Атаева Фариза Амангелдіқызы
Есіктің алдын бұрқыратып сыпырып жүрген сіңлісіне Айкөркем ұрса кетті:
- Су сеуіп сыпыр дедім ғой саған!
- Септім ғой...
- Сепсең неге шаңы бұрқырап, тамақты қариды? Өтірік сөйлеме. Баршы өзім істеймін.
Осыны күтіп тұрған сіңілісі сыпырғыны тасай салып, көшеде ойнап жүрген бір топ қыздарға тұра жүгірді. Қақпаны аша бергенде ескі көлік келіп тыр-тыр етті де тоқтай қалды. Әкесі мен анасы жұмыстан келіпті. Ойын баласы, бүлдіршін қыз ойлағаны болмай қалғанына қынжылып, басы салбырап кері қайтты.
Осыны күтіп тұрған сіңілісі сыпырғыны тасай салып, көшеде ойнап жүрген бір топ қыздарға тұра жүгірді. Қақпаны аша бергенде ескі көлік келіп тыр-тыр етті де тоқтай қалды. Әкесі мен анасы жұмыстан келіпті. Ойын баласы, бүлдіршін қыз ойлағаны болмай қалғанына қынжылып, басы салбырап кері қайтты.
Айсұлу жеңгей мен Мейіржан аға қарапайым отбасының адамдары. Күйеуі ескі көлігімен жүргізуші болып таң атысы - күн батысы балалардың нәпақасын табады. Ал, бәйбішесі күні бойы базарда қап-қап көкөніс көтеріп, сауда жасайды.
Әйтеуір біреуден алда, біреуден кейін өмір сүріп жатыр. Шиеттей 5 бала-шағалары бар. Үйелмелі-сүйелмелі өсіп келе жатыр. Барлығы да момын, сабақты жақсы оқиды. Дегенмен, таң ата кетіп, қара кешке дейін осылардың тамағы үшін далада жүретін ата-ана балалардың тәрбиесіне қатты алаңдайтын.
Әзірге еш қиындық болмаса да, келешегі қандай болып өседі деп уайымдап кейде таңды атыратын. Алғашқылары қыз, бой жетіп келеді. Екінші перзенттері ұл, мектепте жақсы оқиды, өте жуас. Бірақ, өмір адамды сол қалпы ұстап тұрмайды екен ғой...
Әні-міні деп, екі перзенттері де оқуды аяқтап қалды. Қызы ЖОО-на өз күшімен түсті. Екі жыл өткен соң, інісі мектепті аяқтады. Бірақ, өкінішке орай өз күшімен түсе алмады. Мейіржан аға осы ұлынан үлкен үміт күтетін. Сабағы да, мінезі де жақсы болғаннан шығар бәлкім. Сол үшін баласын ақылы оқуға түсірді.
- Баламның болашағынан үлкен үмітім бар. Оқымаса болмайды. Мен секілді орта біліммен қалып қойғанын қаламаймын. Кетпен шауып жүрмейді!- деп кесіп айтты. Аз ғана жер телімі бар болатын, соны ескі көлігімен бірге қосып сатып оқуға түсірді. Айкөркем бұл кезде 2-курсты тәмамдаған болатын. Інісі Айдостың оқуға түскеніне ол да қуанды. Бірақ, Айдос оқуды 2-курсқа жеткізе алмады…
- Баламның болашағынан үлкен үмітім бар. Оқымаса болмайды. Мен секілді орта біліммен қалып қойғанын қаламаймын. Кетпен шауып жүрмейді!- деп кесіп айтты. Аз ғана жер телімі бар болатын, соны ескі көлігімен бірге қосып сатып оқуға түсірді. Айкөркем бұл кезде 2-курсты тәмамдаған болатын. Інісі Айдостың оқуға түскеніне ол да қуанды. Бірақ, Айдос оқуды 2-курсқа жеткізе алмады…
⠀Айдос алғашында оқуға түскеніне өте қуанышты еді. Студенттік кездердің алғашқы айлары да басталып кетті. 1-семестр аяқталмай тұрып ауылына барып қайтты. Себебі, қаладағы оқуынан шығып келе жатқан әпкесі Айкөркемді аяқ астынан танымайтын 2 жігіт басып алып қашып кетіпті. Сол баяғы қазақтың "қайтып келген қыз жаман" деген ұранына салып бишара қыз көздері мөлдіреп жат мекенде қалып қойған болатын.
Айдос ауылға әпкесінің артынан қуғыншы боп баруға келіп кетті. Ата-анасы да момын жандар болғандықтан үнсіз келісті. Құда-құдағилары адуынды, әрі бай да бақуатты кісілер екен. "Қызымды төмендетпей, отан болып кетсе екен, өзіміз қатарлы отбасы болғанда болар ма еді..." деген ана байғұс іші бірдеңені сол кезде-ақ сезіп еді. Себебі, қуғыншы боп барғандарды жақтыртпай, құдалар екен деп төріне де шығармай салғырт шығарып салып еді. Қуғыншылар кете салысымен айбатты ене Айкөркемге бас салған болатын.
- Бишара! Қайда келгеніңді білесің бе өзі? Балам ішіп алып достарымен қалжыңға уәделесіп, көзіне көрінгенді әкеле слыпты. Абыройыма нұсқан келмесін деп ғана келістім. Мәңгі осы зәулім үйде қалам деп ойлама!-деген ене орамалын жұлып алды да, Айкөркемнің қолына ұстатты. Қоянның көжегіндей дірілдеген бишара қыз не кетіп қала алмай, не үй тірлігіне кірісерін білмей тұрып қалды. Тағдырының қор болғанын іштей сезді, бірақ ешкімге тіс жарып айта алмады. Амалсыз көнді...
Айдос бірінші курсты көңілсіз аяқтады. Себебі, момын ауылдың жігітіне қаланың қырағы жігіттері күн бермеді. Ауылдан салатын азын-аулақ ақшаны тартып алып, бермесе пышақ кезеніп, әйтеуір бірін екі қылдырмады. Соған шыдай алмаған Айдос ақыр соңында оқудан шығып кетті. 2-курс оқымаймын деп шешті. Ауылға амалсыз оралды. Ауылда да мұны жайсыз жағдай күтіп тұр еді.
Айкөркемді сыйдырмаған бақуатты ене:
- Түгі жоқ бишара, оқымаған наданның тұқымы!- деп үйден қуып шыққан болатын. Сүйретіліп төркініне қайтып келген қызы мен оқудан шығып келген ұлының соққысы Мейіржан ағаға қатты батты. Ақыр соңында ауруханадан бір-ақ шықты. Әуелі Алла, содан соң ақ халаттылардың арқасында аман қалды. Әйтсе де, жүрек құрғыр кейде сыр беріп қалады.
- Бишара! Қайда келгеніңді білесің бе өзі? Балам ішіп алып достарымен қалжыңға уәделесіп, көзіне көрінгенді әкеле слыпты. Абыройыма нұсқан келмесін деп ғана келістім. Мәңгі осы зәулім үйде қалам деп ойлама!-деген ене орамалын жұлып алды да, Айкөркемнің қолына ұстатты. Қоянның көжегіндей дірілдеген бишара қыз не кетіп қала алмай, не үй тірлігіне кірісерін білмей тұрып қалды. Тағдырының қор болғанын іштей сезді, бірақ ешкімге тіс жарып айта алмады. Амалсыз көнді...
Айдос бірінші курсты көңілсіз аяқтады. Себебі, момын ауылдың жігітіне қаланың қырағы жігіттері күн бермеді. Ауылдан салатын азын-аулақ ақшаны тартып алып, бермесе пышақ кезеніп, әйтеуір бірін екі қылдырмады. Соған шыдай алмаған Айдос ақыр соңында оқудан шығып кетті. 2-курс оқымаймын деп шешті. Ауылға амалсыз оралды. Ауылда да мұны жайсыз жағдай күтіп тұр еді.
Айкөркемді сыйдырмаған бақуатты ене:
- Түгі жоқ бишара, оқымаған наданның тұқымы!- деп үйден қуып шыққан болатын. Сүйретіліп төркініне қайтып келген қызы мен оқудан шығып келген ұлының соққысы Мейіржан ағаға қатты батты. Ақыр соңында ауруханадан бір-ақ шықты. Әуелі Алла, содан соң ақ халаттылардың арқасында аман қалды. Әйтсе де, жүрек құрғыр кейде сыр беріп қалады.
Әкесінің ауырып қалғаны Айдостың жанына қатты батты. Онсыз да үй ішіне, ауылға қара бет болдым деп жүрген оны ауылда да "оқудан шығып қалыпты" деген сыпсың сөздер қажытып жіберген соң, ең болмаса әке-шешеме бір пайдам тисін деп қалаға қайта аттанды. Бірақ, оқуға емес, жұмыс жасауға.
Диплом алмаған адамға кім мемекеттік қызмет дайындап қойсын, сол баяғы құрылысқа кірді. Бір жыл тоқтамай, демалыссыз жұмыс жасады. Еңбегінің жанғаны деген осы шығар, қомақты қаражатпен оралды. Баяғы оқуына деп сатқан әкесінің ескі көлігінің орнына зауыттан болмаса да, жаңа көлік алып мінгізді. Үй іші мәре-сәре боп қуанып қалды. Әсіресе әкесі көзіне жас алып, баласының бетінен сүйіп рақметін айтып жатты.
- Бұлай өзіңді қинап жұмыс жасай берме. Қазір сезілмес, бірақ жасың келе құрылыстың да зардаптары біліне бастайды. Егер ыңғайы келіп жатса, басқа оқуға түс. Оқымасаң болмайды балам, мен сияқты орта білім иесі болып қалма, - деді. Үнсіз қалған Айдос басын изеді. Жүргізуші болып жұмыс жасаған әкесі баяғы жұмысына қайта оралды. Ауылда біраз демалмақшы болған Айдос әкесінің орнына өзі таксист болып жүрді.
Құдай бір айналдырғанды шыр айналдырады деген бар емес пе? Қуаныштары көпке созылмады. Енді ғана үй іші реттеліп келе жатқанда Айдос үлкен жолда келе жатып бір кішкентай қызды қағып кетті. Бәрі аяқ астынан болды. Адам тасып көшеде такси айдап келе жатыр еді, кенеттен ағараңдаған бір нәрсе алдынан шыға келді. Тежегішті басып үлгерді. Бірақ, үлгерді ме, жоқ па өзі де білмейді. Басы мең-зең болып көліктен түсті. Бағанағы ағараңдаған кішкентай қыздың көйлегі екен. Аздап қана зақым келіпті. Дін аман.
- Бұлай өзіңді қинап жұмыс жасай берме. Қазір сезілмес, бірақ жасың келе құрылыстың да зардаптары біліне бастайды. Егер ыңғайы келіп жатса, басқа оқуға түс. Оқымасаң болмайды балам, мен сияқты орта білім иесі болып қалма, - деді. Үнсіз қалған Айдос басын изеді. Жүргізуші болып жұмыс жасаған әкесі баяғы жұмысына қайта оралды. Ауылда біраз демалмақшы болған Айдос әкесінің орнына өзі таксист болып жүрді.
Құдай бір айналдырғанды шыр айналдырады деген бар емес пе? Қуаныштары көпке созылмады. Енді ғана үй іші реттеліп келе жатқанда Айдос үлкен жолда келе жатып бір кішкентай қызды қағып кетті. Бәрі аяқ астынан болды. Адам тасып көшеде такси айдап келе жатыр еді, кенеттен ағараңдаған бір нәрсе алдынан шыға келді. Тежегішті басып үлгерді. Бірақ, үлгерді ме, жоқ па өзі де білмейді. Басы мең-зең болып көліктен түсті. Бағанағы ағараңдаған кішкентай қыздың көйлегі екен. Аздап қана зақым келіпті. Дін аман.
- Уффф,- деп жерге отыра кеткен Айдос аяқ-қолы қалтырап икемге келер емес. Қыз да қорқып қалыпты. Көтеріп көлікке мінгізді. Мекен-жайын сұрап үйіне алып барды. Қорқа басып қақпа алдына келді. Енді есікті ашпақшы болып еді әлгі қыз жүгіре басып үйіне кіріп кетті. Не істерін білмей тұрып қалды. Кері қайтып кетейін десе ары жібермей тұр. Кірейін десе сескеніп тұр. Осы кезде үй ішінен қатты шу шықты. Артынша үйден өретініп барлығы шықты.
- Кешіріңіз, сәлеметсіз бе? Мен...
- Не болды? Тыныштық па? Қызым не айтып тұр?
- Мен әдейі емес. Үлкен жолда қалыпты жылдамдықта келе жатыр едім, қызыңыз алдымнан шыға келді. Сенбесеңіздер, көлік ішінде отырғандардан сұраңыз.
- Иә, айтты. Бізге айтпай трассаның арғы жағындағы магазинге шығып кетіпті. Көлікті көрмей қалдым дейді,- деді анасы қорыққанынан дауысы дірілдеп.
- Бірден тоқтап үлгердім. Жақсылап сұрап, аяқ қолын тексеріп көрдім, аздап ғана сырылыпты. Дәрігерге апармас бұрын сіздерге ескертейін деп алып келіп едім менен бұрын үйге кіріп кетті ғой,- деді сасқалақтап.
- Дәрігерге апарып көрейін сонда да, ішкі құрылысы ауырып қалмады ма екен. Қызым қазір қорықып қалыпты, бәлкім содан айтпай тұрған шығар. Сен уайымдама, ешқандай шағымым жоқ. Құлап қалды деп айта салармын,- деген қыздың анасы үйіне қарай беттеді.
Қоштасып "уф" деп көңілі орнына түскен Айдос сол адамдарды жеткізіп салды да, үйіне қайтты. Өзі де қорқып қалды ма, әйтеуір жүрегінің дүрсілі басылар емес. Үй ішіне болған жағдайды айтпаймын деп еді, онысынан түк те шықпады. Алдымен анасы сезіктеніп:
- Балам, жайшылық па? Түрің бозарып кетіпті ғой.
- Жәй... Ештеңе болған жоқ...
- Бері қарашы. Айтсаңшы не болды?
- Мам, мен бір қызды соғып жібердім байқамай...
- Не дейді? О құдай... Тірі ме?
- Ия тірі, онша зақым келген жоқ. Үйіне апардым, үй ішімен сөйлестім.
- Енді не болады? Неге ауруханаға апармадың? Мілисә шақырды ма?
- Жоқ, қызы өзі жүгіріп шығып алдымнан. Дер кезінде тоқтап үлгердім. Әке-шешесі шағымым жоқ деді.
- Ойбай жүрегім-ай. Тоқтап қала жаздады ғой. Абайлап айдамайсың ба? Айтам ғой үнемі ақырын жүр деп. Ееей бұларға айттың не айтпадың не? Желөкпеленіп жүресіңдер тегі... деп анасы өзімен өзі күбірлесіп кетті.
Кешкісін дастархан басында тамақанып болған соң бар жағдайды анасы айтып берді. Кішкентайлар шошып қалмасын деп жатығымен түсіндіріп айтты. Әкесі баласына әрі ескерту, әрі рақмет айтты. Сол орында қашып кеткенде не болар еді? Ертеңіне анасы мен Айдос сол қыздың үйіне дәрі-дәрмегін, майда-шүйде тәтті-пәттісін апаратын болды.
Ертеңіне таңертең базар аралап біраз зат алып кешегі қыздың үйіне келді. Сыртта ойнап жүр екен.
- Қалайсың қызым? Жағдайың жақсы ма? Үйде кім бар,- деді Айсұлу. Айдос та қыздың маңдайынан сүйді.
- Үйде мамам бар. Шақырайын ба?- деді көздері жайнап. Баламысың деген, есіл дерті қонақтардың қолындағы сөмкелерде.
- Шақыра қойшы күнім,- деген Айсұлу жеңгей сөмкенің кішкентайын қыздың қолына ұстатты. Үйіне құстай ұшқан қыз, аз уақыт өтіп анасымен бірге шықты.
Не керек, адамгершілігі мол, өздері секілді қарапайым кісілер болып шықты. Қызының өзі кінәлі деп, ешқандай шағымымыз жоқ деп шығарып салды. Айсұлу жеңгей енді ғана көңілі орнына түсіп үйіне қуанышты оралды. Тек Айдос мазасыз күй кешкенін тоқтата алмады. Өзінен-өзі көңілі түсіп, ұйықтаса түсіне кіріп, шошып ояна берді. Ақыр соңында күйзелістен арыла алмай үйден шықпай жатып алатын болды. Күннен күнге баласы күйзелістен арыла алмай жүргендіктен Мейіржан аға мен Айсұлу жеңгей Айдосты үйлендірейік деп шешті.
Жақсы келін келсе, мүмкін бірге өмірлері өзгерер, жұмыстары да алға басып кетер деп ойлады. Аяқ астынан қыз іздеп, тойдың қамына кірісіп кетті. Үйдің кішкентайлары той болатынына қуанып шапқылап жүр.
Той да өтті. Көңілдегі жерден қыз алып, бірден құда-құдағи боп шыға келді. Осы уақытқа дейін жиған-тергендерін алғашқы тойымыз деп оңды-солды шашты. Жетпегеніне кредит алды. Айдос пен келіншегі де тойдан алдын біраз сөйлесіп жүрген болатын. Ақылына көркі сай келін үй ішін жайнатып шыға келді.
Той да өтті. Көңілдегі жерден қыз алып, бірден құда-құдағи боп шыға келді. Осы уақытқа дейін жиған-тергендерін алғашқы тойымыз деп оңды-солды шашты. Жетпегеніне кредит алды. Айдос пен келіншегі де тойдан алдын біраз сөйлесіп жүрген болатын. Ақылына көркі сай келін үй ішін жайнатып шыға келді.
Бақытты күндер басталып та кетті... Алғашқы тұрмысы ұқсамай, қайтып келген әпкесі де теңін тауып, жақсы отбасыға келін болды.
Алғашында бәрі жақсы еді. Бір жылдан соң үй ішіне тәтті иіс келіп, немерелі болды. Шекесі торсықтай ұл сыйлаған келіннің басы бақыттан айналып жүрген болатын. Айдос баяғы көлік жүргізушілігін тастап, бір фирмаға жұмысқа тұрды. Өмірінің быт-шытын шығарып, бар бақытынан айырған оқиғалар дәл осы фирмаға кіргеннен басталды. Жақсы жұмыс, жақсы айлық Айдосты өзгертпей қоймады. Оның үстіне касса осының қолында болғандықтан, қомақты қаражат ұстап жүруді әдетке айналдырған болатын.
Жалғасы бар...
Алғашында бәрі жақсы еді. Бір жылдан соң үй ішіне тәтті иіс келіп, немерелі болды. Шекесі торсықтай ұл сыйлаған келіннің басы бақыттан айналып жүрген болатын. Айдос баяғы көлік жүргізушілігін тастап, бір фирмаға жұмысқа тұрды. Өмірінің быт-шытын шығарып, бар бақытынан айырған оқиғалар дәл осы фирмаға кіргеннен басталды. Жақсы жұмыс, жақсы айлық Айдосты өзгертпей қоймады. Оның үстіне касса осының қолында болғандықтан, қомақты қаражат ұстап жүруді әдетке айналдырған болатын.
Жалғасы бар...
