2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Арманыма жеттім десем армансыз адам бола ма , мұнан кейін де маған деген тағдырдың тосын сыйы таусылмады .Сәкеңді қолға түсіріп алып жұмысқа бірге барып кеп жүргенде араға он бес күн салып бәйбіше жетті . Енді бұл бұрынғы бәйбіше емес , ажары кіріп тіпті де сұлуланып кетіпті . Мұны көрген Сәкең менен бәйбішеге секірді . Әрине бұл менің күткенім емес , ішім күйіп іштарлық басталды . Осылайша кешегі ең жақын әпкетайым бүгінгі басты жауыма айналды .

Подробности
Категория: Сырласу

Бірінші некесі сәтсіздікке ұшырағаннан кейін көптеген әйелдер қайтадан отбасын құруға қорқып қалады. Алайда тағдырдың жазуымен жүрегіңіз қалаған азаматты 40 жасыңызда жолықтырсаңыз не істейсіз? Төрт перзентінің бар екеніне қарамастан 45 жасында екінші рет күйеуге шыққан Жәмила Досқазы қыз-келіншектерге сырын айтты деп хабарлайды comode.kz . 

Жәмила мен Мұхит 45 жасында әлеуметтік желі арқылы танысыпты.

Бұл уақытта Жәмиланың бірінші некесінен төрт баласы, ал Мұхиттың 17 және 19 жастағы екі қызы болған.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Бас сүйек пішіндес ірі астероид Жерге 38 миллион шақырым қашықтықта өтеді.  Астрономдар адамның бас сүйегіне ұқсайтындықтан «Өлім кометасы» деп атаған ірі астероид  бүгін жерге барынша жақындайды.

 Ғалымдардың пікірінше, бұл жолы астероид жер тұрғындарына қауіп төндірмей, жанынан өтіп кетеді. Алайда қайта оралған кезде қауіпті болуы мүмкін. NASA 2015TB145 астероидын өлі құйрықты жұлдыздың бірі деп есептейді. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Ферғана облысындағы Бешарык аудандық сотында 13 жастағы қыздың ісі қаралды деп жазады centralasian.org.

Сот залында жәбірленушінің өз еркімен интимдік қатынасқа барғаны айтылды.

«Қыздың денесінде ешқандай зорлық белгілері табылмады. Ол ер адамдармен өз еркімен жыныстық қатынасқа түскен. Сондай-ақ сот сараптамасы қызға 5000 сом берілгенін анықтады. Тек жәбірленуші алданып қалған», − дейді құқық қорғау органының қызметкері.

Подробности
Категория: Елең еткізер

8 қарашада қаруланған белгісіз біреулер Шамалған стансасындағы кафеге басып кірген. 

Күдіктілер дәмхана қожайынын байлап, ұрып-соққан. Олар екі ойын автоматын, ұялы телефон және қомақты қаржыны өздерімен алып кеткен. Қарасай ауданының полицейлері бірнеше сағат ішінде күдікті 4 ер адамды ұстады.  
 
«Жедел іздестіру барысында қылмысқа қатысы бар деген күдікпен көрші ауылдың тұрғындары (1971-1986 жылғы ) ұсталды. Кафеден ұрлап кеткен заттар тәркіленіп, иесіне қайтарылды. Ұсталғандар қазір аудандық полиция бөлімінің уақытша қамау изоляторына қамалды», – дейді облыстық полиция департаментінің баспасөз қызметі.  

Подробности
Категория: Сырласу

Жуықта Астанада тұратын анамның туған әпкесі ауруханаға түсіпті дегенді естіп, анамды алып Қарағанды қаласынан Астанаға сапар шектік. Туғаны ауырып қалды дегенді естіген соң, анам тыныш отырсын ба, алып-ұшып ауруханаға жеттік. Аллаға тәуба, Күлзат апам беті бері қарап, ауруханадан үйіне шықты.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Бәйбіше не десін , Сәкең жақсы адам дегеннен басқа жауап ала алмадым . Онан әрі тәптіштеп сұрап жатуға менің шамам жетпеді . Несіне езе берейін өзі аурудан көз ашпаған қатыннан не сұрайсың . Менің болса ақылым айран . Сонда да сұрақты төтесінен қойып тікелей төсекке тірегім келген . Алайда қазіргінің жастары төсектен басқа айтпай ма деп ойлап қалар деп тағыда үнсіз қалдым .

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Анамның көңіл күйі болмағанын түсінемін , өйткені көкейінде маған деген күдікпен қауіп бар . Қалай болғанда да ол да ана ғой, менің киген киімдеріммен қол сөмкемді іштей есептеп шыққаны анық . Себебі бас аяғын қосқанда үш жүздің үстінде , сондай - ақ қалтамда жүз мыңдай ақша тағы бар . Бұл дегенің осыдан он бес жыл бұрын үлкен ақша ғой . Міне анамның маған үрпие қарағанының себебі де осы .

Подробности
Категория: Сырласу

Ішімдегі сырыммен бөліссем деймін. Мен 25 жасымда 1жасар баламмен жесір қалдым. Балам өте аурушаң болды. Айлап ауруханада жатып журдік.

"Əйелдін қырық жаны бар" деген ғой тынымсыз жұмыс істедім. Талай күндер таң атқанша Алладан жалбарынып, балам ауырғанша мен ауырайын деп жылап таңды талай атырған едім. Қаратпаған жерім жоқ, құдайға шүкір балам қазір 7 жаста. Ауруынан құлан таза айығып кетті. Жүгіріп жүріп жұмыс істеп Астанадан шағын бөлме сатып алдым. Сөйтіп араға 5 жыл салып екінші рет тұрмыс құрдым.

Подробности
Категория: Ғибратты әңгімелер

Ерсін Ерғалиев

Өткен ғасырдың 60 жылдары ауыл халқының тұрмысы тым жүдеу еді. Сталинның қанды шеңгелінен құтылып, Хрущевтің темір қақпанына тұтылған кез. Бірақ ауыл адамдары бір - бірімен барын бөліскен ұйымшыл ауыл болды. Анам «Батыр ана». Ол кезде ауылда көп балалы жанұя болу қалыпты жағдай тұғын. Анам ұстаз, әрі үйдегі бала-шағаның қамын жасайтын. Анамның осы шаруалардан-ақ қолы босамайтын. Біз балалары анамызға қолқабыс жасауға тырысушы едік.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Елордалық полиция департаментінің криминалдық полиция қызметкерлері Тараздың 23 жастағы тұрғынын интернетте алаяқтық жасады деген күдікпен ұстады, - деп хабарлайды Тengrinews.kz тілшісі полиция баспасөз қызметіне сілтеме жасап. 

Полиция мәліметінше, алаяқ қыз Instagram желісінде жалған аккаунттар ашып, ішік сататынын және жеткізіп беретінін жазған. Ол бағаны төмендетіп сататынын да жазған. "Сатып алушыларды осылайша тартып, қыз бала неше түрлі ішіктің суреттерін жариялап, сонымен қатар, сауда үйлерінің мекенжайларын жалған көрсетіп отырған. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Сәкеңнің үндемей жүргенін түсінемін , бірақ жұрттың еркектері жалмаңдап тұрған соң қайтейін . Өйткені соңғы айларда еркек біткеннен аяқ алып жүруден қалдым . Қайда барсам да қайда отырсамда сол бір сұрақ . Қарындас таныссақ болама , қарындас сұлу екенсіз , қарындас нмер беріңізші тағы да сол сияқты сөздер . Тіпті енді біреулері аңдысып бітті . Еркек дегенде ес болмайды дегені рас екен . Қымбат көлікпен қымбат киім киген қызға еркек атаулы да өш болатынын енді ғана түсінгендеймін .

Подробности
Категория: Сырласу

38 жастағы Лилия екі рет тұрмысқа шыққан. Екеуінен де әйел бақытын сезіне алмаған ол, енді үшінші рет отбасын құруға сескеніп қалғанын айтады деп жазады NUR.KZ.

Лилияның айтуынша, ол жас кезінде сұлу болған. Алайда, махаббаттан еш жолы болмапты. 18 жасында кездескен жігіті оның жүкті екенін білген соң тастап кеткен.

Подробности
Категория: Бүгін
Маңғыстау облысының әкімі Ералы Тоғжанов Мемлекет басшысына өңірдегі коммуналдық қызметтер тарифтері туралы баяндады. Ақордада Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен өткен Қауіпсіздік Кеңесінің отырыста электр және жылу энергиясына қолданыстағы тарифтердің қалыптасуы, сондай-ақ энергетикалық қызмет нарығында баға белгілеуді бақылауды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың қызметі талқыланды.
  1. Бас ауруын дәрісіз емдеудің 8 тәсілі 
  2. Қандай адамдар қызғаншақ болады? 
  3. Ол менің анам емес…
  4. Өлгеннен кейін донор болуға дайынсыз ба?