2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Мырс етер

Мырс етер

Ерсін Ерғалиев

 1

Сөйлесіп тұрған екі қарияның бірі: «Жасарудың жолын таптым,- дегеніне елең етіп, еріксіз құлақ түрдім, - «Мен өлең шығара бастадым, таныстар енді мені «жас ақын» деп атай бастады», - десе, екіншісі: «Е, бәсе! Жуырда докторлық дисертация қорғап едім, айналамдағылар мені «Жас доктор» деп айта бастады», - дегенде «адам қартайса жас бала деуші еді» деп еріксіз езу тарттым.

2

Бір күні жаңадан пәтер алған құрдасыма қонысын құттықтауға барсам, ол қалың ойда отыр екен. «Ау, сенің қуанышың қайда?» - десем: «осы ағайындар тілек тілегенде шаңырағың биік болсын, шаңырағың биік болсын деп айта беруші еді, енді міне маған 9-шы қабаттан пәтер тиіп отыр» деп ренішін білдіргені. Мен не айтарымды білмей қалдым.

Подробности
Категория: Тылсым дүние


Біз ол кезде 50-60 отбасыдан құралған совхоздың бөлімшесінде тұратынбыз. Совхозға дейінгі аралық 3-4 шақырым шамасы. Балалар бастауыш класты бөлімшеде оқып, бесінші кластан бастап интернатта жатып, совхоз орталығындағы мектепте оқитын. Интернатта жатып оқитын балалар сенбі күні түстен кейін үйге қайтатынбыз. Демалыс күні түстен кейін интернатқа қайта келеміз. Ол кезде бөлімшеге қатынайтын арнайы көлік болмайтын. Сол себепті көбінесе үйге жаяу барып қайтатынбыз.

Подробности
Категория: Сырласу

Әртүрлі кейіпкерлер туралы әңгімені тыңдап отырған досым «неге сенбейсің, өмір болған соң бәрі де болады, әр оқиғаның өмірде өзіндік прототиптері бар. Мысалы, менің басымнан өткен оқиғаны айтсам оқырман тұрмақ сен де сенбейтін едің» деп өз басындағы жағдайды баян етті. 

– Менің қазіргі өмірімді көріп ешкім еш уақытта «сондай» болды деп ойламасы анық. Ұйып отырған отбасым бар, екі баланың әкесі, үлкен шаруа қожалығының иесімін. Қалтамда табақтай екі дипломым да бар. Өзің білесің, ата-анам ерте жол апатынан қайтыс болғанан кейін, нағашы атам мен әжемнің тәрбиесінде болдым. Анам - Күләш нағашыларымның жалғыз қызы болған. Ал әкемнің үйінде төрт ұл. Бірақ, олар бір-біріне өте суық еді. Мені асырап алуға ешқайсысының құлқы болмады. 

Подробности
Категория: Даңқ пен Дақпырт

 

Stan.kz ақпараттық агенттігі екінші әйел болып тұрмысқа шыққан қазақстандық жұлдыздардың тізімін ұсынады.

«Екінші әйел» болуға көнген 10 танымал қазақстандықтар

Подробности
Категория: Елең еткізер
 
Гүлвира Биғали - Ретро FM радиосында хабар жүргізушісі. Радио орналасқан ғимаратқа "бомба қойылды" деген ақпаратты естісе де, Гүлвира жұмыс үстелін тастап, ат-тонын ала қашқан жоқ. Халыққа маңызды жаңалықты жеткізуге асықты.

КТК редакциясына бомба қойылғандығы туралы қоңырау түсті

"Бізде бүгін масқара күн болды. "Сағат түскі 13:00-ге қарай КТК, НТК, Еуразия арналарының ғимаратына бомба қойылған" деген ақпарат түскен кезде, полиция бүкіл қызметкерлерді сыртқа қуалады. Қалпағымды киіп мен де сыртқа қарай қашып бара жатсам, 13:00-ге бес минут қалыпты. Сасқанымнан Ретродағы эфиріме қарай қайта жүгірдім.

Подробности
Категория: Елең еткізер

Шымкентте жол-көлік оқиғасы орын алып, салдарынан полиция қызметкері мерт болды. 

 
Тағы бір полицей жарақат алып, ауруханаға жеткізілген. 
 
Бұл туралы Stan.kzке сілтеме жасап el24kz  хабарлайды. 
 
Оқиға 14 қарашада Темірлан тас жолында орын алған. Toyota Camry көлігі жолдың жаяу жүргіншілерге өтуге рұқсат етілген бөлігінен кесіп өтпек болған екі полицейді қағып кетті. 

Подробности
Категория: Керек кеңес

 Диета

 Ең алдымен, шылымнан бас тартыңыз. Никотин - асқазанның жауы. Шылым асқазан жарасының пайда болуына тікелей әсер етеді. Сондай-ақ ішімдіктің де зиянды екенін естен шығармаңыз.

 Асқазан жарасынан арылу үшін ағзаңызға жасұнықтың көп мөлшерін жіберіңіз. Неғұрлым көп болған сайын, соншалықты жақсы. Жасұнық алмұрттың, шабдалының, алманың құрамында өте көп. Және де фасоль мен бұршақ тұқымдастар да сізге жақсы әсер етеді.

Подробности
Категория: Сырласу

Мен кезінде сіздер сияқты журналистердің ортасында жұмыс істедім, яғни бір басылымда бас бухгалтер қызметін атқардым. Ол газет қазір жоқ. Мен Мираспен сонда таныстым.

...Өзім жайлы айта кетсем, екі бірдей институт тәмамдаған едім. Ата-анам ұл-қыздарының білімді болуларын қалады. Соған бар күштерін салды. Үміттерін ақтадым, екеуін де қызыл дипломмен бітірдім. Бірақ тұйықтау болғандықтан ба, қатардағы бухгалтер мамандығынан аса алмадым. Бірақ, мақтанғаным емес, ұжымның бетке ұстар қызметкерімін. Ол – шындық. Өзім – алматылықпын. Қазақша оқыдым. Ауылдың баласына тұрмысқа шыққан едім.

Подробности
Категория: Керек кеңес
1. Алтын – өмір жасты ұзартады, қарт адамдардың бойына әл қуат береді, қауіпті аурудан қорғайды, уланғаннан емдейді. 

2. Күміс – шиқан сырқаттарын, ірің мен қанды кептіреді. 

3. Мыс – іріңді, қанды кептіреді, өкпе мен бауырдың қызуын түсіреді. 

Подробности
Категория: Тылсым дүние

1996 жылы мен Атбасарда емшілікпен айналысып жүрген Алмас әулие дегенмен кездесіп, сөйлестім. Одан ем қабылдаған біреу «несін айтасың, ауруыңды әп-сәтте жұлып алады екен» деп аузының суы құри мақтады. Осыны естіп, сол тұста халық емшілері туралы жазып жүрген мен жұрттар әулие атаған әлгі азаматпен кездескім келді.

Алмас есімді емші жасы отыздардағы қырғыз жігіті екен. Қырғызыстанда туып өскен, сол елде тұрады. Өзінің айтуынша, екі рет өліп, тіріліпті. Алғашқы өлгенінде, ол кезде кеңес заманы екен, бір тәуліктей жатып, жерлеуге дайындап жатқанда тірілген. Оның айтуынша, оқиға былай болған.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

Мәскеу-Афины рейсін орындаған Boeing 737 ұшағы ер адамды қағып кеткен.

 
Шереметьево әуежайының ұшу-қону жолағында ер адамның мәйіті табылды. Ақпаратттарға сүйенсек, қаза тапқан адам Армения азаматы. Шереметьево әуежайы берген мәлімет бойынша, сағат 20:10 кезінде экипаж ұшақтың белгісіз бір затпен соқтығысқанын хабарлаған.

Подробности
Категория: Сырласу

Он мыңнан астам ер азаматпен төсектес болып үлгерген жеңіл жүрісті әйел Гвинет Монтенегро өз тәжірибесінен қандай ой түйгенін айтып берді. Бұл туралы deadbees.net порталы хабарлайды.

Гвинет Монтенегро жезөкшелік жолында он мыңнан астам ер адаммен жыныстық қатынасқа түскеннен кейін бұл әдетін тастап, кітап жазуға кіріскен.

"Шебер эскорт қызметкері атанғысы келетіндерге арналған оқулық" деп аталатын кітабында әйел ер азамат пен нәзік жандының қарым-қатынасында болатын бірталай құпияларды жайып салған.

Подробности
Категория: Сырласу
Анна Ганс
Табиғат заңы бұзылды,
ер мен ер жұп құрып.
Табиғат заңы бұзылды,
Əйелге-əйел ынтығып.
 Бəрі де өзгеріп барады,
уақытпен бірге зымыран

Подробности
Категория: Проза
Әңгіме
Тұрдығалиев Қайрат Кәрімұлы
Ауылда тұрдық. Ауылда өстік. Қара Қазанның маңында бауырсақ, құрт жеп есейдік. Сол қазанның отына жылынып, шоғына картоп көміп жеген күндер есімде. Қара Қазан бар тірліктің бастауындай болатын. Таңертең оған сүт пісірілетін. Сол Қазанға піскен сүттің шоғына таба нан жабатын. Мектепке барған жылы таба нан жегенім есімде . Одан кейін таба нан жаппаған сияқты.
  1. Байлар да жылайды (16 –бөлім)
  2. БАСТЫҒЫНЫҢ ЗОРЛЫҒЫН ДӘЛЕЛДЕГЕН КЕЛІНШЕК ТҮРМЕГЕ ОТЫРДЫ
  3. Өзбек қызы Нигора; бізде қыздық пердеге қатал қарайды
  4. Қабірістанда болған оқиға...