2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Түркістан облысы, Төлеби  ауданы әкімінің орынбасарын өлтіруге оқталған деген күдікпен екі адам ұсталып, қылмыстық іс қозғалды. 

Бұл туралы облыстық ІІД баспасөз қызметінің жетекшісі Салтанат Қаракөзова мәлім етті, деп хабарлайды inform.kz
 
Айта кетейік, кеше Төлеби ауданы әкімінің орынбасары Рабиға Бейсебаеваға белгісіз біреулер  шабуыл жасап, өлтіруге әрекеттенген. Түскі үзіліс кезінде  қызметтік көлігімен үйіне келген сәтте үш тұлға оған қарай  бірнеше рет оқ атқан. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Елімізде біртіндеп e-HR жүйесі енгізілгелі жатыр.

Осылайша, 2019 жылдан бастап еңбек келісімшарты онлайн-режімде жүргізілетін болады, деп хабарлайды kazpravda.kz.

«Қазіргі уақытта жұмыс беруші мен жұмыс іздеушінің арасындағы іскерлік құжаттарды жүргізудің осындай амалы өте маңызды. Себебі, олардың біршама бөлігі қашықтықта жұмыс істейді. Жуық арада адамдарға жұмысқа тұру үшін тек жеке куәлік ғана қажет болады. Қалған құжаттар дерекқорда сақталады», - деп хабарлады ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің баспасөз қызметінен.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Көргеннен көзақы алмай бизнесіміз дөңгеленбейді деп ойлайтын кафе, мейрамхана, тойхана қожайындары кейінгі кезде ер азамат даяшыларын, алжапқыш болса мейлі ғой, шотланд килтімен (юбкасымен) орап тастайтын болған. Сөзден жеңілген бейпіл ауыз қатындар «еркек болмасаң юбка киіп ал!» деп ашуға мінуші еді, даяшылардың юбка киетіндей не жазығының бар екенін түсінбедік. Негізі, ер азаматтың юбка киюі бізде намыс болып көрінгенімен, бұл шотландықтардың ұлттық киімі. Дегенмен, өзге елдің ұлттық атрибутын бұтымызға жапсырғаннан не ұтып жатқанымыз ұғынықсыз. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

АҚШ-тың Аризона штатында жыландарға толы қараусыз шахтаға түсіп кеткен 62 жастағы ер адам құтқарылды деп жазады lenta.ru сайтына сілтеме жасаған NUR.KZ.

Джон Уодделл қолдан жасалған құрылғы арқылы шахтаның ішіне түспек болған.

15 қазан күні ер адам арқанмен түсе бастапты. Жерге дейін шамамен 15 метр қалғанда карабин сынып кетіп, Джон биіктен шахта түбіне құлаған.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

3-бөлім

Болған оқиға желісімен....

Ғани Әлихан

Бір айға оқуға кетті деген апайым ары кетсе он күнде келіп қатты қуанғанымыз бар . Кәдімгідей сағынып қалыппыз . Әп - сәтте шүйіркелесіп қайта араласып кеттік . Бұл кезде ауылға алғашқы қар түскен . Қыс күшіне мініп суық жел бетке ұра бастаған кез . Ал апайым болса онан сайын ашыла түсті . Ақшыл түсті шалбармен ақ шуба , ақ шарф апайымның онан сайын көркін кіргізді . Құдды бір ақшақар , қар қызы дерсің . Оны көрген ауылдың еркетайлары ессіз құлап жатты . Құдай - ау менің апайыма көз салмаған жігіт қалмады . Оқыған тоқығанынан бастап атын әрең жазып жүргендерде хат жазғыш боп кетті . Бір қызығы соның бәрі менің көз алдымда болып жатты . Өйткені хат тасушы менімен Есбол досым . Осы екеуміз олардың арасындағы почьталонға айналдық . Қызық өмір еді ғой . 

Подробности
Категория: Проза

( новелла)

Сұлухан Мыңбаева

Біздің үйдің отағасы томаға-тұйық,әңгімеге жоқ адам.Табиғаты қаталдау,сұстылы. Көршілерім, үйде жолдасың жоқ па,деп келеді,оған іштей күлем де қоям. Қылтың-сылтың ,еркелеу дегенді ұнатпайды. Ойындағысын бетің бар ,жүзің бар демейді, тарс еткізеді. Бір сөзбен айтқанда " Гаухартас" фильміндегі Тастан кейіпкеріне көбірек келетін сияқты. Мен өзіммен өзім,ән айтып,ыңылдап жүргенді,көсіліп сөйлегенді,аздап мүмкіндік туып жатса еркелеп алғанды ұнатам. Бірақ,өкінішке орай,ондай мүмкіндік туа бермейді ғой,сол. Жарайды,аман болсын! Тағдырым ғой… 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қоқыс жәшігінен табылған сәбидің анасы Ақсу қаласындағы Жаяу Мұса атындағы колледжің студенті екені анықталды.

- Баланың салмағы 3450 келі, бойы 51 сантиметр, - дейді облыстық денсаулық сақтау басқармасының баспасөз хатшысы Эльмира Темірғалиева. 

 
Баланың айы-күні жетіліп туған. Әйел үйде босанған. Қазіргі таңда ол қалалық аурухананың гинекология бөлімінде жатыр. Медициналық және психологиялық көмек көрсетілді. Ефремовка ауылынан келген студент көктемде жігітін әскерге жіберген. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

2 - бөлім

Болған оқиға желісімен....

Ғани Әлихан

Сонымен не керек , жаңа келген апайымызбен тез достасып кеттік . О баста біздің класқа кірсе үрпие қарайтын апайымызға бір ай өтпей бізден жақын класс болмай қалды . Сабақ арасында қалжыңдайтынды шығарды.

Подробности
Категория: Сырласу
Адам өткеннің елесімен өмір сүруден асқан азапты сезіне ме екен? Сезінбейтін секілді. Мен өз сезіміне алданған жандардың басы да жəне соңы да емес екенімді білемін. Білген сайын жүрегім ауырады.  
 
Өз өмірімді салтқа құрбан қылдым. Екі мың он жетінші  жылы ,қараша айының  соңында  "Жетісай "ауданына кездейсоқ  алып қашу салты арқылы  келін болып түстім. Өзім " Бостандық" ауданында туып өскен қыз едім.  Босаға аттағаннан соң кері қайтып келуге арым жібермеді. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Найзағай Сиднейдің өзінде 7 мың рет жарқылдаған

Аустралияның оңтүстік-шығысында болған алапат дауыл кезінде соққан найзағайлардың саны 300 мыңға жетті.  

Куәгерлер түсірген видеосы желіге тарап кетті. Жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, табиғаттың тосын мінезінен бір адам мерт болған. 

Подробности
Категория: Бүгін

Таныстырылым ҚР Мәдениет және спорт вице-министрі Ерлан Қожағапанов және «Атамекен» ҚР ҰКП Басқарма Төрағасының орынбасары Олжас Ордабаевтың қатысуымен өтті.

Көшпелі және ішкі туризмді дамытудың 2019-2023 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 10 негізгі бағыттан тұрады. Оның бірі – туризмге арналған әлеуетті территорияны анықтау.

Министрлік зерттеу жүргізіп, елге туристердің ағынын қамтамасыз еткен үздік 10 жерді анықтады. Жаңа мемлекеттік бағдарлама аясында 600 млрд теңге басымдыққа ие жерлерді дамытуға тартылатын болады.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Бүгінгі аңшылық сапарым өте сәтті өтті. Таңертең-ақ қасқырдың апанын оңай тауып алдым. Екі бөлтірігін ойнатып отырған қасқырға бірден көзім түсті. Көп ойланбастан қасқырды атып тастадым. Сөйткенше бөлтіріктерін итім жайратып салыпты…

Үйге келе сала, мен әйеліме еш қиналмай алған олжамды айтып, мақтана түстім. Сол кезде алыстан қасқырдың ұлыған дауысы құлағыма келді. Бірақ, бұл дауыс әдеттегі ұлушы қасқырлардың дауысынан ерекше болды. Құлақты кернеген дауыстан мұң мен сағыныш лебі сезілгендей болды…

Подробности
Категория: Сырласу
Америкалық ғалымдар мүлде жыныстық қатынасқа түспейтін ер азаматтар мезгілсіз өлімге душар болуы мүмкін екенін айтып дабыл қақты. Бұл туралы NUR.KZ хабарлайды.

Зерттеушілер жыныстық тұрғыдан қанағаттанбаған ер азаматтардың денсаулығы сыр беріп, ерте қартаятынын айтуда.

Олар мұндай тоқтамға дрозофилдерге жүргізілген тәжірибе барысында келген. Аталмыш жәндіктер жыныстық қатынасқа түспей қалған жағдайда салмақ жоғалтып отырған.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға желісімен....

Ғани Әлихан

Сонау тоқсанның тоқырауы келген заман . Біз мектептен құтылуға ,мұғалімдер бізден құтылуға асығып жүрген кезіміз . Асықпай қайтсін біздің сынып ең әпербақандар сыныбы болатын . Әсіресе қыз - келіншек апайларымыз зар қағатын . Өйткені сабақта тыныш отырмайтын тентектерміз . Сондай -ақ сол кезге келіп : « мұғалімдерге оқушыларды ұрып соғуға болмайды , қол тигізсе сотталады» деп айтыла бастаған еді . Негізі біз жоғарғы сыныпқа келгелі бір - екі ер мұғалімдерден ғана қорқатынбыз.

  1. Көз тию дегеніміз не?  
  2. Зейінге пайдалы 3 тағам 
  3. Сағат 18.30-да мемлекеттік органдарда компьютер өшіріледі
  4. Қариялардың өмірін ұзартудың жолы табылды