2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен

Ғани Әлихан

Енді қайттім ...құдай маған шынымен де бір перзент бермейді ме ?Мүмкін кінә менен емес шығар . Өйткені бәйбіше бір сөзінде ана болу құқығынан осыдан он бес жыл бұрын айрылдым демеп пе еді?Әлде мен жаңсақ есіттім  бе? Мүмкін мына Сәкеңнен де бар шығар . Ондай да сұмдықты естігенмін . Өлі ұрық дей ме , әйтеуір миым жетпейді . Қысқасы еркек кінәлі келетін бір ауру бар . Ал өзінен сұрайын десем , үш күннен бері мең - зең күйде жүрген бұл сорлы ерте жатып қалған . Енді анау екі тажалға не деймін?Қысқасы басым қатып кетті . Содан ертесі күні кешке екі қызға өзім қоңырау соқтым .

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары
Индонезияда көп балалы ана абақтыға қамалды. Мектепте мұғалім болып жұмыс істейтін келіншекке меңгерушісі жыныстық қысым көрсетуге тырысқан. Келіншек басшысының әңгімесін телефонына жазып алған.

Ол жазбаны сотта дәлел ретінде көрсеткен. Бірақ сот келіншектің өзін «әдепсіз материалдарды» таратқаны үшін алты айға бас бостандығынан айырған. Сондай-ақ 34,5 мың доллар айыппұл төлеуге міндеттеген.

Подробности
Категория: Сырласу

Өзбек қызы Нигора – 38 жаста. Айтуынша, өзбек халқында қыздық пердеге қатал қарайды екен. Сол себептен де әлі күнге дейін Нигора бірде-бір еркекпен жақын қарым-қатынаста болып көрмеген деп жазады Comode.kz.

Әйтпесе Нигораға небір жігіттер құда түсіпті. Тіптен кейбір отбасы бар ер азаматтар «тоқалым бол» деп ұсыныс та жасаған. Бірақ өзбек қызы өзінің арманындағы жігітке ғана пәктігін сыйлағысы келетін көрінеді.

Подробности
Категория: Тылсым дүние

         Жоғарғы класта оқып жүргенде жаз айларында ұл балалардың көбі уақытша жұмыс істеп, ақша табуға тырысатын. Ол кезде балалар істейтін жұмыс та көп еместұғын. Оған қоса жауапкершіліктен қорқып балаларды жұмысқа алмайтын. Сондықтан таныс-біліс арқылы іздестіріп, табылған жұмысты істей беретінбіз.

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен

Ғани Әлихан

Үш күнге келдік деген қыздар бір бума қағазды құшақтап көп жүрді . Онымен қоймай маған да кесе көлденең шарт қойды . 
- Ұлды туып бересің  !- дейді . Ол біздің бауырымыз ол біздің анамыздың арманы . Сонан соң мына үлкен үймен ,орталықтағы екінші үлкен дәріхана сенікі . Өз көлігің ол өзіңдікі онымен шаруамыз жоқ . Ал қалғанында сенің шаруаң болмасын. Сосын біздің әкемізді тастап кетпейсің сондай келісім - шарт жасаймыз - дейді .

Подробности
Категория: Сырласу

Жасыратыны жоқ, қазір «екінші әйел болғым келеді» дейтін қыздар өте көп. Алғашында түсінбейтінмін, «неге өздеріңді екінші сортқа жатқызасыңдар» деп, сөйтсем көп жағдайда екінші әйелдің көп жауапкершілігі жоқ болады екен, ері көп бала тап деп те мазаламайды екен. Есесіне, қымбат сыйлықтар көп сыйланады екен. Оған жан жағымдағы екінші әйел болып жүрген қыздардың өмірі куә.

Мен де тоқалдыққа қарсы едім. Бірақ қазір өмірде кейбір нәрселерді уақыттың сұранысына қарай өзгертуге болады деп санаймын. Мәселен қазір қоғамымызда жасы 27-28 ден асқан қыздар өте көп. Тұрмыс құрғысы келмейді емес, келеді тек шаңырақ көтерейік деп сенімді түрде айта алатындары жоқ. Менің де жасым биыл 31-ге келді. Тұрмысқа шыққым келеді. Әйтсе де тұрмысқа шыға қоярлықтай жігіт жоқ. Жасың 27-ден асқан соң тұрмысқа шықшы деп біреудің ұсыныс айта қоймайтынына көзің де жете бастайды екен. 

Подробности
Категория: Елең еткізер

Ғұмыры қысқа болған спортшылар

Аңыздарда батырлар отқа салса жанбайтын, суға салса батпайтындай сипатталады. Бірақ аңыздың аты аңыз. Аты көпке мәшһүр ауыр атлетші Анатолий Храпатый, хоккейден КСРО-ны алға сүйреген қазақстандық Борис Александров, велоспортшы Андрей Кивелев пен боксшы Бекзат Саттархановтардан жол-көлік оқиғасына байланысты айырылып қалған едік. Бұл қазалар елдің қабырғасына қайыстай батты. Ең мықты, қайсар, шымыр деген спортшылардың өзі кейде бұзақылардың қолынан қаза тауып, бақилық болатын жағдайлар да кездеседі. Өкінішке қарай. Мұндай өкініш өзекті өртеп, қайғыны еселей түсетіндей. Бұл материалда қаскүнемдер қолынан қаза тауып, қыршынынан қиылған спортшыларымызды еске алмақпыз...

Подробности
Категория: Сырласу

Бұл менің ұзақ жылдар бойы ішіме сақтаған құпиям. Бұл жайында ешкім білмейді. Бірақ соңғы кезде денсаулығым сыр беріп, осы құпияны жария етуім керек пе, әлде жоқ па деген сауалдар жанымды жегідей жеп жүр…

Жасым 58-ден асты. Алматы облысы, Қарасай ауданының тұрғынымын. Мамандығым — әйелдер дәрігері. Былтыр зейнеткерлікке шықтым. Кіндігімізден тараған бір ұл бар. Күйеуім ерте қайтыс болды. Менің барлық арман-мақсатым сол ұлды жеткізіп, ол баламнан ұрпақ өрбіту еді. Бірақ ұлымнан өзім армандаған үбірлі-шүбірлі немере сүйе алмадым.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Үндістанның Уттар-Прадеш штаты Агра қаласында маймыл нәрестені ұрлап, өлтіріп тастады.Бұл туралы Sputniknews.kz хабарлайды. 

Жабайы аң үйге кіріп кетіп, туғанына 12 күн ғана болған шақалақты анасының құшағынан тартып алады. Әйел соңынан жүгіре жөнеледі, көрші-қолаң мен туыстары да көмекке ұмтылған. Олар маймылға тамақ беріп, алдамақ болыпты, бірақ аң шатырға шығып, қашып кетеді. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен

Ғани Әлихан

Бір үйдің бағы бір адамға қонады деген рас екен , бәйбіше қайтқалы біздің бизнестің де берекесі кете бастады . Оны мен сақтап қалуға қанша тырыссам да алға баспай қатты қиналдым . Маған көмектесетін байсымақтың жүрісі анау . Өзін өзі кері тартып кереғар кертартпа болып жүр . Ол аздай үлкен қыздың шетелден келгені жығылғанға жұдырық болды . Әй - шәй жоқ , қаланың қақ ортасындағы дәріханамен , оң түстікте орналасқан тағы бір дәріхананы сатып жіберді . Оған менің қарсы тұруға қауқарым жетпеді . Өйткені сол екі бірдей дәріхана сонікі , оған ешкімнің таласы болмауы керек екен .

Подробности
Категория: Елең еткізер

Қазақстандық әйелді Украина астанасының психиатриялық емханасына жатқызды.  

Sputnik Қазақстан редакциясына Киев тұрғыны  Александра Монетова-Федорова хабарласып, бәлеге душар болған Ақтөбе қаласының тұрғыны туралы айтып берді. 
 
Бірнеше апта бұрын Александра қала орталығында синагога жанынан өз-өзімен сөйлесіп тұрған әйелді байқайды. "Шетелдік екені көрініп тұр, бірақ орысша таза сөйлейді екен. Көшеде түнеп жүр. Ақыл-есі дұрыс емес екені бірден байқалды. 

Подробности
Категория: Сырласу

Мен сіздерге алғаш рет хат жазып отырмын. «Сырласу» да көптеген қыз –келіншектер  тағдыры, басынан кешкендерін сыр қып айтып, көпшіліктен кеңес сұрап жатады.Фейсбукте біраз адамдар ақыл –кеңестерін айтып, тура жол сілтейді. Бәрін көріп, оқып жүремін.Маған да кеңес беріңдерші, жасы үлкен әпкелер.

Жасым 25- те.Тұрмыстамын.Тұрмыс құрғаныма 4- жыл болды.1- балам бар.Күйеуім жайлы айтатын болсам,күйеуімді бұрын қатты жақсы көретінмін.Қанша қол жұмсаса да кешіре беретінмін.Әлі күнге дейін қол жұмсап келеді.Түсінгенім бір қол көтерсе, сол әдет болып кетеді екен.Қояды деп үміттену бекер екен...

Подробности
Категория: Керек кеңес

Баланың жөтеліне бұл рецепт жақсы көмектеседі. Бұл емді бірінші қолданғаннан кейін-ақ балаңыздың жөтелінің басылғанын байқайсыз. Ол үшін жарты литр сүтті пісіріп алған соң, бір ас қасық қарағай бүршіктерін ( сосновый почки) қосып аздап араластырасыз. Бір сағаттан соң іше беруге болады. Қоспаны бір күннің ішінде ішіп тауысуы керек. Қажетінше емді жалғастыра беруге болады. 

Подробности
Категория: Егіз жүрек

Болған оқиға ізімен

Ғани Әлихан

Жүрек құрғыр толқып тұрды . Асылбектің нөмерін тапқаныммен онан әрі аса алмадым . Қалай ғана асайын мына жұмақтан кеткім келмейді . Өйткені тап қазір менің ойлап тұрғаным дұрыс емес , оны өзім де білемін . Білмейтінім тек біреу ғана , сол Асылбекке мен шынымен де керекпін бе , әлде жоқ па ?

  1. Байлар да жылайды...(12- бөлім)
  2. Ақтауда КВН ойыншысын өлтіргендер сотталды
  3. Бәрі мені ақша үшін ғана керек ететін сияқты...
  4. Байлар да жылайды...(11- бөлім)