2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Тылсым дүние

Осы жақында ғана теледидардан көрсеткендей, Астана мен Алматы емханаларында әлемдік тәжірибеге сай пилоттық жоба жүзеге асып жатыр.

Яғни жүрек ауруы, қант диабеті, гипертония тағы басқа сырқаты бар науқас адамдардың білегіне QR-кодпен жабдықталған медициналық көмек білезігі тағылуда. Кодты оқу арқылы жедел жәрдем дәрігерлері науқас туралы толық ақпарат ала алады екен. Мәселен, науқас ес-түссіз күйде жансақтау бөліміне түссе, дәрігерлер ол туралы толық ақпаратты қолындағы білезіктен тез және бірден ала алады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

 Бақыт Беделхан жан сақтау бөлімінде жатқан жары Айзада Сатыбалдиеваға арнаған өлеңін Facеbook-тегі парақшасына жариялады, деп жазады Qamshy.kz ақпарат агенттігі. Жарына деген жан сырын жеткізген ақын өлеңін назарларыңызға ұсынамыз.

Айта кетейік, 2018 жылдың 29 желтоқсанында таңғы сағат 5-тер шамасында Абай-Сейфуллин көшелерінің қиылысындағы жол апаты салдарынан үш адам қаза тапқан. Оның бірі театр және кино актрисасы Шолпан Елгезекова. Ал актриса Айзада Сатыбалдиева ауыр халде жан сақтау бөліміне жеткізілген.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

WhatsApp кейбір телефондарда жұмыс істеуін тоқтататын болады. 

 
Кейбір құрылғыларда WhatsApp мессенджер қолдамайтын болады. Бұл туралы компанияның сайтында хабарланды. Осылайша Android 4.0 нұсқасынан төмен смартфондардың иелері бұл қосымшаны пайдалана алмайды. 

Подробности
Категория: Сырласу
 
 

«Өткенге өкінбе. Өтті-кетті. Қайтып оралмайды. Бар жақсылықты болашақтан күт», деп жатады. Дұрыс-ақ. Әрине, алдағы күндерге үміт артқан, жақсылық күткен жөн шығар.

 

Бірақ өткен өміріңде байқамай шалыс басқан, өкінішке ұрындырған кезеңдерді қалай ұмытасың? Ол ұмтылмайды.

Қазіргі менің басымдағы жағдай дәл сондай. Мектепте жүргенде сыныптасым Динара деген қызбен жан аяспас дос болдым. Ортамыздан қыл өтпейтін.

Жоғарғы сыныпқа келгенде сол Динараның інісіне ғашық болып қалдым.

Подробности
Категория: Керек кеңес


Адамдар неге жылайды? Жылағанда не табады? Бұл сұраққа әркім әртүрлі жауап береді. Ал ғалымдар тарапынан осыған дейін бұл сұраққа жауап келмеген. Тек жақында ғана ғалымдардың бұл туралы пікірі жария болды. Сонымен, адамдарға жас не үшін керек? 

Жас пен мұң – егіз ұғым. Осыған дейін бұл ұғым ғалымдарды алаңдатпаған. Олар адамның көңіл-күй ауытқушылығы деп түсіндіріп келді. Ал көзден аққан жасты түсіндіре алмады. Яғни, олар тек санада болып жатқан оқиғаны түсіндіре алды, ал денедегі өзгеріске мән бермеді. Бұл туралы Тилбург университетінің профессоры Эд Вингерхотс «Ғалымдарға іште ойнаған көбелектер емес, махаббат қызық» деген.

Подробности
Категория: Елең еткізер

1 қаңтардан бастап қазақстандық ЖОО-да сырттай оқу жүйесі тоқтатылады. 

Ал, екінші жоғары білім алатындар не істейді? Қанша төлеу керек және қандай мамандық таңдау қажет? Енді университетке жылына екі рет қана барып диплом алу, емтихандарды онлайн жүйесімен тапсыру артта қалады. 
 
Себебі, 1 қаңтардан бастап қазақстандық жоғары оқу орындарында сырттай оқу тоқтатылады. Білім министрлігі осындай шаралармен оқыту сапасын жақсартуға ниетті. Өйткені, сыртай білім алатын студенттер күндізгі бағдарламаның жалпы көлемінің тек 65%-ын ғана игереді.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 2019 жылы қай айда туғандардың сақ болуы керектігін астролог айтты.

Жаңа жылда қай жұлдыз белгісі ғаламшарлар қозғалысын өзгелерден ерек сезініп, өмірінің ең бір қиын сәттерін бастан кешіп, бойындағы күші сарқылғандай көрінетінін астролог Ирина Әбдірайымова айтып берді. 

 
«Айдың 10-ы мен 16-cы аралығында туған Тауешкі, Таразы, Шаян, Тоқты жұлдыз белгілері өмірінде белгілі бір өзгерістерді бастан кешуге мәжбүр болады. 

Подробности
Категория: Проза
Гүнай Текин
 
Монолог
 
Мен үшін жаңа жыл - үміт отының бір тұтанып, бір сөнетін кезі . Қанша жылдан бері босқа үміт артамын. Босқа өзімді қинау екенін санам сезіп тұрса да, əйтеуір келетін шығар деймін.  Бұл жылы келетіндей сезінемін. Келмейді. Кіп-кішкентай ауылда жалғыз қалғалы он тоғыз жылдан асты.
Бір жапырағым содан бері келген емес. 
 
Менен не кінə кеткенін білмеймін. Тас жүрек боп алды. Əкесінен екі жасында айырылдық. Жастығымды жолына арнадым. Жақсы азаматтар кездессе де ұлымның бір ғана əкесі бар деумен жүрдім. Ешкімді маңыма жуытпадым. Қатарынан кем қылмау үшін бəріне бардым. Үш сағат қана ұйықтап, екі ауысымда тігінші болып жұмыс істедім. Бəріне шыдауға тырыстым.

Подробности
Категория: Сырласу

 

Жолдасым төсекте жалаңаш жатқанды жақсы көреді. Маған да осындай ұсынысты жиі айтады. Алайда мен түнгі киімсіз ұйықтай алмаймын. Ол осы үшін маған жиі ренжиді. Түнгі тірлікті бітірген соң, киімсіз жалағаш денемен құшақтасып жатқанды жақсы көреді. Ал мен денем тоңазиды, одан қалды біреу кіріп келетіндей шешініп жата алмаймын. Осы үшін кәдімгідей ұрысқан кездеріміз де болды. Осы орайда сұрайын дегенім, жалаңаш ұйықтау дұрыс па?

Айза, Алматы қаласы 

Күн түнге ұласқан сәтте азаннан кешке дейінгі күйбең тірліктен шаршаған кім кімнің де тәтті ұйқының рахатына бөленуге асығатыны бар. Түнгі ұйқыдан сән кетсе, ертеңгі күннен мән кетеді, ол - белгілі. Ұйқының адам өмірі үшін аса маңызды екені тағы анық.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 Жезқазғанда ер адам жұмысына кетіп бара жатқан мұғалімге шабуылдады. 

 
Оны күрекпен ұрып, пышақпен жарақаттаған. Оқиға 29 желтоқсанда болды. Ер адам мұғалімнің кеудесін пышақпен жаралап, күрекпен ұрады. 
 
Мұғалім қарсыласа алмай қалғанда, ер адам ол жерден кетіп қалады, деп жазады ИА “NewTimes.kz”. Жаяу жүргіншілер жедел жәрдем мен полиция шақыртады. Полицейлер күдіктіні қолға түсірді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

2019 жылдың бірінші қаңтарынан бастап қазақстандық жүргізушілерге қатысты бірқатар жаңашылдық күшіне енеді. Мәселен көлік құралын тіркеу куәлігіне микрочип салынып, формасы өзгереді. Сондай-ақ енді өзіңізбен бірге сақтандыру полисін алып жүру қажет емес деп хабарлайды Хабар 24.

Биылдан бастап көлікті тіркеу куәлігі ықшамдалады. Оның пішіні мен көлемі өзгеріп, көліктің тіркеу деректері толық жазылатын электронды микрочип орнатылады.

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

2018- жылы ең көп қаралып ізделген әндер

 

1.Димаш Құдайберген «Сүйем сені ғана»

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жүрегім ауырып, жаным күйзеліп отыр. "Хабар" арнасынан жаңа ғана "Жыл таңдауы - 2018" деген сайқымазақ"концерт" көрдім. Тобырлық өнердің талай сұмдығына куə боп жүрміз ғой, бірақ мен қазақ сахнасын тап мынандай деңгейде музыкалық қоқсық басады деп еш ойлаған емес едім. "Жыл таңдауына" бір есі дұрыс қазақ əні болмады. (Тамара Асар "Ақбаян" əнін фонограммамен айтқаны болмаса) Кілең кəріс, сарт, түрік, орыс, шүршіт т.б елдердің құрып қалған төменгі сортты ширпотреб "əндері" "шырқалды". Сонда бұл қай елдің "Жыл таңдауы"?! 

Сөзін қазақшалап алған бұл жатжерлік "əндерді" тыңдау неткен ауыр, неткен азап еді, тіпті жаның түршігеді. Бірақ "Соқыр тауыққа бəрі бидай" деген емес пе, екі иығын жұлып жеп "фанерщиктер" мəз, санын шапаттап зал толы тобыр ду-ду. 

Подробности
Категория: Керек кеңес
 
Бүйрек – адам ағзасындағы ең маңызды мүшенің бірі. Әсіресе әйелдер қауымы үшін маңыздылығы өте зор. Себебі әйел адамның денсаулығы, сұлулығы мен сымбаттылығының басты кепілі. Сондықтан да бүйрек жұмысының нашарлауы, оның әлсіздігі әйел ағзасындағы түрлі дерттерден хабар береді. Осыған байланысты аурудың алдын алуға мүмкіншілік те туады. Назарларыңызға аурудың алты белгісін ұсынамыз. 

1. Бүйрек әлсіздігінен бет, аяқ-қол, көздің айналасы ісіп кетеді. Бүйрек ағзадағы суды реттейтіндіктен, оның жұмысы бұзылса, қан айналымы нашарлайды. Мұны ретке келтірудің оңай шешімі ұйқы алдында суды аз мөлшерде ішіп, белге арналған жаттығу жасау. 
  1. Бұрынғыдай болмайды: 2018 жылы Қазақстанды өзгерткен 5 оқиға
  2. Үміт пен күдік
  3. Болашақ аналарға неліктен шүмектен (краннан) су ішуге болмайды?
  4. Күйеуім жесір келіншекпен шатысып, отбасымыздың ойраны шықты