Қаржы министрлігінің ресми мәліметінше, жаңа талаптар жеке тұлғалардың атына келіп түсетін жүйелі мобильді аударымдарды сараптауға мүмкіндік береді. Егер белгілі бір шектерден асса, салық органдары кәсіпкерлік қызметтің белгісі ретінде қарап, тексеру жүргізе алады.

 Қандай жағдайда тексеріледі?

Жаңа ережеге сәйкес, егер бір адамға қатысты келесі екі шарт орындалса:

1. Бір ай ішінде 100 және одан да көп әртүрлі адамнан мобильді аударым келіп түссе;
2. Үш ай қатарынан аударымдардың жалпы сомасы 12 ең төменгі жалақыдан (МЗП) асып кетсе
   (2025 жылғы есеппен бұл шамамен 1 020 000 теңге),

онда бұл операциялар кәсіпкерлік қызметтің белгісі ретінде қаралып, салық органдары бақылауына алынады.

 Кімдерге қатысты емес?

Қаржы министрлігі бұл талаптар:

• Жалақы, зейнетақы, шәкіртақы;
• Әлеуметтік жәрдемақылар;
• Несие немесе депозитке қатысты жеке аударымдарға
  қатысты қолданылмайтынын нақты атап өтті.

Сонымен қатар достар мен туыстар арасындағы қарапайым аударымдар да бақылау шегінен тыс қалады.

 Кәсіпкерлер не істеуі керек?

Жаңа ереже бойынша табыс тауып жүрген азаматтарға:

• ЖК (жеке кәсіпкер) ретінде тіркелу;
• Сауда жасағанда POS-терминал немесе QR арқылы төлем қабылдау;
• Төлем үшін фискалдық чек беру міндеттеледі.

Қаржы министрлігі бұл талаптардың тіркелмеген кәсіпкерлікпен айналысатындар үшін ғана енгізілгенін және қарапайым азаматтардың құқықтарын шектемейтінін мәлімдеді.

 Жаңа тәртіп қашан күшіне енеді?

 2025 жылғы 1 қыркүйектен бастап.

Осы күннен кейін жоғарыда көрсетілген талаптарға сай мобильді аударымдар күшейтілген салықтық бақылауға ілігеді.

Қыркүйектен бастап мобильді төлемдерге қатысты талаптар нақтылай түседі. Кәсіпкерлікпен айналысып, бірақ тіркелмеген тұлғалар үшін бұл – заң алдында жауапкершілікке тартылмаудың бір жолы. Ал қарапайым азаматтар үшін алаңдауға негіз жоқ.

Ең көп шегіну теңіздің солтүстік және шығыс бөліктерінде – Ресей мен Түрікменстан жағалауларында байқалып отыр. Бұл өзгерістерді тек спутниктен емес, көзбен көріп те анық байқауға болады. Бұрын су тұрған аумақтар бүгінде кеуіп, жеңіл көлікпен жүруге жарамды жерлерге айналған.

Негізгі себептер қандай?

Мамандар Каспий деңгейінің төмендеуіне бірнеше факторды атап көрсетуде:

• Жер шарындағы орташа температураның жоғарылауы. Әсіресе Кавказ, Алтай және Иран тауларындағы қар мен мұздың азаюы өзендердің су деңгейін азайтып отыр.
• Жайық, Терек және Волга секілді өзендерге салынған бөгеттер мен су қоймалары теңізге құятын судың көлемін айтарлықтай қысқартуда.
• Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын су мөлшерінің артуы, әсіресе Ресей мен Иран тарапынан.

Жоғарыда аталған өзгерістер Каспийдің болашағына қауіп төндіруде. Communications Earth & Environment журналының сараптамасына сәйкес, егер қазіргі ахуал өзгермесе, ғасыр соңына дейін теңіз деңгейі тағы 9–18 метрге дейін төмендеуі мүмкін.

Каспий тартылса, кімге қауіп?

Теңіз деңгейінің күрт төмендеуі бірқатар экологиялық және экономикалық қауіптер туғызады:

• Каспий итбалығы мен бекіре тұқымдас балықтардың жойылу қаупі артады;
• Балық шаруашылығы мен туризм салаларына соққы тиеді;
• Теңіз порттарының жұмысы қиындайды, көлік логистикасы бәсеңдейді;
• Ашылып қалған теңіз түбі зиянды тұздар мен улы шаң таратып, адам денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін.

Шешім қайда?

Мамандар Каспий жағалауындағы бес ел – Қазақстан, Ресей, Иран, Әзербайжан және Түрікменстан – бірлесе әрекет етпесе, бұл экологиялық мәселе үлкен дағдарысқа ұласуы мүмкін екенін ескертуде.

Агроэколог әрі геосаяси сарапшылар:

• су ресурстарын ортақ басқару,
• өзендердегі бөгеттерге шектеу қою,
• Каспий экожүйесін сақтау бойынша халықаралық келісімдер жасау

секілді шұғыл шараларды қолға алуға шақырып отыр.

Қоршаған орта – ортақ байлығымыз. Каспий тағдырына бейжай қарау болашақ ұрпақтың қауіпсіздігіне селқостық танытумен тең. Теңіз тартылса, тіршілік тоқтайды.

Материал Abai.kz сайтында жарияланған "Дабыл: Каспий тартыла бастады…" мақаласы негізінде дайындалды. Авторы: А. Әліақбар.

Қара құрдым деген не?

Қара құрдым – бұл орасан зор тартылыс күшіне ие кеңістіктің бір бөлігі. Оның ішіне бір рет енген зат немесе жарық қайта шыға алмайды. Ғалымдардың пайымынша, қара құрдым – жұлдыз өз өмірін аяқтаған соң, өз-өзіне опырылып құлаған кезде пайда болады.

Мәселен, Күннен 10 есе үлкен жұлдыз ядросы өз салмағын көтере алмай ішіне қарай құлайды. Сол сәтте ол ғаламат гравитациялық "тесікке" айналып, айналасындағы кеңістікті де бұрмалап жібереді.

Неліктен "қара" деп аталады?

Қара құрдым ешқандай жарықты, яғни фотондарды өзінен шығармайды. Сондықтан оны қарапайым телескоппен көру мүмкін емес. Тек айналасындағы жұлдыздар мен газдардың қозғалысына қарап, ғалымдар оның бар екенін жанама түрде анықтай алады.

2019 жылы астрономдар алғаш рет Мессье 87 галактикасындағы қара құрдымның суретін жариялады. Бұл адамзат тарихындағы алғашқы "қара құрдымның фотосы" ретінде тарихта қалды.

Қара құрдым нені жоя алады?

Ғалымдардың айтуынша, қара құрдым өз орбитасына түсіп қалған кез келген нәрсені – планетаны, жұлдызды, тіпті жарықты да – жұтып қояды. Бірақ бұл құбылыс жай ғана жою емес, қайта ғарыштағы энергия айналымының бір бөлігі. Себебі жұтылған материя қара құрдымның массасын арттырып, жаңа физикалық процестердің бастамасына айналуы мүмкін.

Қара құрдым мен уақыт

Көптеген фантастикалық фильмдерде қара құрдым уақыт саяхаты немесе параллель әлемге өтетін қақпа ретінде сипатталады. Бұл жай ғана қиял емес: Эйнштейннің салыстырмалылық теориясына сәйкес, қара құрдым маңындағы тартылыс күші уақыттың баяулауына себеп болады. Бұл құбылысты уақыттың салыстырмалы баяулауы дейді. Яғни, қара құрдым маңында бір сағат өткенше, Жерде бірнеше жыл өтіп кетуі мүмкін.

Біздің галактикамызда да бар ма?

Иә! Құс Жолының (Milky Way) орталығында Стрелец A* деп аталатын алып қара құрдым бар. Ол Күннен төрт миллион есе үлкен! Бірақ бізге еш қауіп төндірмейді, себебі ол Жерден 26 мың жарық жылы қашықтықта орналасқан.

Қара құрдым – жойылу ма, әлде жаңғыру ма?

Ғылым әлі нақты білмейді: қара құрдым жойылу нүктесі ме, әлде жаңа өмірдің бастамасы ма? Кейбір теориялар қара құрдым – басқа бір әлемге өтетін "қақпа" дейді. Басқалары оны материя мен энергияның қайта өңделу орны деп есептейді. Қалай болғанда да, бұл тылсым нысан – адамзаттың таным көкжиегін кеңейтіп отырған маңызды зерттеу нысаны.

Қара құрдым – тылсым әрі тартымды. Ол Ғаламда қаншалықты күш пен жұмбақ бар екенін еске салады. Адамзат ғылымы дамыған сайын қара құрдым туралы мәліметтеріміз де тереңдеп келеді. Ал әзірге біз үшін ол – көзге көрінбейтін, бірақ ғарыштың тынысын ұстап тұрған құдіреттің бір көрінісі ғана.