2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Проза

Балғабек Қыдырбекұлы

Әңгіме

Гүлжан үйден жұмысқа кеткелі жатып терезеден далаға көз тастап еді, күн қабағын түйіп, қоңырқай тартып тұр екен. Кәдімгі қоңыр күз болыпты. Көшелердегілердің көбісі-ақ күздік пальто киіп алыпты. Гүлжан көктемнен бері киілмей тұрған ор жерінде бұдырмағы бар қара пальтосын алып, қағып-сілкіп киіп, далаға беттеді.

Подробности
Категория: Сырласу

Қазір мен күйеуіммен ажырасқым келеді, бірақ ол еш келісімін берер емес. Бұл жайлы ешкімге тіс жарып айта алмаймын. Өйткені балаларымның болашағына алаңдаймын. Тағы бір жағынан оларды жиркенішті әдеті бар әкесінен ажыратып алғым келеді. Бірақ оған шамам жетпей, шарасыз күйде жүрмін...

Оның «қылмысын» біліп қойып, бір шаңырақ астында өмір сүріп жатқаныма алтыншы жыл айналып барады. Бұл жылдар маған қаншалықты ауыр болғанын бір сөзбен айтып жеткізе алмаймын. Бойды бір үрей билеп алған. Оның бетіне түкіргенім бар, ол не болса, ол болсын. Ал балаларым...

Подробности
Категория: Керек кеңес

Қыс келіп, қар жауғаннан кейін көптеген адам аяғының су болғанынан шаршайды. 

Қандай жағдайда аяқ киімдер су болады? 

Біріншіден, кейбір сапасыз аяқ киімдерден су өтеді. Мұндай аяқ киімдерді етікшіге барып, қалыңдатып, табан салдырып, тіккізіп киген тиімді. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 Қытайдағы Ханчжоу шығыс теміржол станциясының әкімшілігі жолаушылар мен қонақтардан әйелге садақа бермеуді сұрады, өйткені оған ақша қажет емес.

 
 Қайыршының ұлы айтып бергендей, 79 жастағы қарияның банкте бірнеше шоты бар. Оған қоса, оның отбасы зауыт пен бес қабатты үйге ие. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматы облысында қарулар мен оқ-дәрілерді және ірі көлемде ақша ұрлаған қылмыстық топ ұсталды, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі. 

«Оқиға 29 қазан күні Талғар ауданында болды. Үй иелерінің жоқтығын пайдаланған қылмыскерлер пластикалық терезені керіп ашып, арнайы сейфте сақтаулы қару-жарақтар мен оқ-дәрілерін, ірі көлемдегі қаржыны жымқырған», - деді Алматы облысы Полиция департаментінің баспасөз қызметі. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Бұл органдар мыналар  Қазақстанда төрт мемлекеттік органға әлеуметтік, табиғи немесе техногенді төтенше жағдайлар кезінде Интернет және байланыс құралдарын бұғаттау құқығы берілді, деп хабарлайды Tengrinews.kz үкімет қаулысына сілтеме жасап.

 Бұл органдар мыналар: 
Бас прокуратура
 Ұлттық қауіпсіздік комитеті 

Подробности
Категория: Сырласу

Ол кезде біз бала едік. Түсінуге болатын нәрселерді түсінуге тырыспадық па, әлде өмірдің өзі солай болды ма екен, әйтеуір көп жағдайды сол қалпында қабылдай салатынбыз. Ол уақытта мұғалімнің оқушыға ғашық болуы тосын оқиға саналушы еді ғой. Дүйім ауылды селт еткізген ескі әңгімені сіздерге жолдап отырмын. 

Подробности
Категория: Сырласу

Сәлеметсіздер ме?Аты –жөнімді көрсетпей беріңіздерші.Өмірімнен үзінді айтайын әкем туралы.Біз кішкентаймыздан ұрыс- жанжалдың арасында өстік.

Әкеміз көп ішетін, ішкен сайын анама қол көтеретін.Ертесіне түк болмағандай жүре беретін.Анамыз біз үшін,балаларым әкесіз өспесін деп бәріне шыдап келді.Жан анашым біз үшін не көрмеді десеңізші.

Жарайды көп нәрсе біз кішкентай кезімізде болды.Адам балалары есейе келе, ақыл тоқтатып оң-солына қараушы еді ғой,олай болмады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Жолқапшығынан 1990 жылы туған ҚХР азаматының төлқұжаты табылды.  

 Өткен түні сағат 23:05-те түскен дабыл белгісінен кейін Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің Жаркент шекара отряды мен үш бірдей застава түн ауғанша тынымсыз жұмыс жасады. 
 
Шекара шебін «шақырылмаған қонақ» бұзып кірді, деп хабарлайды Алтайньюс. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Алматыда өзін Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қызметкері ретінде таныстырып, бірқатар заң бұзушылық жасаған 32 жастағы ер адам ұсталды, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.  

Қалалық полиция департаментінің баспасөз қызметінен мәлім еткендей, арнайы батальон экипажы Сейфуллин мен Қабанбай көшелерінің қиылысында «Мерседес» көлігіне назар аударған. 
 
Көліктің алдыңғы жəне екі жақ бүйіріндегі барлық терезелер көлегейленгені күдік туғызған. Көлікті тізгіндеген Тараз қаласының тумасы Станислав Зрейнов бұған дейін ҚР ҚК 202-бабының 1-бөлігімен және 293-бабының 2-бөлігімен істі болғаны анықталды.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Аяқтан қатты суық тигенде қуықтың қабынып ауруын медицина тілінде – цистит дейді. Оған қарапайым ас тұзының шипасы мол. Оны былай пайдаланады: 

1 пакет тұзды ыстық табаға салып, қуырып алады. Мақта матасынан тігілген дорбаға оны салып, қызған тұздың үстіне ол суығанша жалаң аяқ тұрады. Осындай процедураны 6 рет жасаса, адам циститтен жазылады. Тұздың қасиеті тез ысып, өте баяу суиды. Мұндайда табаннан өткен жылу бүкіл денеге тарап, түрлі аурулардың алдын алады. 

Подробности
Категория: Сырласу
Сіздерден кеңес сұрап, осында жазып отырмын. Қазіргі жағдайымды ешкімге айта алмаймын. Менің жасым 15-те, анамның жасы 36-да. Мен әкемнен 8 жасымда айырылғанмын.

Одан кейін анам 1 жылдан аса қатты қиналды. Әрі қарай өз-өзіне келіп, менің болашағымды ойлады. Бауырларым жоқ, үйдің жалғызымын. Анашым мені әкемінің туыстарымен араластырып тұрады. Ата-апама ай сайын 2-3 күнге алып баратын. Атам мен апам анама рахметін әрдайым айтып отырады, ол жақта анамның орны бөлек, бәрі сыйлайды.

Подробности
Категория: Бүгін

2 млн теңге Алматы қаласындағы балалар хосписіне берілді

Бұл қаражатты қазақстандықтар 2018 жылдың 1 тамызы мен 5 қыркүйегі арасында өткен «Сен+ Henkel+ Magnum = Жақсылық» атты акциясы кезінде жинады. Қазақстан бойынша «Magnum Cash & Carry» дүкендер желісінде Henkel компаниясының кез келген тауарын сатып алғанда тауар құнынан 50 теңге «Сенімен біргемін!» атты балалар хосписіне арнап «Здоровая Азия» қорына аударылды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

АҚШ-тың Бостон қаласында болған террактіні тергеу барысында сотталған қазақстандық Диас Қадырбаев Алматыға ұшып келді.

 Алты жылға сотталған Д. Қадырбаев Америка түрмесінен мерзімінен бұрын босап шықты, деп хабарлайды inform.kz
 
 «2018 жылдың 24 қазанында біздің азамат Диас Қадырбаев Алматы қаласына ұшып келді. Қазіргі таңда ол бостандықта. 
 
Ол Америкада жазасын толығымен өтеп, Қазақстанға қайтып келді», - деді ҚР Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Айбек Смадияров ведомствода өткен брифингте. Айбек Смадияров Қазақстан Республикасының аумағындағы оның жауапкершілігі мәселесін еліміздің құқыққорғау органынан сұрап білу керектігін атап өтті. 
  1. Жұлдызнама: қай жұлдыз белгісі өтірік айтуға көбірек бейім? 
  2. Ерте қартаюдың себептері 
  3. Өсімдіктану. Қазақ даласындағы емдік шөптер
  4. Батылдау болмағаның үшін...