2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Сырласу

 Жұртты ойлануға шақыратын кезекті бір хикая әлеуметтік желіні шарлап кетті. Онда бір күйеуі бар келіншек өзінің басынан өткен махаббат (әлде тек нәпсіқұмарлық) хикаясын баяндапты. Содан кейін ұлды болған әйел енді оның кімнен екенін білмей дал.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

5 полицейдің үстінен қылмыстық іс қозғалды, екеуі қамауда отыр.


Түркияның Стамбул қаласында 27 жастағы өзбекстандық қызды зорлаған полицей 46 жылға сотталуы мүмкін. Екі жол сақшысы таксиді тоқтатып, ішінде жолаушы болып отырған 27 жастағы Өзбекстан азаматын шығарып алған.

Полицейлер жас қызды қызметтік көлігіне отырғызып, 4 сағат бойы ұстаған. Біреуі көліктің ішінде қызды зорлайды. Оған қоса 1.400 түрік лирасын тартып алып, Жеті мұнара ауданына апарып тастаған. Қыз қос полицейдің үстінен шағымдану үшін Ақсарай Шехит Ведат Улусой полицей бөлімшесіне келеді. Сол жерде полиция қызметкерімен жолығып, мән-жайды баяндайды.

Подробности
Категория: Проза

Бақтыгүл  Ауданова
Хикая

Көп өтпей-ақ Әлияның үйіне тағы бір топ құда болып келді. Айжанды да теңі табылып тұрған да ұстап отыруды жөн көрмеді. Құдаларын шығарып салып үйге кіргенде Қанат сол жақ кеуде тұсын ұстай отыра кетті. Әлия да, Айжан да не істерлерін білмей әбіржіп қалды. 
Әлия іштей түсінді. Әке жүрегі екі қызынан да айырылуға шыдас бермей жатыр. Әлияның да жүрегі ауырып жүр. «Әйел қырық жанды» деп тегін айтпаса керек. Сездірмей жүр. Оңашада қыздарын ойлап жылап-жылап алатынын кімге айтады. Жылап-жылап алып «орындарын тапқанына шүкір» деп Аллаға ризашылық білдіріп қоятынына не дерсің тағы.
–Әлия,-деді Қанат оңашада сол жақ кеудесінен әлі де қолын алмай. – Екеуін де ұшырып жіберіп жаман болып қалайын деп тұрмыз.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 

Суық судың адам денсаулығына пайдасы зор болғанымен, дертке дауа бола алмайды екен.

"Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын ізде" деп дана халқымыз текке айтпаған. Адамның ең басты байлығы – денсаулығы, сондықтан күйбең тіршіліктің қамын күйттей бермей, күніне бір мезгіл спортпен шұғылданған абзал. Тән саулығын ойлаған кейбір жандар қыстың қытымыр аязына қарамастан, мұздай суға күмп етіп, денесін шынықтырып жатады. Қыста суға шомылудың пайдасы мен зияны туралы Sputnik Қазақстан тілшісіне Астана қалалық №10 емханасы бас дәрігерінің емдеу ісі жөніндегі орынбасары Гүлмира Сүлейменова кеңінен тарқатып айтып берді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жынын шығарамын деп жанын шығарды. Алматы облысында осыдан бірнеше күн бұрын 28 жастағы апталдай азамат құсбегі қолынан қаза тапты. Дерті дендеп, өмірінің мәнін жоғалтқан жігіт дене жарақатынан көз жұмған. Бұл осы жылы бақсылардың былыққа толы әрекеттерінен болған өлім-жітімнің бірі ғана.

Жыланның етінен сорпа ішкізіп, қамшымен ұрып, балтамен соққылап “артық қыламын деп тыртық қылған” емшілердің кесірінен көбейіп кеткен оқиғалар жайлы Еуразия бірінші арнасы хабарлайды.

Подробности
Категория: Проза

Бақтыгүл Ауданова 

(Хикая )

Кешкісін Алтайды көрді. Кешегідей емес салқындау амандасты. Күндегідей емес, бөлмелеріне бірнеше күн келмей жүрді.
Осылай жүргенде күз де бітіп, желтоқсан басталды. Студенттің бәрі жаңа жылға дайындалып жатты. 
Қыстың күні қысқа болғасын ба уақыт тез өтеді екен. Жатақханада жаңа жылға би кешін ұйымдастырып жатты. Би кешіне бәрінен бұрын Гүлжан қатты дайындалды. Анасына жылап жүріп арнайы көйлек алдырды. 
– Айжан сен не аласың? – деп сұрады Әлия қызынан көңілі қалмасын деп.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Ерзі-зайыпты арасында ұялы телефонның паролі үшін жанжал туындап, арты қайғылы аяқталды.

Индонезияның Шығыс Ява провинциясында әйел ұялы телефонының паролін айтудан бас тартқан күйеуін тірідей өртеп жіберді, деп хабарлайды Metro. 
 
Ильхам Кахьяни күйеуі Деди Пурнамадан телефонының пин-кодын сұраған. Шатырды жөндеп жатқан 26 жастағы ер адам паролін айтқысы келмейді. Сол кезде ерлі-зайыпты арасында жанжал шығып, күйеуі төмен түсіп, 25 жастағы Кахьяниге қол көтереді. 

Подробности
Категория: Сырласу

Соңғы жылдары қазақ қыздарының жаман ғадеттері туралы баспасөз қала берді, әлеуметтік желілерде де жиі жазылып, талқыға салына бастады. Бір сөзбен айтқанда, қаракөз қандастарымыздың тәрбиесіздігі, ішімдікке салынуы, темекі шегуі, жеңіл жүріске бой алдыруы т.б.

Әсіресе қарындастарымыздың шетелдіктермен қыдыруы, тұрмысқа шығуы әлеуметтік желілердің басты тақырыбына айналды.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

Автралия тұрғыны Белинда Нортонның айтуынша, адамды әлеуметтік желілер мен дұрыс тамақтанбау тез қартайтады.
 
Австралияның Квисленд штатында тұратын Белинда Нортон өз жасынан екі есе жас көрінеді. Ол қартаюмаудың құпиясымен бөлісті. Әйелдің айтуынша, оптимистік мінезі, массаж және құрбыларымен жиі бас қосуының арқасында бетіне әжім түспей, күннен-күнге құлпырып бара жатқан көрінеді .
«Қыз-келіншектер әрдайым бас қосып, шүйіркелесіп, осылайша артық күйзелістен арылып отыруы тиіс», — деп санайды Нортон. 

Подробности
Категория: Проза
Бақтыгүл Ауданова
 (хикаят)


Танысқан күннен бастап Алтайды сырттай иемденіп алған Гүлжан енді оны маңайындағы мың қыздан қызғанайын деді. Есіл дерті оқу емес, Алтай. Оны бірге оқитын курстастарынан да, құрбыларынан да қызғанады. Сабақ жайына қалды.

Сабақ үстінде де Алтайда ойлап отырады. Қоңырау соғыла сала есікке жүгіреді. Қыз-жігіттердің ішінен Алтайды іздейді. Оны көрсе жүрегі өрікпіп, қуанышы алаулап кетеді. Ал егер Алтайдың әлдебір қызбен сөйлескенін, не бірге тұрғанын көрсе жүзі сұрланып шыға келеді.
Алтай да Айжан мен Гүлжанға іш тартып, қарындастарындай қамқорлық көрсетеді. Содан ба үлкен курстың жігіттері бұларды қатты сыйлайды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Алайда бағасы 3500 теңгеден асатын билеттер үшін комиссиялық алым сол күйі қалады.

 15 қаңтар, яғни ертеңнен бастап Қазақстанда құны 3500 теңгеге дейінгі пойыз билетін қайтарғаны үшін 1000 теңге мөлшерінде айыппұл салынбайды. "Жолаушылар тасымалы" АҚ халықтың өтінішімен осындай жаңашылдық енгізіп отыр, деп хабарлайды  Sputnik Қазақстан. 

Подробности
Категория: Проза

(хикая)

Рүстемқызы Бақтыгүл Ауданова (Bakti Audan) журналист, жазушы, Әлем Халықтары Жазушылары Одағының мүшесі.

Қаламгер 1980 жылы Шығыс Қазақстан облысының Күршім ауданында дүниеге келген. 
Шардара аудандық «Өскен өңір» газетінде тілші, тәуелсіз «Шартарап-Шарайна» газетінде жауапты хатшы, редактордың орынбасары, республикалық «Барыс» газетінде әдеби қызметкер болып еңбек етті.

Ақын Әлібек Мейірбеков атындағы медальмен марапатталған. 

Шығармалары «Ақ шағала жырлар» ақын-жазушылар топтамасына енген. «Пейіштің самалы» атты кітаптің авторы.

Подробности
Категория: Сырласу

 

 Соңғы кезде менің өмірімде шытырман оқиғалар тым жиілеп кетті. Бір себептерге байланысты жұмыстан шығып кетіп, әйелімнің туыстарының арқасында тағы бір жұмысқа орналастым. Онда жүргізуші болып қызмет етіп жүріп, ойламаған жерден сонда жұмыс істейтін бір қызға ессіз ғашық болдым. Сезім шіркінді тежеп тастау өте қиын екен, не істерімді білмей басым қатып кетті. Мұндай жағдайдан қалай шығу керек, қандай ақыл-кеңес айтасыздар? Осыны білу үшін «Алаш айнасына» іштегі жан сырымды ақтарғым келді.

Мен Қарағанды облысының шағын қалаларының бірінде тұрамын. Үйленгенмін, бір ұл, бір қызым бар. Әйеліміз екеуміз сүйіп қосылдық, жеке отау құрып, үйлі болдық. Басшылықпен түсінісе алмай жап-жақсы істеп жүрген жұмысымнан бір күнде айрылып қалдым.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Италияның оңтүстігінде Казерта провинциясында жол-көлік оқиғасы болды.

Оқиға бейсенбі күні кешкісін болған. Апат салдарынан төрт адам мерт болып, біреуі ауыр жарақат алған, деп хабарлайды RaiNews24 телеарнасы. Жол-көлік оқиғасы жергілікті полиция көліктің ізінен қуып бара жатқанда болған. 
  1. Тіркелмеген телефондар неліктен сөндірілмегені белгілі болды
  2. «Мен адастым». Бастығымен көңілдес болған әйелдің сыры
  3. Ванганың 2019-ға болжамы...
  4. Студент-жезөкшемен болған ашық әңгіме