Ең көп шегіну теңіздің солтүстік және шығыс бөліктерінде – Ресей мен Түрікменстан жағалауларында байқалып отыр. Бұл өзгерістерді тек спутниктен емес, көзбен көріп те анық байқауға болады. Бұрын су тұрған аумақтар бүгінде кеуіп, жеңіл көлікпен жүруге жарамды жерлерге айналған.
Негізгі себептер қандай?
Мамандар Каспий деңгейінің төмендеуіне бірнеше факторды атап көрсетуде:
- Жер шарындағы орташа температураның жоғарылауы. Әсіресе Кавказ, Алтай және Иран тауларындағы қар мен мұздың азаюы өзендердің су деңгейін азайтып отыр.
- Жайық, Терек және Волга секілді өзендерге салынған бөгеттер мен су қоймалары теңізге құятын судың көлемін айтарлықтай қысқартуда.
- Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын су мөлшерінің артуы, әсіресе Ресей мен Иран тарапынан.
Жоғарыда аталған өзгерістер Каспийдің болашағына қауіп төндіруде. Communications Earth & Environment журналының сараптамасына сәйкес, егер қазіргі ахуал өзгермесе, ғасыр соңына дейін теңіз деңгейі тағы 9–18 метрге дейін төмендеуі мүмкін.
Каспий тартылса, кімге қауіп?
Теңіз деңгейінің күрт төмендеуі бірқатар экологиялық және экономикалық қауіптер туғызады:
- Каспий итбалығы мен бекіре тұқымдас балықтардың жойылу қаупі артады;
- Балық шаруашылығы мен туризм салаларына соққы тиеді;
- Теңіз порттарының жұмысы қиындайды, көлік логистикасы бәсеңдейді;
- Ашылып қалған теңіз түбі зиянды тұздар мен улы шаң таратып, адам денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін.
Шешім қайда?
Мамандар Каспий жағалауындағы бес ел – Қазақстан, Ресей, Иран, Әзербайжан және Түрікменстан – бірлесе әрекет етпесе, бұл экологиялық мәселе үлкен дағдарысқа ұласуы мүмкін екенін ескертуде.
Агроэколог әрі геосаяси сарапшылар:
- су ресурстарын ортақ басқару,
- өзендердегі бөгеттерге шектеу қою,
- Каспий экожүйесін сақтау бойынша халықаралық келісімдер жасау
секілді шұғыл шараларды қолға алуға шақырып отыр.
Қоршаған орта – ортақ байлығымыз. Каспий тағдырына бейжай қарау болашақ ұрпақтың қауіпсіздігіне селқостық танытумен тең. Теңіз тартылса, тіршілік тоқтайды.
Материал Abai.kz сайтында жарияланған "Дабыл: Каспий тартыла бастады…" мақаласы негізінде дайындалды. Авторы: А. Әліақбар.