2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен...

Ғани Әлихан

  Бәйбішесі қайтқалы Сәкеңнен күй кетті . Өз өзімен күбірлеп сөйлесіп жүретінді шығарды . Тіпті мына менде ескерусіз қалдым . Ең жаманы сол , арадан он күн өтсе де осы көңілсіздік күнде жалғасып жатты . Зар жылаған екі қыздыңда менде шаруасы болмады . Қысқасы мен бұл үйде өзімді бөтен адамдай сезіне бастадым . Өйткені ешкімге керегім жоқ сияқты көріндім . Тіпті ішімдегі ұлдың әкесі Сәкеңе де менің бары жоғым бірдей боп қалғандай болды . Осылайша бұл үйдің сәнібәйбішемен бірге кетті . Сонда да үмітсіз шайтан деген ғой , үмітімді үкілеп жұмысыма барып кеп жүре бердім .

Подробности
Категория: Елең еткізер

Көңілді тапқырлар клубы Ақтөбе құрамасының экс-капитаны Данияр Әлімбаевты өлтіргендерге қатысты сот үкімі шықты. 32 жастағы азаматтың қазасына Сыздықов кінәлі деп танылып, 15 жылға түрмеге жабылды. 

 
Ал оның сыбайластары "Бұзақылық" бабы бойынша екі жылға сотталған. Бұдан бөлек марқұмның әйеліне моральдық шығын ретінде үш миллион теңге төлеуге міндеттеледі. 
 
 23 жастағы Сыздықовтың анасы баласының ауыр жазаға кесілерін күтпесе керек, ол үкімді естіген бойда сот залында есінен танып құлады. Адам өлтіргендер түрмеге жабылуымен қатар марқұм Данияр Әлімбаевтың отбасына 3 жарым млн. теңге моральдық өтемақы беру міндеттелді. 

Подробности
Категория: Сырласу

Құрметті оқырмандар, мен сіздерге бүгін өз басымдағы жайғдайымды айтып бергім келеді. Жасым 33-те, тұрмыстамын, бір ұл, бір қызым бар.

Түсінікті болу үшін бәрін басынан бастап баяндайын. Мен колледж бітіріп, Астана қаласына жұмыс іздеп келдім. 23-жасымда тұрмыс құрып, тұңғыш ұлымды дүниеге әкелдім. Жолдасыммен дəм-тұзымыз жараспай ажырастық. Тұрмысқа шықпай тұрып-ақ ол жігіттін арақ құмар екенін білетінмін.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Есіктен күлімдеп кірген бәйбішесін көргенде Сәкең қатты қуанды . Қуанбай қайтсін , сырт көзге денсаулығы түзеліп беті беріп қарап қалған сияқты көрінді . Кеше ғана өлем деп зарлағанын құдай естіді ме білмеймін , мына түрін көргенде бұл қатынға өлімнің ауылы жақындай қоймағанын түсіндім . Осылайша маған өз жоспарыммен арманымның ауылы алыстай түсті . Әрине бұл менің ашуыма тиіп зығырданымды қайнатты . Оның үстіне бәйбіше болмаған бір айда мені айналшықтап шықпай қойған Сәкең қайтадан бәйбішеге шапты . Ол аздай өзара күбірлеп сөйлесуі қайта басталды .

Подробности
Категория: Проза

Күнде жұмысқа баратын жолымда мүгедек жанға арналған арбаға таңылған бір бойжеткен пайда болды. Иә, пайда болды дегенім қызық естілер, алайда осы сөз осы араға жарасатын сияқты. Себебі, қанша жылдан бері бұл көшемен жүріп келемін, мынадай өңді, сыпайы қыз бала көзіме шалынған емес. Өзінің ұлты да басқа екені байқалады, әдемі жүзі, қалың қиғаш қасы, дөңгеленген қара көзі әзірбайжан, гүржі немесе шешен халқының қызы екенінен хабар салғандай. Басына орамал тартқан, киімі мұсылманша, арбада отыр демесеңіз, бойы сұңғақ, сымбатты ару мүсіні мінсіз жаралғандай...

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

Өзбекстандық жас әнші Шахло Ахмедова "Өзбек концерт" тарапынан лицензиясынан айырылды. Ведомство оның жаңа бейнебаянын әдептен тым озған деп бағалады, - деп хабарлайды Tengrinews.kzтілшісі Nuz.uz порталына сілтеме жасап.

Видео әлі экранға шыққан жоқ, бірақ бір-екі күн бұрын Желіде пайда болды. Бейнебаянда жігіт пен қыздың махаббат драмасы көрсетіледі. Бұл жұптың бақытты сәттері кейіпкер қыз өз сүйіктісін басқа бір қыздың құшағынан көрген кезде аяқталады. "Өзбек концерт" комиссиясы роликті көріп, әдептен тым озған және жалпыұлттық құндылықтар мен менталитетке сай келмейді деп шешті. Кеңесте Шахло Ахмедованы лицензиясынан айыру туралы шешім қабылданды.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Самарқанд қаласында төрт жігіт кейуананың басына шелек кигізіп, ұрып кеткен. Желіге тараған оқиғаның видеосы көпшілік арасында қызу талқыға түсті. Қазір бұзақыларды полиция іздестіріп жатыр деп жазады ca-news.org сайтына сілтеме жасаған NUR.KZ.

Оқиға ағымдағы жылдың мамыр айында "Шодиена" сауда үйінде, №46 дүкеннің жанында орын алыпты.

Жігіттер егде әйелдің басына шелек кигізіп, содан кейін басынан жұдырықпен ұрған. Соққы нәтижесінде кейуана жерге құлайды, ал қылықтарына риза болған бұзақылар оқиға орнынан қашып кеткен.

Подробности
Категория: Елең еткізер

14- қараша бізге бір жыл

Мейірхан Мейрамбекұлы " kz.el24.kz" порталының жоба жетекшісі

Бəрі де кездейсоқ басталды. Кездейсоқтық - бір үлкен жобаға негіз болды. Іс бастау оңай емес. Істің көзін табу да қиын. " kz.el24.kz"  порталы - үлкен шыңдалу жолы болды. Сындарлы уақыттың көшінде бір жылды артқа қалдырдық. Іс басынан əр уақ  тілеулес жандар табылды. Жеткер Жүсіптей ағамыз  жөн-жобаны нұсқап, өз өнегесімен бөлісті. Сындардан ширадық. Сын айтқан оқырманның пікірін топ болып зерделедік.  Оқырман талабын ескеру мен оқырман мүддесі - біздің басты мұратымыз.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға  ізімен...

Ғани Әлихан

Асылбектен келдім деген хабар алғалы жаным жай таппай қойды . Ойлап қоямын , тап осы жерде аяғымды шалыс басқаным ба,әлде ол менің құтқарушым ба ? Міне осыны қанша ой елегінен өтірсемде жауабын таба алар емеспін . Өйткені басымды шырмап алған қорқыныш онан сайын үдей түсуде . Мұның өзіндік бірнеше себептері бар . Егер мен Асылбекпен осы жақын күндері кездеспесем онан соңғысының бәрі кеш болуы мүмкін .

Подробности
Категория: Керек кеңес
Ұзаққа созылған күйзеліс, диеталар, ұйқының қанбауы – бұның бәрі адам денсаулығын құртатын жайттар. Біздің жағдайымыз өмір салтымызға тікелей байланысты. Кейбір жағымсыз әдеттеріміз иммуниттетті әлсіретіп тастайды. Ол қандай әдеттер?
  
Дәрігерге баруға асықпайсыз
 
Дәрігерге сирек баратын адамдардың ауруы көбіне асқынып кетеді. Ертерек тексеріліп, ертерек емделсеңіз жағдайыңыз да соғұрлым жақсы болмақ.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

БҰҰ-ның әйелдерді алалауға қарсы күрес комитеті Тәжікстан билігін неке қияр алдын қыздың пәктігін тексеруді доғаруға шақырды. 

 
БҰҰ мұндай тәжірибенің медициналық қажеттілігі жоқ деп есептейді. БҰҰ комитетінің кеңесі 12 қарашада жарияланды. Онда Тәжікстанның Отбасы кодексіне қабылданған түзетулердегі неке қияр алдындағы медициналық тексеруден өту көбіне қыздың пәктігін тексеру үшін қолданылатынын, бұның соңы кей жағдайда суицидке әкеп соқтыратыны айтылған. 

Подробности
Категория: Сырласу

Күйеуім қайтыс болған. 2 қызым бар. Бірақ екеуінің мінезі екі түрлі еді. Әсия-пысық,қайсар, сәнқой. Айман-көп сөйлемейтін, өз ісін тыңғылықты атқарып, көп еркелеуді де білмейді.

Мен 40-тан асқанда 2 қыз да тұрмысқа шықты. Әсия армандаған бай жігітін тапты. Айман да тұрмысқа шығып, Астанаға кетті.

Бар қызық, Әсиядан шықты. Күйеуі екеуі бизнес ашып, өз тірліктерін жасап жүрді. Бизнес күннен-күнге өркендеп, өсе берді. Екі бала да өсіп келеді. Бір күні Әсия бизнестеріне ақша жетпей жатқанын айтып жылады. Маған "үйіңді сатып, біздің қолымызға кел, кейін бәрі орнына келген соң қала ортасынан бір бөлмелі жаңа үй алып береміз" деп уәде берді. Ана болғасын, балаң бақытты болса екен дейсің. Мен келістім. Олар үйді сатып, бизнестерін жасап жүрді. Мен де жұмысымды істеп, бірге тұрып жаттым.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен...

Ғани Әлихан

Бүгін өзі мазам болмай салым суға кетіп жұмыстан шыққанмын . Жаз басталғаннан тұмау жұқтырдым ба білмеймін , қалтырап - дірілдеп үйге әрең жеттім . Аулаға кіргенше ойыма келмеген , бүгінде тоқтаған көлігімнен түспей тұрып зәулім үйге көз жүгірттім . Өйткені бұл үй маған бұрында жұмақ көрінсе, тап қазір тозақ көрініп жүр . Сол үшін де көліктей түспей жан - жағыма қарайтынды шығардым . Қиялымда құдды бір жаналғыштар босағада күтіп тұрғандай болады да тұрады .

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

АҚШ-тағы Пенсильвания университетінің психологтары әлеуметтік желіні ұзақ уақыт бойы қолданудың жалғыздық сезімін арттырып, депрессияға ұшырататынын анықтады.   

Мамандар өз зерттеуін 143 студент арасында жүргізді, олар Facebook, Instagram және Snapchat желілерін белсенді қолданатын жастар. Зерттеуге дейін олардың көңіл күйі мен өздерін қалай сезінетіндерін анықтау мақсатында сауалнама жүргізілді, сонымен қатар, iPhone статистикасының көмегімен әлеуметтік желідегі белсенділіктің орташа уақыты өлшенді. 
  1. Байлар да жылайды...(8- бөлім)
  2. Төрт баласымен екінші рет күйеуге шыққан 45 жастағы әйел сырын айтты
  3. Бүгін аса қауіпті астероид Жерге барынша жақындайды 
  4. 13 жастағы қызды жабылып зорлаған: құқық қорғау органының қызметкері "қыз өз еркімен берілген" дейді