әйел кім?
  2. Тәуелсіздік күніне орай неше күн демаламыз ?
  3. Жетім...
  4. Жігіттің көз жасы