2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Керек кеңес

Бас ауыруының түрлі себептері бар: қатты ашулану, дұрыс ұйықтамау, күйзеліс, уақытылы тамақтанбау, компьтердің алдында ұзақ отыру т.б. Ондай кездері дәріге жүгінбей-ақ, табиғи жолмен бас ауруынан қалай айығуға болады? Ол үшін төмендегі кеңестерге құлақ түріңіз. 

1. Басыңыз ауырғанын сезсеңіз дереу таза бір стақан су ішіп алыңыз. 

2. Басқа, мойынға, құлақтың сырғалығына массаж жасаңыз. 

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Америка Құрама Штаттарының ғалымдары жиі қызғанатын адамдар санатын анықтады.

Ғалымдар бірнеше жүз адаммен сұхбаттасып, ең қызғаншақ адамдар санаты - жастар екенін анықтады. Адамның жасы ұлғайған сайын оның эмоцияға берілуі де бәсеңдейді. Кімге қызығады, қызғанады? Көбінесе құрдастарына, сосын жасы кіші немесе үлкендерге қызғанышпен қарайды екен. 

Подробности
Категория: Проза

Әдеттегідей түн қараңғылығы түрілмей орнынан тұрып, елең-алаңда әуежайға жеткен. Тіркеуден өтіп, күту залына келгенде таң енді ғана сібірлеп ата бастап еді. Өмірі азаматтарша ат үстінде өтіп келе жатқан Айсәуле мұндай тағдырға көндіккелі қашан…

Ұшаққа кіріп келе жатып, оң жақ екінші қатардағы орамалды егделеу әйелге көзі түскен. Таныс жүз көзіне жылыұшырағандай болды. Мынау Күнзила апа емес пе?! Амандаспаққа ұмсына беріп, әйелдің үстіндегі қара көйлекке көзі түскенде, жүрегіне кенет шаншу қадалғандай кілт тоқтады. Жадында жаңғырып, санасын тіліп өткен шар еткен дауыс еді шаншудай қадалған: «Ол менің анам емес!».

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қазақстандық дәрігерлер өлімнен кейінгі донорлыққа қолдау көрсету мен ынталандыруды ұсынды. 

 
 Елімізде өлгеннен кейін донор болуға қатысты келісімділік презумпциясының бар екенін көпшілік біле бермейді. Яғни, адам емханада донор болудан бас тарту жөніндегі құжатқа қол қоймаса, көз жұмған соң оның органдарын трансплантацияға алуға рұқсат етілген. Бұл норма 2009 жылы Ұлт денсаулығы кодексінде бекітілген екен. Бірақ іс жүзінде күшіне енбей келеді. Өйткені адамдар донор болуға қарсы. 
Отандық дәрігерлер осы норманы заңдастыруды ұсынып отыр.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Тап кешегі болған жағдай менің Сакенімді біраз есеңгіретіп тастады. Зыр жүгірген сорлы жаның қоярға жер таппай әлек. Жиырма жыл оттасқан әйелін қалай көзі қисын , бұл оған қатты тиді . Бірақ менің Сакенім мен қызыға да, қызғана да қарайтын нағыз еркектің өзі. Әбиүір болғанда әпкетайым басын көтеріп жаны жай тапқаны бар . Алайда бұл оны толықтай айығып кетті дегені емес . Сонау Израильге барып жасатқан отасы сәтті шықты деу қиын.

Подробности
Категория: Керек кеңес

Қазіргі таңда жұмысымыздың көп бөлігін компьютердің көмегімен атқаруға тура келеді. Ал оның көзімізге, жалпы денсаулығымызға зиянды тұстарын айтпай-ақ білесіздер. Сондықтан мамандар көзімізді қорғау үшін сәбіз шырынын ішуге кеңес береді. Ол адамның оптикалық жүйесін жақсартады. Оның құрамындағы пайдалы элементтер қанайналымды да қалыпқа келтіруге көмектеседі. Сонымен қатар жүрек-қан тамыр аурулары, бүйрек, бауыр ауруларына шалдыққан кезде өте пайдалы. Дәрумен мен минералға бай және дененің күнделікті қажеттілігін қамтамасыз етуде көмекші болады. Оны асқазан сөлінің қышқылдығын төмендету үшін де тұтынады.

Подробности
Категория: Сырласу

Сәлеметсіздер ме, анонимді  беріңіздерші. Маған шынайы жауап  беріп, дұрыс  жауап жазсаңыздар екен. Айтайын дегенім, бір жігітпен ВК әлеуметтік желісі арқылы таныстым, сөйлесіп, кейін  кездестік. Кездескенде ойымда ештеңе жоқ, сөзі  дұрыс болған соң кішкене болса да сезім пайда болған.Алғаш кездескенде жүрегім шым ете қалды.Өмірлік серігімді тапқандай күй кештім.Ол да қолымды ұстап,бетімнен сүйді.Ұзақ уақыт  әлеуметтік желіде сөйлесіп жүрген соң бауыр басып қалады екенсің.Көрген кезде ешқандай жатырқау болған жоқ. Қалай сезіндім, солай қабылдадым. Жүрегіммен қабылдап қойыппын.Бәріне шынайы қарап,сезімімді  ашып жақсы көріппін.Ойлаған едім, ол да мені сүйеді , сонша уақыттан бері бекер сөйлесіп жүрміз бе деп.Тіпті тұрмысқа шығуды ойлап қойғанмын.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

54 жастағы Уфа тұрғыны әйелі мен туған ағасын төсекте көріп, ашу-ызадан екеуін де өз үйінде атып тастаған деп хабарлайды Oxu.Az сайтына сілтеме жасаған NUR.KZ.

3 қараша күні 65 жастағы азамат інісі мен келінінің үйіне қонаққа келеді. Олар үстел басында біраз отырып, алкогольік ішімдік ішкен соң ұйықтап қалады.

Түн ортасында үй иесі тұрып, көрші бөлмеге барған. Онда азамат өз әйелі мен ағасын бір төсектен көріп, үйіндегі аңшылық мылтықпен екеуін де жайратып салады.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Сол күні әрі ойланып бері ойланып шақша басым шарадай болды . О баста өз пәтеріме кетіп қалғым - ақ келген , бірақ бәйбішенің сөзін қимадым . Ал анау ақбастың бары жоғы мен үшін бір тиын . Маған қызық боп тұрған мына келіншек . Өзі доктормын дейді . Ал доктор болу ол менің де арманым . Сосын оқытамын дейді . Ол аздай осы үйде тұра бер дейді . Тіпті аулада тұрған менің көлігіммен жұмысыңа барып кел дейді .

Подробности
Категория: Елең еткізер

Маңғыстау облысындағы ГМ-172/8 түзету мекемесінде үйлену тойы өтті, — деп хабарлайды  kz.el24.kz сайты inform.kz/kz сілтеме жасап. 

Маңғыстау облысы бойынша Қылмыстық атқару жүйесі департаментінің ГМ-172/8 мекемесінде сотталғандар Қуаныш пен Алиманың некеге тұруына орай ашық есік күні өткен. Неке қию рәсімі мекеме басшысының кабинетінде салтанатты түрде өткізілсе, ал үйлену тойы түзету мекемесінің асханасында болған. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиғаның ізімен...

Ғани Әлихан

Бір қарағанда мына ақбас кәрі көрінгенімен қылықтары жас баланың қылығы . Әлде бұл өте кеткен ақкөңіл немесе өте аңғал кісі . Негізі мұндай еркектерді ұнатпайтыным рас . Өйткені өз әкемнен көргенім , естігенім бар . Сенің әкең қандай еді деңіз . Біздің үйде әкенің сөзі ешқашан талқыға түскен емес . Бір ауыз айтты , бітті . Ал бізге көз қиығымен бір қарағанының өзі жетіп жатыр . Үнсізғана басымызды төмен салып өз бөлмемізге қарай тайып тұратынбыз . Ал мына кісі мүлдем басқаша . Бәйбішенің күтіп отырмын жолдарыңыз болсын дегені қашан . Онан бері екі бағдаршамнан тұрып өткенбіз .

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен...

Ғани Әлихан

Жас шамасы біразға келген осы адам қыр соңымнан қалар емес . Өзі бір сөз ұқпайтын сұмырай екен , аңдығаны аңдыған . Бұл менің үлкен қалаға алғаш келгенімдегі болған оқиға . Гәзет журналдардан жұмыс іздеп жүріп әрең дегенде осы жұмысымды тапқанмын. Осылайша күнделікті баратын жеріммен үйге келетін жолым бір жол . Ал мұны білетін мына көкжал қыр соңыма түсіп алған . Аяқ алып жүруден қалдым . О баста ойда жоқта пайда болғанына таң қалатынмын .

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Үндістанның Махараштра штатында екі жыл бойы Т-1 атты алты жасар жолбарысты аулай алмай келген. Өткен айда билік адамдарға қауіпті жыртқыш аңды Calvin Klein фирмасының ерлерге арналған иіссуының көмегімен орманнан қызықтырып шығармақшы болған, деп хабарлайды BBCге сілтеме жасап  inform.kz    

Бұл жолбарыс 13 адамның өмірін жалмаған. Белсенділер оның өмірін сақтап қалу үшін науқан жүргізді, алайда Үндістан Жоғарғы соты бұл жағдайға араласқан жоқ. Үндістан орман шаруашылығы қызметі мәлім еткендей, жұма күні кешкісін жергілікті тұрғындар жолбарысты байқағандарын хабарлағаннан кейін қарулы патруль Борати ауылына барды. 

Подробности
Категория: Сырласу
Мен сутдент кезімде Сәуле атты қызбен жақсы дос болдым. Екеуміз жатақхананың бір бөлмесінде тұрдық, бір нанды бөліп жедік дегендей.Мен Ақтөбе қаласында туып-өстім. Ал құрбым Орал қаласынан Алматыға жоғары оқу орнына түсуге келген екен. Екеуміз жатақхана кезегінде тұрғанда танысып, жақсы дос болып кеттік, бірге тұруға келістік. Қыздар институтына педагог мамандығын алу үшін арман қуып келген жастармыз ғой. Оқуға түскенімізге қуанып, өзімізді бақытты сезініп жүрдік.
  1. Президентке пародия жасайтын белгілі актер ұсталды
  2. Ағзаның дабылына құлақ түріңіз 
  3. “Шығыс медицинасы аурудың салдарын емес, себебін емдейді”
  4. Жұтайын деп жатқан: 4 метрлік алып питон бала ұйықтап жатқан үйге кіріп кеткен