Қазақы наным-түсінік оның тұрмыс-тіршілігі мен өмір-салтымен етене байланысып жатыр. Бүгін назарларыңызға ата-аналарымыз бен ауылдың үлкен ақсақалдары үнемі айта беретін «Жаман болады» жайлы ұсынбақпыз. «Жаман боладының» астарында не жатқанын білгіңіз келсе, назар аударыңыз.
* Белді таянбайды. Себебі жақын адамы қайтыс болғанда жоқтау айтып жылаған әйел ғана белін таянады.
* Жер таянып отырмайды. Жақынынан айрылған адам ғана жер таянады.
* Бетті басуға болмайды. Қайғы-қасіреттен қажыған адам ғана бетін басады.
* Қолды тарақтауға, артқа қусырып жүруге болмайды. Бұл- қолы байланған тұтқынды еске салатын жаман ырым.
* Белді босқа буынбайды. Өмірінде перзент көрмеген адам ғана белін босқа буынады.
* Тізені, табанды тартуға болмайды. Ауруға шалдыққанда ғана тізе мен табанды тартады.
* Жақты таянбайды. Қайғы-қасіреттен әбден жалыққан адам ғана жағын таянып демеу етеді.
* Тізені құшақтамайды. Бұл- «ұрпақсыз қалдым», «қу тіземнен басқа құшақтар қалмады» деген жаман ырымды білдіреді.
* Жуған қолды сілкісе, ырыс-несібе кетеді.
* Адамға қаратып қолды шошайту әдепсіздік болады.
* Саусақты, қолды орынсыз ауызға салуға болмайды. Бұл да әдепсіздік белгісі.
* Екі қолды төбеге қойып отыруға болмайды. Басына қайғы-қасірет түскен адам ғана екі қолын төбесіне қойып отырады.
* Аяқ-қолды жіппен байлауға болмайды. Себебі бұл қол-аяғы байланған тұтқынды еске салады.
* Басты шайқауға, тісті қайрай беруге болмайды. Жүйке ауруына шалдыққан адам ғана осылай істейді.
* Таңдай қағуға болмайды. Үй ішінде таңдай қаға беру-жаманшылық (өлім-жітім) шақыру белгісі.
* Біреуге қарап ерін шығаруға, үлкен адам алдында аяқты созып отыруға, адамға қарап түшкіруге, үлкен кісінің жолын кесіп өтуге болмайды. Бұл қылықтардың бәрі әдепсіздік болып саналады.
* Кісіге қарап бейберекет күлуге болмайды. Жүйке ауруына шалдыққан адам ғана бейберекет күле береді.
* Адамға қарап керілмейді, бұл да әдепсіздік болып саналады.
* Жатқан кісінің үстінен аттамайды.
* Ішекті тартуға болмайды. Жаманшылық шақыру белгісі болып саналады.
* Тырнақты тістесе, ырыс-несібе кетеді.
* Тырнақ пен бастың шашын бейсенбі мен жұмадан басқа күнде алады.
* Сейсенбі күні үлкен жұмысқа кіріспейді. Жаңа мекенге көшпейді, жолға шықпайды, тіпті малды да санамайды. Түнгі қонаққа мал сойылмайды. Қазақ халқында сәрсенбі сәтті күн есептеледі. Сондықтан барлық істі сәрсенбі күні бастайды.
* Түнде айнаға қарамайды. Адам түнде айнаға қараса, қатты шошынуы мүмкін.
* Итті, мысықты тебуге болмайды. Өйткені әрбір жан-жануардың киесі болады.
* Ер адам төрге қарап жүрелеп отырмайды. Өйткені ол қырық адамның жолын бөгейді. Егер әйел жүрелеп отырса, онда қырық адамның жолын оңғарады.
* Ауылға атпен шауып келуге, жүгіріп үйге кіруге болмайды. Бұл адам шығынының жаман хабары деген жаман ырымға саналады. Егер сүйінші хабар болса, шауып келуге болады, бірақ «сүйінші!» деп айғайлап келу керек.
* Қайғылы, қазалы хабарды естірткенде немесе жаназаға шақырғанда атпен шауып келіп, шеткі үйге ғана хабарлайды. Ол үйдің иесі басқаларға хабарлауға тиіс.
* Кісі ақысын жеуге болмайды. Кісі ақысын жеген адам о дүниеге барғанда тозаққа барады.
* Жақын адамға мысық берсе, аралары суып кетеді.
* Құлаған үйдің, мал қораның ішінде адам дәретке отырмайды, киесі ұрады.
* Тырнақ пен шашты баспайды, отқа тастамайды, оларды адам баспайтын жерге көмеді.
* Кірдің суын басуға болмайды. Жаманшылық кірдің суымен кетеді. Оны басу сол жаманшылықты үйге әкелумен бірдей.
* Басты маңдайдан бастап жуады. Өйткені жақсылықтың бәрі адам маңдайына жазылады.
* Бейіт тұсынан шауып өтуге, бейітке қарап қолды шошайтуға, оған қарап түзге отыруға болмайды. Бұл - қайғы-қасірет шақыратын жаман ырым.
* Таяққа сүйенуге болмайды. Өйткені жақыны қайтыс болған ер адам ғана таяққа сүйенген.
* Дәретханаға кіргенде сөйлеуге, күлуге болмайды. Дәретханаға сол аяқпен кіріп, оң аяқпен шығу керек. Бойымдағы ауыртпалық дәретханада қалсын деп, сол аяқпен, жақсылықтың бәрі алдымнан шықсын деп оң аяқпен шығу керек.
* Түнде суға бармайды. Барған күндеде «Су иесі Сүлеймен, су алуға рұқсат бер» деп суға үш рет кесек лақтырып барып алған жөн.
