2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;
Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.
Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.
Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.
National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.
Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.
Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.
Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;
2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

el24.kz Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.
15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.
Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

Тіркелмеген телефондар неліктен сөндірілмегені белгілі болды

Подробности: Категория: Елең еткізер; Опубликовано: 16 января 2019

Ақпарат және коммуникация министрі Дәурен Абаев алдын ала ескертуге қарамастан, Қазақстан тұрғындарын ұялы байланыстан неліктен ажыратпағанын айтып берді.

Заң бойынша ұялы байланыста жұмыс істейтін телефондар мен басқа да құрылғылардың иесі операторға өз ЖСН-ін (егер ол жеке тұлға болса) немесе бизнес сәйкестендіру нөмірін (заңды тұлға) хабарлауы тиіс.

Абаев ұялы құрылғыларды тіркеу процесі қалай жүріп жатқанын мәлім етті.

«Мен адастым». Бастығымен көңілдес болған әйелдің сыры

Подробности: Категория: Сырласу; Опубликовано: 16 января 2019

Әйел адам үйде отыра бергесін кәдімгідей басылып, жүнжіп кетеді екен. Күйеуіңнің алдында да қадірің аса болмайды. Әкелгенін қанағат тұтып, ұқсатып отырмын-ақ. «Декреттен» кейін сегіз жыл өтсе де әлі жұмысқа шыққан емеспін.

Әбден жалықтым

Күйеуіммен ақылдасып, таныс арқылы ақыры бір жұмысқа шықтым-ау. Кәдімгідей еңсем тіктеліп, бойымды түзеп алдым.

Ванганың 2019-ға болжамы...

Подробности: Категория: Әлем жаңалықтары; Опубликовано: 16 января 2019

Болгарлық көріпкел Ванганың 2019 жылға болжамы әлеуметтік желіде қызу талқыланып жатыр.

Бір қызығы, әлемдік сарапшылардың Ресейге қатысты пікірлеріне Ванганың көріпкелдігі мүлдем сәйкес келмейді. Сарапшылар Ресейді құлдырайды деп болжаса, Ванга, керісінше, оның планетадағы ең құдіретті, алып державаға айналатынын айтыпты. Әрі мемлекет жолдан тайғандар үшін рухани кемеге айналады екен-мыс. Ал «адасқандар» деп Ванга Еуропалық одақты айтыпты.

Студент-жезөкшемен болған ашық әңгіме

Подробности: Категория: Сырласу; Опубликовано: 15 января 2019

Әуестік пе, ақымақтық па? Қалтадағы ақша ма? Өмірдің өзім біле бермейтін бір қырын қызықтағым келді де, «Жас сұлу жоғары ақылы қызметке дайын», – деген жарнамадағы телефон нөмерін тере қойдым.

Ар жағынан: «үйде қабылдаймын» деген соң, мекен-жайын біліп алдым да тарттым. Қалай барғанымды, қалай қабылдағанын айтып жатудың қажеті жоқ, жұрт айта беретін қызықты көрдім. Құмардан шықтым. Ару десе – ару, сұлу десе – сұлу. Кәсібін жетік білетіннің нақ өзі. Жап-жас болып соның бәрін қайдан үйренгеніне таң қаласың. Оның бәрін порнофильмдерден үйренгенін жасырмайды. Ол ол ма, нақ әртістей образға еніп, он екі мүшеңді балқытпай қоймайтындай дәрежеде орындайды.

Тағдыр сыны

Подробности: Категория: Проза; Опубликовано: 15 января 2019

Таң біліне қаланың тіршілігі басталады. Автопарктен шыққан автобустар өз бағыттары бойынша көше бойлап барады. Қалың киімдерінің сыртынан киіп алған сары қапеттері анадайдан мен мұндалап, қолдарында сыпырғыштары бар тазалық қызметкерлері де жол жағалай өз жұмыстарына асығуда. Бәрінің қамы – күйбең-тірлік, жанұяларын асыраудың амалы. Көп ұзамай қала халқы да үйлерінен шығып бірі жұмысқа, енді біреулері балаларын балабақшаға, мектепке апаруға жетелеп аялдамаға қарай жанталасуда.

Әйел мен еркектің миы бірдей ме?

Подробности: Категория: Керек кеңес; Опубликовано: 15 января 2019

Еркек пен әйелдің арасындағы айырмашылықты жұрттың бәрі жақсы біледі. Алайда «әйелдің шашы ұзын ақылы қысқа» деген қағиданы алға тартып, бүгінгі нәзік жандылары ешқандай да кемсіте алмайсыз. Тіпті олардың арасында билік бишігінде жуан жұдырықтылардан да мықты жұмыс істейтіндері жеткілікті. Соған қарамастан, арулардың ақылы ерлерге қарағанда, жан-жақты дамымағаны жиі сөз болуда.

Танымал отандық актриса үй қызметшісі болған күнін еске алды

Подробности: Категория: Елең еткізер; Опубликовано: 14 января 2019

Атышулы "Келін" фильмі арқылы елге танылған, бүгінде танымал актриса Гүлшарат Жұбаева үй қызметшісінен қалай қалай кәсіпкерге айналғанын айтып берді. Актриса бүгінде 60-тан аса адамды жұмыспен қамтып отыр деп жазады NUR.KZ.

Гүлшарат Жұбаеваның сөзінше, ол осыдан 15 жыл бұрын үй қызметшісі болған.

Жүкті әйел шашын қиса не болады?

Подробности: Категория: Керек кеңес; Опубликовано: 14 января 2019

Жүктi әйел шашын кессе – iштегi бала кемтар болып туады, бақыты кесiледi.

Қазақ баланы санамайды және санын айтпайды. Қалжа жемеген әйелдiң баласы ынжық, болбыр, икемсiз болып өседi. Баланы бесiкке саларда ешкiм сөйлемейдi. Егер бiреу сөйлеп қойса, была жылауық, өскенде өсекшi болады. Сәби шалқасынан жатып башайын тiстесе, оны “үйiрiн шақырып жатыр” деп ырымдайды. Яғни оның соңынан тағы бiр бала келедi деген ұғым бар.

Оқушыдан таяқ жеген мұғалім ауруханаға түсті

Подробности: Категория: Әлем жаңалықтары; Опубликовано: 14 января 2019

Самар облысына қарасты (Ресей) Сызрандағы №27 мектептің оқушысы дене шынықтыру сабағы кезінде мұғалімді соққыға жығу оқиғасының деректерін айтып берді.

Оның айтуынша, мұғалімді үнемі төбелес, жанжал шығарып жүретін сегізінші сынып оқушысы ұрған. Оқиға 10 қаңтар күні болған.

"34 жас": Махаббаттың жасқа қарамайтынын дәлелдеген қазақстандық жұлдыздар

Подробности: Категория: Шоу бизнес; Опубликовано: 13 января 2019

Талай жыр мен әнде махаббаттың жас талғамайтыны туралы айтылады. Себебі, бұл сезімді әркім өзінше сезінеді, сипаттайды және бастан кешіреді. Бірі ерте үйленіп, кейін бармағын тістеп қалып жатса, енді бірі қартайған шағында жүрегінің иесін жолықтырып жатады.

Әлемге әйгілі психоаналитик Отто Кернберг адам баласының нағыз махаббатты отасқаннан кейін жарты ғасырға жуық уақыт өткен соң ғана сезінетінін айтқан-ды. Олай болса, махаббаттың жасқа қарамайтынын дәлелдеген жұлдыздар кімдер екенін Sputnik Қазақстан материалынан оқыңыз.

Сағыныш сазгері

Подробности: Категория: Даңқ пен Дақпырт; Опубликовано: 13 января 2019

Гүнеш Əли

Аударма Абзал Молдабековке арналады

Үзік-үзік үмітті,

жалғайтұғын құдірет.

Тербейтұғын жүректі,

əн -сағыныш, əн -тілек.

Сəлеметсіз бе, сағыныш сазгері!

Мен сізді сағыныш сазгері деп атайын. Сап-сары сары күзде сағыныш жайлы əніңізге жүрегім елітті. Дүниеде ең бір махаббаттан кейінгі мəртебелі сезім - сағыныш сезімі екенін тағы бір рет жақсырақ түсіндім. Бұл ғаламнан сағынбайтын жан табу мүмкін емес. Ең əуелі қозы- лақпен ойнаған алаңсыз сəтті сағынбайтын адам бар ма? Əрине, жоқ. Тəтті сағынышты сезінген сайын сезінсем дейсің. Ғаламда тəтті сағыныш қана болса ғой! Əттең! Өмірдің сазына біздің назымыз дөп келмейді.

Жан алғыш періштені көрген намазхан жігіт

Подробности: Категория: Тылсым дүние; Опубликовано: 13 января 2019

Жан алғыш періштені көрген намазхан жігіт адам сенгісіз оқиғасын баяндады.
Ақтөбелік намазхан жігіт басынан өткен адам сенгісіз оқиғаны баяндады. Бес баланың әкесі ірі жол апатынан аман қалған деп хабарлайды NUR.KZ тілшісі.

Ажалдан ғажайыптың күшімен аман қалған тұрғынның сөзінше, оқиға болған күні жолдас жігітінің "джип" маркалы көлігін мініп, Ембіден қалаға қарай жолға шыққан.

20 сағат жұмыс істеген хирург ота үстінде ұйықтап кетті

Подробности: Категория: Әлем жаңалықтары; Опубликовано: 12 января 2019

Бес ота жасап, қатты шаршаған хирург ауыр жарақат алған алтыншы науқасқа көмектесуге мәжбүр болды.

Қытайда хирург ота жасап жатып ұйықтап кетті. Бірақ ұйқыдағы дәрігердің фотосы әлеуметтік желі қолданушыларының ризашылығын ғана тудырған.

Гуйян қаласының ауруханасында хирург Луо Шанпенг 20 сағат бойы үздіксіз жұмыс істеп, бес ота жасаған екен. Қолын абайсызда еттартқышқа тығып алып, ауыр жарақат алған ер адам ауруханаға түскен кезде алтыншы рет ота жасауға бел буады. Алайда қатты шаршап, ұйқы қыса бастапты.

Иісті қалай кетіруге болады?

Подробности: Категория: Керек кеңес; Опубликовано: 12 января 2019

Керек кеңес

Әр үйдің өзіндік бір иісі бар. Оны табалдырықтан аттаған сәтте бірден сезуге болады. Бұл иіс үй иелерінің қандай екенінен хабардар етеді. Сондықтан да үй тазалығына айрықша мән берген жөн.

Үйден бір жағымсыз иіс шығады, бірақ сіз барлық жерді қарап шығып, иістеніп тұрған ештеңе таба алмадыңыз делік. Олай болса, иіс тұсқағаз, перде, кілем және жұмсақ жиһаздарға сіңіп қалған. Мұндай иіс көбіне ұзақ уақыт бойы жөндеу жұмыстары жүргізілмеген ескі үйлерден шығады. Сол себепті үйді жаңартуға тура келеді. Бірақ толықтай жөндеу жұмысын жүргізу оңай шаруа емес. Сондықтан алдымен төмендегідей тазарту әдісін пайдаланып көріңіз. Мүмкін үйдің ауасы тазарып қалар.