Фариза Амангелдіқызы
Ауылда ҰБТ грантының тізімі шықты деген жаңалық тарағалы тыным жоқ. Мектеп түлектері "Егемен Қазақстан" газетін сатып алып жатыр. Дидарлым да Қазпочтаға құстай ұшты. Жанында газет сататын апа отыратын. Жеткені сол еді, апа газеттерін жинап түскі асқа жиналып жатыр екен.
- Апа, қалайсыз? Маған газет керек еді. "Егемен Қазақстан"- деді жалынғандай.
- Ойбуу, шырағым-ау түгесіліп кетті ғой ол пәле.
- Жаңасы қашан келеді екен?
- Оны білмедім балам, орталықтан алатын болмасаң...
- Апатай, жақсылап көріңізші, біреуі болса да қалған шығар.
- Қалмады деймін. Соңғысын Ергенбайдың қара баласы алып кетті біраз бұрын.
Басы салбырап кері бұрылған қыз амалсыз үйіне беттеді. Көңілсіз кіріп келген оны ағасы есік алдынан күтіп алды. Қолында оралған газет бар. Дидарлымның екі көзі газетте. Асыға басып жанына жетті де ағасынан не газет екенін сұрады.
- Саған алдым. Әле ашып та көрмедім. Үйге жүр, тізімнен сені іздеп көрейік. Қуанып кеткен қарындасы ағасын құшақтай алды. Екеуі үйге кірді. Ол кезде сұрай салатын ұялы телефон да тапшы, ілуде-біреуде бар. Интернеттен іздеп көретін де заман емес, ауылға ондай жаңалық әле келіп үлгермеген. Тізімді тек газеттен көретін барлығы.
Ағалы-қарындас болып үйге кірді. Ата-анасы мен кіші екі бауыры түскі ас ішкелі отыр екен. Тамақтану жайына қалды. Барлығы жапа-тармағай газетті жайып отыра кетті. Анасы басынан бастап іздемекші, ал Дидарлым анасына түсіндіріп жатыр:
- Мам, олай іздемеңіз. Мен таңдаған пәндерден, мен жазған мамандықтан ғана іздейміз ғой.
- Қайдан білейін жаным.
Әр бетті ашып отырып Дидарлым мамандығын тауып алды. Жинаған балы бойынша тізімнен өзін іздей бастады. "Қосжанова Дидарлым". Тапты! Алақай! Әкесінің мойнына асыла кеткен қыз қуаныштан жарылардай болып:
- Пап, Алматыда оқимын енді! - деді. Анасы қуанып қызының маңдайынан сүйді. Ал ағасы қарындасының басынан сипап:
- Бірге барып, бірге келеміз, - деді. Себебі ағасы да Алматыда оқитын еді. Әкесі қызының қалаған тілегін орындауға бар. Ал Дидарлым бөлмесіне кірді де, Алматыны көз алдына елестете бастады…
- Апа, қалайсыз? Маған газет керек еді. "Егемен Қазақстан"- деді жалынғандай.
- Ойбуу, шырағым-ау түгесіліп кетті ғой ол пәле.
- Жаңасы қашан келеді екен?
- Оны білмедім балам, орталықтан алатын болмасаң...
- Апатай, жақсылап көріңізші, біреуі болса да қалған шығар.
- Қалмады деймін. Соңғысын Ергенбайдың қара баласы алып кетті біраз бұрын.
Басы салбырап кері бұрылған қыз амалсыз үйіне беттеді. Көңілсіз кіріп келген оны ағасы есік алдынан күтіп алды. Қолында оралған газет бар. Дидарлымның екі көзі газетте. Асыға басып жанына жетті де ағасынан не газет екенін сұрады.
- Саған алдым. Әле ашып та көрмедім. Үйге жүр, тізімнен сені іздеп көрейік. Қуанып кеткен қарындасы ағасын құшақтай алды. Екеуі үйге кірді. Ол кезде сұрай салатын ұялы телефон да тапшы, ілуде-біреуде бар. Интернеттен іздеп көретін де заман емес, ауылға ондай жаңалық әле келіп үлгермеген. Тізімді тек газеттен көретін барлығы.
Ағалы-қарындас болып үйге кірді. Ата-анасы мен кіші екі бауыры түскі ас ішкелі отыр екен. Тамақтану жайына қалды. Барлығы жапа-тармағай газетті жайып отыра кетті. Анасы басынан бастап іздемекші, ал Дидарлым анасына түсіндіріп жатыр:
- Мам, олай іздемеңіз. Мен таңдаған пәндерден, мен жазған мамандықтан ғана іздейміз ғой.
- Қайдан білейін жаным.
Әр бетті ашып отырып Дидарлым мамандығын тауып алды. Жинаған балы бойынша тізімнен өзін іздей бастады. "Қосжанова Дидарлым". Тапты! Алақай! Әкесінің мойнына асыла кеткен қыз қуаныштан жарылардай болып:
- Пап, Алматыда оқимын енді! - деді. Анасы қуанып қызының маңдайынан сүйді. Ал ағасы қарындасының басынан сипап:
- Бірге барып, бірге келеміз, - деді. Себебі ағасы да Алматыда оқитын еді. Әкесі қызының қалаған тілегін орындауға бар. Ал Дидарлым бөлмесіне кірді де, Алматыны көз алдына елестете бастады…
Дидарлым ойланып жатыр. Күнделікті аптап ыстықта түсте бір ауық демалып алушы еді. Бүгін қуаныштан ұйықтай алар емес. Кешке дейін бөлмесінен шықпады. Ауыл-аймақ түгел құлақтанып, ағайын-туыс ақырындап құттықтап келіп жатты. Біраз күннен соң Дидарлым ағасы екеуі жолға жинала бастады. Анасы ағасына әбден дайындап жүр.
- Қалаға барғанда қарындасыңа барып тұр. Көз-құлақ болып жүр. Үлкен қалада адасып қалмасын, базар-ошарына өзің апарып жүр.
- Жарайды мам, қызыңыз тыңдаса мені.
- Дидарлым, ағаңның айтқанымен жүр,- деп жатыр еді, ағасы күліп жіберді.
- Мама, мен қашан тыңдамай жүр едім ағамды, -деп бұртиды қарындасы.
Осылай әзіл-шыны араласып ағалы-қарындас жолға шықты. Анасы есік аузынан, ал әкесі автобусқа дейін шығарып салды. Қызына қомақты ақша ұстатып тұрып, баласына қадағалауды дайындады. Ал баласы Дамир, әкесі берген ақшаны алмады. Жұмыс істеп тапқан ақшам бар, оның үстіне степендия да түсіп қалады деді.
Осылайша Дидарлым алғаш рет үлкен қалаға жол тартты. Жанында ағасы болған соң ба, түк те уайымы жоқ, жаны тыныш. Дидар Сәтбаев атындағы техникалық университетте оқиды, ал Дидарлым Қыздар Университетіне оқуға түсті. Автобус таң алакеуімде Сайран автобекетіне келіп тоқтады. Ағасы үйреншікті жерден такси ұстады да, таныс жолдас баласының үйіне бастады.
- Қалаға барғанда қарындасыңа барып тұр. Көз-құлақ болып жүр. Үлкен қалада адасып қалмасын, базар-ошарына өзің апарып жүр.
- Жарайды мам, қызыңыз тыңдаса мені.
- Дидарлым, ағаңның айтқанымен жүр,- деп жатыр еді, ағасы күліп жіберді.
- Мама, мен қашан тыңдамай жүр едім ағамды, -деп бұртиды қарындасы.
Осылай әзіл-шыны араласып ағалы-қарындас жолға шықты. Анасы есік аузынан, ал әкесі автобусқа дейін шығарып салды. Қызына қомақты ақша ұстатып тұрып, баласына қадағалауды дайындады. Ал баласы Дамир, әкесі берген ақшаны алмады. Жұмыс істеп тапқан ақшам бар, оның үстіне степендия да түсіп қалады деді.
Осылайша Дидарлым алғаш рет үлкен қалаға жол тартты. Жанында ағасы болған соң ба, түк те уайымы жоқ, жаны тыныш. Дидар Сәтбаев атындағы техникалық университетте оқиды, ал Дидарлым Қыздар Университетіне оқуға түсті. Автобус таң алакеуімде Сайран автобекетіне келіп тоқтады. Ағасы үйреншікті жерден такси ұстады да, таныс жолдас баласының үйіне бастады.
Сол жерде біраз дем алып, сосын қарындасын оқу орнына жайғастырмақшы болды. Қанша дегенмен биыл 3-курс оқиды. Қалаға да үйреніп қалған. Осылайша жүріп Дидарлым оқуын да жайғастырды, жатақханадан да орын алды. Ағасы енді көңілі толып, өзінің жұмысымен кетті. Осы уақытқа дейін ағасы жанында болып ештеңе сезбепті. Ағасы кеткен соң Дидарлым біртүрлі елегізіп қалды. Бөлмеде заттарын жайғастырып отыр. Басқа ешкім жоқ. Көңілі құлазып, өзін жалғыз сезініп жылағысы келіп отыр. Ата-анасынан бұлай жырақ кетіп көрмеген қыз бойы үйрене алмады. Тіпті сол түні бөлмеде жалғыз өзі қонып шықты. Ертеңінен бастап қыздар келе бастады.
Дидарлымның жатақханаға аздап бойы үйренейін деді. Оның үстіне бөлмеге 2қыз келіп жайғасты. Екеуі де Оңтүстіктен. Қуанып кеткен ол, бірден танысып, құрбы болып кетті. Ертеңіне және 2 қыз келді. Оның біреуі батыстан Орал қаласынан, екіншісі сол Алматының қызы екен. Бір бөлмеде 5 қыз болып тұратын болды. Барлығы жайғасып, танысып, әңгіме-дүкен құрып бір күнді қызықты өткізді. Оқудың басталуына санаулы күндер қалды. Бұйырса 4 жылдан соң білікті мұғалім болып шығады. Осылайша 5 құрбы қыздар 1 -қыркүйек күні оқу орнына келді. Бәрі ерекше көрініп тұр. Үлкен аудиторияға кіргенде мысы басылып, үнсіз жүрексініп кірді. Бір-біріне демеу болып, алғашқы оқу күнін де өткізді.
200 орындық лекция залына кіргенде Дидарлым шынымен де студент атанғанын сезінді. Кураторларымен танысты. Курстастарымен танысты. Байқаса Оңтүстіктен қыздар көп екен. Дидарлым осыған қуанды. Жалғыз емес екенмін деп ойлады. Дидарлым сол күннен бастап-ақ студенттік өмірге сүңгіп кетті. Алғашқы айлары тек оқу орны мен кітапхана және жатақхананың ортасында өтті. Тіпті кей күндері кітапханаға барып тапсырмаларды орындап болып, қайтқысы келмей сол жерден журналдар алып оқып, қас қарая қайтатын. Кітап десе ішкен асын жерге қоятын әдеті бала кезден бар. Әсіресе поэзия мен том-том әңгімелерді сүйіп оқиды. Бір күні тағы әдеті бойынша кітапханадан шығып келе жатып жолай ағасын көріп қалды. Қас қарайып қалған уақыт еді.
- Дидар кеш болғанда қайдан келе жатырсың? Жатақханаңа барсам жоқсың.
- Кітапханадан келе жатырмын аға.
- Осы уақытқа дейін бе?
- Иә, енді өтірік айтып тұр дейсіз бе?
- Қайдан білейін.
- Аға рас айтам.
- Неге жалғыз өзің? Басқа қыздар сабақ оқымайды ма сонда?
- Мен тапсырмаларымды орындап болған соң газет-журнал оқимын деп қалып кеттім.
- Жарайды, енді кешке дейін отырма. Әкем сәлемдеме салып жіберіпті. Мә, ал. Жартысын мен алдым. Ертең демалыс. Базарға барамыз. Әкем саған ұялы телефон алсын деп ақша салып жіберді.
Ұялы телефон алатынын естіген Дидарлым қуанып кетті.
- Рас айтасыз ба? Мен де телефон ұстаймын ба енді?
- Иә, әкем солай деді. Ертең базарға барамыз, енді тым кеш болмай бөлмеңе бар. Ертең келіп алып кетемін,- деді де ағасы жатақхананың алдынан қайтып кетті.
Ертеңіне екеуі "Көк базарға "барып телефон алды. Қуанышында шек жоқ. Ары-бері тексеріп көріп жатыр. Екеуі сол жерде асханада отырып самса жеді де жатақханаға қайтты.
- Дидар кеш болғанда қайдан келе жатырсың? Жатақханаңа барсам жоқсың.
- Кітапханадан келе жатырмын аға.
- Осы уақытқа дейін бе?
- Иә, енді өтірік айтып тұр дейсіз бе?
- Қайдан білейін.
- Аға рас айтам.
- Неге жалғыз өзің? Басқа қыздар сабақ оқымайды ма сонда?
- Мен тапсырмаларымды орындап болған соң газет-журнал оқимын деп қалып кеттім.
- Жарайды, енді кешке дейін отырма. Әкем сәлемдеме салып жіберіпті. Мә, ал. Жартысын мен алдым. Ертең демалыс. Базарға барамыз. Әкем саған ұялы телефон алсын деп ақша салып жіберді.
Ұялы телефон алатынын естіген Дидарлым қуанып кетті.
- Рас айтасыз ба? Мен де телефон ұстаймын ба енді?
- Иә, әкем солай деді. Ертең базарға барамыз, енді тым кеш болмай бөлмеңе бар. Ертең келіп алып кетемін,- деді де ағасы жатақхананың алдынан қайтып кетті.
Ертеңіне екеуі "Көк базарға "барып телефон алды. Қуанышында шек жоқ. Ары-бері тексеріп көріп жатыр. Екеуі сол жерде асханада отырып самса жеді де жатақханаға қайтты.
Бүгін демалыс күні болғандықтан жатақхананың алдында жастар көп. Кілең қыздар оқитын болғандықтан мұнда жігіттер де келіп тұрады. Бірінің ағасы, бірінің сыныптасы, бірінің досы, бірінің туысы. Әйтеуір жатақхананың алдынан адам үзілген емес. Алғашқы айларын Дидарлым тек сабаққа арнады. Курстастары ұқсап сыртқа да шықпайды. Және мұны іздеп ағасынан өзге ешкім де келмейді. Бөлмедегі құрбылары әр демалыста әр жерге барып қаланың біраз жерлерін жаттап алды. Ал Дидарлым ағасынсыз ешқайда шыға алмайды, адасып кетемін деп шығуға қорқады. Бір күні кураторлары Республика сарайында "Жайдарман" ойындары болатынын және группа түгел болатынын ескертті.
Дидарлым ағасынан рұқсат алып, кешкісін қыздармен бірге ойын көруге барды. Көңілдері сергіп қайтқан қыздар жатақханаға келгенше тым кеш болып кетті. Қыздар жатақханаға келсе сыртқы қақпада дәу қара құлып тұр. Қыздар абдырап қалды. Күзетші келіп неге кешіккендерін сұрады. Қыздар "Жайдарман "ойыны кеш аяқталғанын айтып ақталып әлек. Негізі басшылық ондай іс-шараларға баруға рұқсат беретін, бірақ күзетші қыздардың 1-курс студенттері екенін айтпаса да танып, біраз әзілдеп қорқытпақшы болды.
- Уақыт неше болды? 22:00-ден соң кіруге болмайтынын білмейсіңдер ме?
- Ағай, өтініш, екінші қайталанбайды. Кіріп кетейікші.
- Жоқ, кіргізе алмаймын. Егер басшылық білсе мені жұмыстан, ал сендерді оқудан шығарады.
Мына сөзді естіген Дидарлымда ес қалмады. Көз алдына ауылы, ата-анасы, ең берісі ағасы елестеп, оқудан шығарып жіберсе не айтамын, деп ойлады. Өз ойынан өзі шошып денесі дірілдеп ток жүріп өткендей сезінді де, бірден жылап жіберді.
- Уақыт неше болды? 22:00-ден соң кіруге болмайтынын білмейсіңдер ме?
- Ағай, өтініш, екінші қайталанбайды. Кіріп кетейікші.
- Жоқ, кіргізе алмаймын. Егер басшылық білсе мені жұмыстан, ал сендерді оқудан шығарады.
Мына сөзді естіген Дидарлымда ес қалмады. Көз алдына ауылы, ата-анасы, ең берісі ағасы елестеп, оқудан шығарып жіберсе не айтамын, деп ойлады. Өз ойынан өзі шошып денесі дірілдеп ток жүріп өткендей сезінді де, бірден жылап жіберді.
Дидарлымның жылағанын көрген қыздар күзетшіге жалынып әлек. Күзетші де біраз қасарысып тұрды да, соңын күлкіге айналдырып есікті ашты. "Уһ"деп терең тыныстаған Дидарлым "Жайдарманы" құрысын, енді мүлде кешке шықпаймын деді ішінен. Күзетші жатақханаға дейін бірге еріп келді де, вахташы апайға ескертіп, қыздарды кіргізіп жіберді. Бөлмеге келген соң да Дидарлым аз-маз қорықып отырды.
- Қыздар, шынымен кіргізбей қойса қайтар едік?
- Ой Дидарка, қорқа бермеші. Көрдің ғой жай қалжыңдадым -деді.
- Құдай сақтасын. Енді ешқайда шықпаймын.
- Рас, қыздар. Егер басқалай себеп болса немесе еш себепсіз кешіккенде мүлде кіргізбес еді, сондықтан енді кешікпеуге тырысайық, деді қыздардың бірі.
Осылайша бір өлімнен қалғандай қорыққан Дидарлым жуынып келді де төсегіне қисайды. Студенттік өмірдің қызығы осылайша басталып кетті. Осыдан соң Дидарлым қыздармен қыдыруға шығып тұратын болды.
- Қыздар, шынымен кіргізбей қойса қайтар едік?
- Ой Дидарка, қорқа бермеші. Көрдің ғой жай қалжыңдадым -деді.
- Құдай сақтасын. Енді ешқайда шықпаймын.
- Рас, қыздар. Егер басқалай себеп болса немесе еш себепсіз кешіккенде мүлде кіргізбес еді, сондықтан енді кешікпеуге тырысайық, деді қыздардың бірі.
Осылайша бір өлімнен қалғандай қорыққан Дидарлым жуынып келді де төсегіне қисайды. Студенттік өмірдің қызығы осылайша басталып кетті. Осыдан соң Дидарлым қыздармен қыдыруға шығып тұратын болды.
Ағасына бірін айтса, бірін жасырып, Алматының көркіне тамсанып ұзақ серуендейді. Ескі алаңда өтетін тегін концерттерге, Орталық стадионда болатын ақылы концерттеге де барды. Шет елдің әншілері келіп тегін концерт өткізеді. Бәрі, бәрі Дидарлымға ерекше әсер берді. Студенттік өмірдің қызығына бойлап жүргенімен әрине сабағын да ұмытпады. Тек бос уақыттарда ғана барады. Арман болған Медеу мен Көктөбеге де барып қайтты. Ол кезде әр жұма Көктөбеде концерт болатын. Бір күні сондай бір концертте "Жігіттер" квартеті келіп ән шырқайтын болды. Қыздар болып жиналып кешкісін Көктөбеге тартты. Көңілді өтіп жатқан концерттің аяғына таман Дидарлым ойламаған жағдай орын алды.
Концерт аяқталып, соңы дискотекаға ұласқанда Дидарлым қайтуға жиналды. Қыздарға айтып еді, біраз болайықшы деп қайтқылары келмеді. Дидарлым жатақханадан кешігеміз деп құрбысының құлағына сыбырлады. Осы кезде иығынан біреу түртті. Құрбымның бірі шығар деп артына бұрылып қараса ағасы Дамир тұр. Өзі ашулы.
- Сен мұнда неғып жүрсің?
- Аға? Мен... Мен.... Қыздармен концертке келіп едім. Енді қайтқалы жатырмыз.
⠀
Жалғасы бар...
- Сен мұнда неғып жүрсің?
- Аға? Мен... Мен.... Қыздармен концертке келіп едім. Енді қайтқалы жатырмыз.
⠀
Жалғасы бар...
