2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Түркістандағы киелі құдықтың шырақшысы өзі куә болған тылсым күш туралы айтты.

Түркістан қаласынан 60 шақырымдық жерде орналасқан Үкаша ата құдығының сіз бен біз біле бермеймін сыры неде? Зиярат етушілер қандай жағдайға тап болады? Құдық астында нендей тылсым күш бар? Бұл сұрақтарға жауап алу үшін  sputniknews.kz тілшісі киелі құдыққа арнайы барып, шырақшы Серік Қыстаубайұлымен сұхбаттасып қайтты.

Тарихқа көз жүгіртсек…

Шырақшы Үкаша ата құдығын ешкім қазып, қолдан құдық етпегенін бірден кесіп айтты. Аңыздарға сенсек, Үкаша Ата Мұхаммед (с.ғ.с.) Пайғамбардың тікелей тапсырмасымен осы маңға (қарт Қаратау тауының маңы: автор) ислам дінін насихаттау мақсатында келген екен. Нәтижесінде ислам дінін қабылдаушылар көбейіп, дін дұшпандары оның көзін құртуды ойлайды.

Подробности
Категория: Керек кеңес

 Мақталы киімге тиген дақтан арылуға пияз көмектеседі. Пияз шырынын даққа жағып, 24 сағатқа қою керек. Кейін киіміңізді əдеттегідей етіп жуып ала бересіз. 

 Тоңазытқыштағы жемісіңіз ұзақ сақталсын десеңіз, жеміс жатқан жəшік түбіне газеттен басқа кез келген қағазды қоюға болады. Оны əрдайым ауыстырып тұруды ұмытпаңыз. 

 Лимон қабығын тастамаңыз. Ыдыс жуып жатқан кезде суыңызға салып қойсаңыз, ыдысыңыз жылтырап, жаңа бір өңге ие болады. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

18 жастағы Дарья Махартованың өліміне қатысты қылмыстық іс сотқа түсті.

«2018 жылдың 25 желтоқсанында Қостанай облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотына Р. Ю. Ажановқа және А.А.Шевченкоға қатысты қылмыстық іс келіп түсті» делінген облыстық соттың баспасөз қызметі таратқан хабарламада. 

Подробности
Категория: Сырласу

Сәлем "Сырласу" саған алғысым шексіз. Жұмыстарыңа  табыс  тілеймін ! Аты -жөнімді  анонимді берсеңіздер екен. Жасы үлкен әпкелерден  ақыл кеңес керек. Сұрайын дегенім ,келін  ата -ененің төсегін салған дұрыс па ? Күнде салып таңертен жинаймын. Ата - енем жас кісілер.

Аллаға шүкір ,денсаулықтары да жақсы. 1972 жылғы. Атам жұмыс істейді, алтын адам.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Үндістанның Патиала қаласының тұрғынын туысқандары өлдіге санап, мүрдесін өртеген. Артынша «марқұм» әйел үйіне қайтып келді.

Наина Рани есімді әйел 8 желтоқсанда жоғалып кеткен. бастапқыда полиция оны көңілдесімен бірге ауылдан қашып кетті деп топшылаған. Алайда арада бірнеше күн өткеннен кейін жергілікті фермер қап тауып алған. Оның ішінде әйелдің мүрдесі болыпты. Полиция оның кім екенін анықтай амлаған. Артынша Ранидің ата-анасы мүрдемен бірге табылған әшекейдің қыздарына тиесілі болғанын айтқан, деп хабарлайды Times of India басылымына сілтеме  жасап Stan.kz.

Подробности
Категория: Сырласу

  • Сәлеметсіздер ме, құрметті әпке-сіңілдер, ардақты оқырман! Менің атым жасырын болатынына сенімді болған соң осында жазып отырмын. Менің жасым 20-да. Күйеуіммен ажырасқаныма жарты жыл болды. Екеуміз заңды некеде турмаганбыз. Ол екеуміз үйленбей тұрып жақын қатынаста болып қойған едік, үйленетінімізге сенімді болдық. Содан кейін бірнеше ай кездесіп жүрдік. Сол кезде күйеуімнің жолдас баласы менің кыз емес екенімді біліп жыныстык катынаска күштеп апарды.  Осы жағдай бірнеше рет қайаланды. Егер менімен болуға келіспесең, ата-анаңа бəрін айтамын, менімен болып жүргеніңді айтамын деді, мен катты қорықтым ешкімге айтпадым.

    Подробности
    Категория: Керек кеңес

    2019 жыл жақсы жыл деп күтіледі. Жұмыс пен жеке өмірде үзілістер көп болады. Астролог, Украинадағы «Экстрасенстер шайқасының» жеңімпазы Юлии Кацманның айтуынша, көп адам өз махаббатын жолықтырады.

    Бұл жылы денсаулыққа көп көңіл бөліп, алкогольді ішкенде сақ болған жөн.

    Алдағы жылдың символы – Сары доңыз. Қытай күнтізбесі бойынша, жыл 5 ақпаннан басталады. Жаңа жылда қоңыр, сары, жасыл түсті киім кигеніңіз абзал. Сонымен қатар көк, күлгін, алтын түстес, қара, ақ түстерді де киюге болады.

    Подробности
    Категория: Керек кеңес
     Сағат 24.00 мен 2.00 арасында әр нәрсені білуге құмар және ынталы жандар дүниеге келеді. 

     Сағат 2.00 мен 4.00 арасында әр нәрсені керегіне жаратып, жұмысқа шын ықыласымен кірісетін адамдар туылады. 

     Сағат 4.00 мен 6.00 арасында тік мінезді, әрдайым тәртіпке бағынатын адамдар туылады. 

     Сағат 6.00 мен 8.00-де туылған адамдардың жан дүниесі өте сезімтал, арманшыл келеді. 

     Сағат 8.00 мен 10.00 аралығында тартымды да адамгершілігі мол жандар туылады. 

     Сағат 10.00 мен 12.00-де мансап жолын қууды жөн көретін, атаққұмар адамдар туылады. 

    Подробности
    Категория: Әлем жаңалықтары

    Индонезиядағы цунамидің салдарынан қаза тапқандардың саны 281-ге жетті. 

     
    Ал зардап шеккендер 1016-ға, із-түссіз жоғалғандар 57-ге жетті. Жүздеген үйлер қираған. Цунами Анат-Каракатау жанартауы атқылағаннан кейін суасты көшкіні салдарынан болды деген болжам бар. 
     
    Табиғи апаттармен күрес агенттігінің өкілі жариялаған кадрлардан цунамидің зардаптарын көруге болады - көшелерді су басып, көліктер аударылған. Әлеуметтік желілерде Seventeen жергілікті рок тобы ән айтып тұрған жағалауда  толқынның музыканттарды сахнадан шайып әкеткені түсірілген видео жарияланды. 

    Подробности
    Категория: Мырс етер

    (жаңа жылдық әзіл әңгіме)

    Сайлау Байбосын

    Жаңа жыл жақындаған сайын, былтырғы жылғы «корпоратив» есіме түсе береді. Дәл 31-інші желтоқсан күні кәллектип болып жиналып едік-ау! Бұрын «корпоратив» дегенге кiм ба¬рып көрген, шынында керемет екен! Қызметтес қыз-келiн¬шектер қосақтарын ертпей, өздерi ғана келiптi. Тәртiп солай көрiнедi. Мен де «бойдақ» болып барғанмын. Сонымен не керек, жаңа жылды, қазақша айтқанда, әкесiн танытып тұрып тойладық. Бәрiнен қызығы, мен қасқыр болып, директордың хатшысы сылаңдаған Сұлубике қоян болып киiнiп, екеумiз қуысып ойнап жүрiп, қалың жұрттан бөлiнiп кетiппiз... Артынан бiрақ бұл қылығым үшiн директорымыздан қатаң сөгіс алдым...

    Подробности
    Категория: Даңқ пен Дақпырт

    Ақыл  Алдаберген   әнші

    Ақыл, сұхбатымызды  өзіңізбен жақын танысудан бастасақ...

    1996 жылы Сыр елі -жыр елінде өмір есігін аштым. Қарапайым қазақы отбасында үш баламен бірге тəрбиелендім. Екі мың төртінші жылдан ата-анаммен  Алматыға  қоныс  аудардық.  Биыл ғана  ҚазҰУ-ды бітірдім. Əнге деген – асқақ  махаббат жолында  азды-көпті  еңбек  қылып  жүрмін.

     Əн салуға  деген құштарлық қай кезден бастау алды?

    Тіл шығып сөйлей  бастағаннан басталды.

    Подробности
    Категория: Поэзия
    Қалбай Әбдіраманов-1947жылы 15 мамырда  Қарақалпақстан  Республикасының Беруни ауданында туған.1974 жылдан  КСРО Журналистер Одағының ,1980-жылдан  КСРО Жазушылар Одағының мүшесі.

    Подробности
    Категория: Керек кеңес

    1. Банан депрессиямен күресуде көмектеседі. Оның құрамында триптофана заты бар. Бұл триптофаннан қуаныш гормоны серотонин синтезделеді. Сондықтан бір банан жеп көңіл күйді айтарлықтай жақсартуға болады. 

     2. Банан әлемдегі аллергия тудырмайтын жалғыз ғана жеміс. Тіпті жас нәрестелерде де банан ешқандай гиперсезімталдық яғни аллергия көріністерін бермейді. 

    Подробности
    Категория: Әлем жаңалықтары

    Бразилияда қаңғыбас ер адам ауруханаға барып, дәрігерлерге жүгінген. Осы кезде бірнеше ит аурухананың алдында жиналып, ер адамды күтіп, кетпей отырған.

    Бұл туралы The Dodo порталына сілтеме жасап Stan.kz хабарлайды.

    Санта-Катаринадағы аурухананың қызметкері Крис Мампримнің сөзінше, 9 желтоқсанда түнгі сағат 3-тердің шамасында үйсіз-күйсіз ер адам ауруханаға келген. Сезар есімді ер адам ауруды басатын дәрі сұрапты. Алайда ол әдетте басқа ауруханаға қаралып жүргендіктен, дәрігерлерге ол туралы мәлімет алу үшін біраз уақыт қажет болыпты.

    1. Алты рет түсік тастаған әйел маймылдың арқасында жүкті болғанын мойындады
    2. Тележүргізуші Асхат Садырбай тәнін жалаңаштап танылған қыздардың әрекетін сынға алды
    3. Бір өліп тірілген күн...
    4. Мақсат Үсеновті жүргізуші куәлігінен айыру мерзімі аяқталды, ол қайтадан көлік жүргізуі мүмкін