2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
  • Алты рет түсік тастаған әйел маймылдың арқасында жүкті болғанын мойындады

Ұлыбританиядағы Колчестер қаласының хайуанаттар бағында Раджанг атты 50 жастағы орангутан өліп қалды. Ол жергілікті тұрғындардың жақсы көретін жануары болған екен. Тіпті, бір әйел 6 рет түсік тастағаннан кейін маймылдың арқасында сәбилі болғанын айтты.

Алты рет түсік тастаған әйел маймылдың арқасында жүкті болғанын айтты.

Подробности
Категория: Елең еткізер

“Ол қыздар тәнін жалаңаштап xайп жасаудан жарысқан жоқ. Оларды желтоқсанның қақаған аязында мұзға отырғызып қойып су шашты. Ол қыздар инстаграм арқылы танымал болып ток-шоуларға барып жұртқа ақыл айтқан жоқ. Олар алаңға әр ұлттың өз көсемі болсын, қазақты қазақ басқарсын деп шықты. Олардың ақылдылығы елдің болашағы үшін алаңдауында еді. Оларды сол үшін оқудан қуып, жатақxанадан шығарып жіберді.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Гүлмәриям Барманбекова
 
1986 жылдың 17- Желтоқсаны. Телеарна терезесінің дәп түбінде болып жатты ғой бәрі. Ақша бетін қан жуған қара көздер шырылдап келіп столымыздың астына тығылған. Дәлізде кетіп бара жатқан орыс әріптесім: «Сволочи! Националисты!» – деп, өз сөзінің уытына булығып алған. Дәп жүрегімнің түбінен қанжармен осып жібергендей болды. Терезеге жақындадым. Желтоқсан көшесінің бойындаүлкен жүк машинасы тұрды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Мақсат Үсенов әзірге көлік айдауға мүмкіндік беретін жаңа құжаттарды алуға өтініш білдірген жоқ. Ол құжаттарынан 3 жыл 9 айға айырылған болатын. Бұл туралы 31арнаға сілтеп, Stan.kz ақпараттық агенттігі хабарлайды.

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

Ел аузында жүріп, санын ашып, түрлі әртіс жігіттермен жұлқына билеп, одан қалса сүйісіп хайп жасаудан шаршамайтын Кәмшат Жолдыбаева биыл өзге әріптестерінен асып түсті.

Қоймай шешінді, сүйісті, жігіттермен аймаласты. Оған қатысты сын айтқан белгілі ақын Серікзат Дүйсенғазы халықты мұндай дүниемен алдауға болмайтынын айтады. Бұл туралы «Еуразия бірінші арнасына» берген сұқбатында айтты.

Подробности
Категория: Сырласу

Редакциямызға бір жас келіншектен мынадай қызық хат келді. Қаз-қалпында жариялауды жөн көрдік.

Мен бір адамды өте шексіз сүйдім. Тіпті өте қатты сүйгенім сонша, оның кез келген қылығына, сөздеріне сүйсінетінмін. Өзім қиналсам да, сол қиналмасыншы деп тілейтінмін.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 Заң президент қол қойған соң күшіне енеді. Енді Ирландияда 12 апталық жүктілік мерзіміне дейін аборт жасауға болады.

 
Ирландия премьер-министрі Лео Варадкар парламенттің бұл шемімін "ирланд әйелдері үшін тарихи оқиға" деп атады.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Реддит пайдаланушысы әйелінің жасанды ұрықтандыруды қолдану арқылы жүкті болуға шешім қабылдағанын баяндады. Күйеуі бар әйелдің мұндай қадамға бару себебі жаға ұстатады. Ол баласының өз күйеуінен емес, бет-әлпеті анағұрлым тартымды әкеден дүниеге келгенін қалайды, деп жазады Stan.kz ақпараттық агенттігі.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Кәмелет жасына толмаған қызбен жүргені үшін жас жігіт 10 жылға сотталып кетті. Ал, баланың ата-анасы болған жағдайға сенбей отыр.

Подробности
Категория: Сырласу
Қайырлы күн бәріңе! 
Қыз -келіншектер,сөкпеулеріңізді сұраймын.Мен орысша оқыдым, егер кей сөзімде қате болса, кешіріммен қарарсыздар.Жасым 20- да, мектеп біткерген соң колледжге түстім.Ата -анамның үмітін ақтап грант алдым.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Секс-қуыршақтар қожайынына жыныстық қызмет көрсетіп қана қоймай, оны аңдуы мүмкін.

Synopsys компаниясының сарапшылары секс-қурышақтардың адамдардың жеке деректерін ұрлайтынын анықтады.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

«Менің жасым 45-те. Біз отбасында 8 ағайындымыз. Туып өскен жеріміз Шығыс Қазақстан облысы. Әке-шешем өмір бойы ауылда тұрды, бала-шағасын жеткізіп, оқытып-тоқытты, зейнетінен бейнеті көп өмірлерін бізге арнады. Осыдан біраз уақыт бұрын ауыр науқастан ата-анамыз бірінің соңынан бірі дүние салды. Үйдегі қыздардың үлкені болған соң анам маған қайтыс болардың алдында сіңілім Сандуғашты қатты тапсырды.

Подробности
Категория: Сырласу

 Түсіктен қалған биоматериал- таза бизнестің көзіне айналған. Берісі әйелдердің терісін  жасартатын косметикаға қолданылса, әрісі тіпті, тағам ретінде пайдаланылатын көрінеді. Оны мамандар да жоққа шығармайды.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 Түркіменстанда Бейтараптық күні қарсаңында сотталушыларға рақымшылық жарияланды. 

 
Елдегі ресми басылымдардың жазуынша, президент жарлығымен 800-ге жуық азаматқа рақымшылық беріледі. "Түркіменстан Қарулы күштерінің бас қолбасшысы Гурбангулы Бердімұхамедов "Халықаралық бейтараптық күніне орай рақымшылық жасау туралы жарлыққа қол қойды, оған сәйкес, 796 азамат бостандыққа шығады", - деп хабарлайды Түркіменстанның мемлекеттік ақпарат агенттігі. 
  1. Көк шайдың пайдасы қандай?
  2. Қазақстандықтарға жеке куәлікті ауыстыру керектігін ескертті
  3. Үш әйел алған түркістандық қария тағы үйленгісі келетінін айтты
  4. Аяқтан шығатын сасық иістен қалай арылуға болады