2025 жылғы қыркүйектегі Ай тұтылуы: ғалымдар не дейді?

 

el24.kz 7–8 қыркүйек түнінде әлем жұртшылығы сирек кездесетін табиғи құбылыстың куәсі болды – Айдың толық тұтылуы. Бұл кезде Ай Жердің көлеңкесіне толығымен еніп, аспанда қып-қызыл түске боялды. Халық арасында мұндай көрініс ежелден «қанды Ай» деп аталған.

Алайда қазіргі ғылым мұның ешқандай жамандық нышаны емес екенін дәлелдеп отыр. Ғалымдардың айтуынша, бұл – Жер атмосферасы мен Күн сәулесінің табиғи әсерінен туындайтын қалыпты астрономиялық құбылыс.

Ай неліктен қызыл түске боялады?

NASA зерттеушілерінің түсіндіруінше, Ай тұтылғанда ол мүлде қараңғыланып кетпейді. Оның себебі:

  • Күн сәулелері Жер атмосферасы арқылы өткенде толқын ұзындығы қысқа көк жарық шашырап кетеді;

  • Ал қызыл және қызғылт толқындар атмосфера арқылы өтеді де, Ай бетіне жетіп, оны қып-қызыл түске бояйды.

Бұл құбылысты Рэлей шашырауы (Rayleigh scattering) деп атайды. Дәл осы құбылыс күннің батар шағындағы қызыл түсін де түсіндіреді.

2025 жылғы тұтылудың ерекшелігі

  • Бұл жолғы толық тұтылу фазасы 82 минутқа созылды. Астрономдар мұны соңғы онжылдықтағы ең ұзақ толық лунарлық тұтылулардың бірі деп бағалауда.

  • Жалпы құбылыстың ұзақтығы – шамамен 5,5 сағат.

  • Қызыл Айды Азия, Африка, Еуропа және Австралияның көптеген елдері көре алды. Қазақстан аумағынан да айқын байқалды.

Ғалымдар не дейді?

  • NASA: Ай тұтылулары – толық қауіпсіз құбылыс. Оларды арнайы құралсыз, жай көзбен көруге болады.

  • National Geographic: Бұл құбылыс астрономдарға Жер атмосферасының шаң мен газ құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Айдың қызыл реңкі атмосферадағы шаң мен аэрозольдердің мөлшеріне тікелей байланысты.

  • Еуропалық Оңтүстік Обсерватория (ESO): Айдың тұтылу кезіндегі түсін зерттеу арқылы ғалымдар климаттық өзгерістер мен жанартаулардың әсерін де бақылай алады.

Тарихи түсініктер

Ежелгі дәуірлерде халықтар Айдың қызыл түске боялуын жамандықтың белгісі деп түсіндірген. Мысалы:

  • Қазақ халқы: «Ай тұтылса, соғыс не жұт болады» деп қорыққан.

  • Қытайда: Айды айдаһар жұтып қойды деп сенген.

  • Еуропада: мұндай құбылысты апаттың хабаршысы деп білген.

Бүгінде ғылым мұндай түсініктерді жоққа шығарып, Ай тұтылуын тек табиғи астрономиялық цикл деп түсіндіреді.

Келесі тұтылулар

NASA кестесіне сәйкес:

  • 2026 жылғы 3 наурызда тағы бір толық Ай тұтылуы болады;

  • 2025 жылғы қыркүйектегі тұтылу – Қазақстанда жақсы көрінетін ең есте қаларлық құбылыстардың бірі болып қалмақ.

2025 жылғы қыркүйектегі қызыл Ай тұтылуы – табиғаттың ғажайып көрінісі ғана емес, ғылым үшін де құнды зерттеу нысаны. Ол Жер атмосферасының жай-күйін бақылауға мүмкіндік береді.

Халық аңыздарында бұл құбылыс үреймен қабылданса да, қазіргі ғалымдар үшін ол – қорқыныш емес, ғажайып әрі қалыпты астрономиялық құбылыс.

1 қыркүйектен бастап айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс енгізіледі

 

el24.kz  Қазақстанда 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін айыппұлдың орнына қоғамдық жұмыс тағайындау тәжірибесі енгізіледі. Бұл өзгеріс қайталанатын және қоғамдық тәртіпке елеулі зиян келтіретін құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады.

Жаңа жаза кімдерге қолданылады

Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, қоғамдық жұмыс мына жағдайларда тағайындалуы мүмкін:

Жол қозғалысы ережесін бір жыл ішінде бірнеше рет бұзу;
Экстрен қызмет көліктеріне жол бермеу фактісін қайта қайталау;
Жаяу жүргіншілердің жол ережесін өрескел бұзып, зардап келтіруі;
Қоғамдық орындарда қайта-қайта ішімдік ішу, мас күйінде жүру;
Ұсақ бұзақылық және қоғамдық тыныштықты бұзу.

Жаза көлемі

Құқық бұзушылықтың түріне қарай қоғамдық жұмыс көлемі 12 сағаттан 100 сағатқа дейін белгіленеді. Мысалы, экстрен қызмет көліктеріне жол бермеген жүргізушіге 40 АЕК (шамамен 157 мың теңге) айыппұлдың орнына 20 сағат қоғамдық жұмыс берілуі мүмкін.

Мақсат – тәртіпті күшейту

Министрлік өкілдері бұл шараның мақсаты – айыппұл төлеу мүмкіндігі жоқ адамдарды қатаң жазалау емес, қайта оларды қоғамдық жұмыс арқылы жауапкершілікке тарту екенін атап өтті. Қоғамдық жұмыс арнайы белгісі бар киімде, тұрғындар көретін орындарда атқарылады.

Теріс қылықтың алдын алу құралы

Жаңа жаза түрі құқық бұзушылық деңгейін төмендетіп, азаматтардың тәртіпке бағынуына әсер етеді деп күтілуде. Қоғамдық жұмыс жазасын орындамаған жағдайда, ол әкімшілік қамауға ауыстырылуы мүмкін.

Зейнетақы жинақтарын стоматологиялық қызметке пайдалану уақытша тоқтатылды

 

el24.kz хабарлайды. Қазақстанда Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты (БЖЗҚ) стоматологиялық қызметке пайдалану мүмкіндігі 2025 жылғы 15 қыркүйектен бастап уақытша тоқтатылады. Бұл туралы ресми түрде «Отбасы банк» мәлімдеді.

Неге тоқтатылды?

Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановтың айтуынша, тіс емдеу саласында заңсыздықтар анықталған. Атап айтқанда, жалған құжат рәсімдеу арқылы БЖЗҚ қаражатынан шамамен 200 миллиард теңге заңсыз шығарылған. Осы себепті мемлекет аталған бағыттағы өтінімдерді қабылдауды уақытша доғаруға шешім қабылдады.

Өтінімдерге қатысты не белгілі?

  • 15 қыркүйекке дейін берілген өтінімдер заңға сәйкес қаралып, өңделе береді.

  • 15 қыркүйектен кейін жаңа өтінім қабылдау тоқтайды.

  • Өтінім қабылдаудың қайта қашан басталатыны туралы қосымша хабарланатын болады.

Азаматтарға ескерту

Мамандар азаматтарға жалған стоматологиялық қызмет ұсынатын ұйымдардан сақ болуды ескертеді. Бұған дейін кейбір клиникалар қызмет көрсетпей-ақ, тек құжат рәсімдеп, зейнетақы қаражатын заңсыз иемденген жағдайлар тіркелген.

Зейнетақы жинақтарын емделуге пайдалану мүмкіндігі қоғамда үлкен сұранысқа ие болғанымен, бақылаудың әлсіздігінен теріс пайдалану орын алған. Ендігі мақсат — тәртіпті күшейту және шынайы медициналық қызметке қолжетімділікті қамтамасыз ету.

 

8-қыркүйекте Президент Қазақстан халқына жолдау жасайды

 

el24.kz 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдау жасайды. Бұл — мемлекет басшысының сегізінші жолдауы.

Оны Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялайды. Мұны Президенттің баспасөз хатшысы Руслан Желдібай хабарлады.

Лудомания қасіреті: құмар ойынан қанша қазақстандық жапа шегуде?

 

Қазақстанда құмар ойынға тәуелділік – күн сайын мыңдаған адамның тағдырын тәлкекке түсіріп отырған әлеуметтік дерт. Ойынның шырмауына түскендер тек қаржысынан ғана емес, отбасынан, денсаулығынан, кейде тіпті өмірінен айрылуда. el24.kz тілшісі осы орайда сараптама жүргізіп, зерттеу жасады.

Ажырасулардың себебі – ойынқұмарлық

Ресми статистикада ажырасудың нақты себептері ашылмайды. Дегенмен, депутаттар мен мамандардың айтуынша, елімізде ажырасулардың 40 пайызына дейін құмар ойын тікелей әсер етуі мүмкін. Бұл мәлімет ресми бекітілмесе де, қоғамдағы ахуалды көрсетіп отыр.

Суицид деректері алаңдатады

2024 жылдың қаңтар-шілде айларында Қазақстанда 2,1 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсаған. Оның қаншасы лудомания құрбаны екені бөлек көрсетілмейді. Кей ақпарат көздерінде «құмар ойынның кесірінен жыл сайын жүздеген адам суицид жасайды» деген деректер айтылады, бірақ ресми растауы жоқ.

350 мыңнан астам қазақстандық ойын тұзағында

Әртүрлі ашық дереккөздерге сенсек, елде 350 мыңнан 1 миллионға дейін адам құмар ойыннан зардап шегуде. Тек 2024 жылдың өзінде 130 мыңнан астам азамат eGov мобильді қосымшасы арқылы өздерін құмар ойындарға қатысудан ерікті түрде шектеген. Бұл – мәселенің қаншалықты ауқымды екенін айқын дәлелдейді.

Экономикалық айналым – 1 триллион теңгеден асады

Ойын бизнесінің жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгеден астам деп бағалануда. Бұл бір жағынан саланың табысын көрсетсе, екінші жағынан – қоғамға түсіп жатқан ауыртпалықтың көлемін білдіреді.

Қорытынды

Лудомания – тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Қаржыдан айырғанмен қоймай, отбасыларды ажыратуда, адамдарды тығырыққа тіреп, кейде өмірімен қоштасуға итермелеуде.

Көмек керек болса – хабарласыңыз!
111 – Ұлттық сенім телефоны (балалар мен жастарға арналған)
112 – Шұғыл қызметтер нөмірі
eGov mobile арқылы – құмар ойындарға қатысуды 6 айдан 10 жылға дейін ерікті түрде шектеу қызметі қолжетімді

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды

 

Қазақстандықтардың есепшоттарына кибершабуыл жасаған күдікті ұсталды, - деп хабарлайды el24.kz  тілішісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Жетісу облысында полиция  қызметкерлері облыстық прокуратурамен бірлесіп киберқылмыстың алдын алу бағытындағы жұмыстарын күшейтуде.

Жүргізілген жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде интернет-алаяқтық арқылы азаматтардың есепшоттарынан ұрланған қаржыны қолма-қол ақшаға айналдыруға қатысы бар ұйымдастырушы қолға түсті.

Тәртіп сақшылары Алматы қаласының 23 жастағы тұрғынын ұстады. Ол Қазақстан аумағында жасалған бірқатар қылмыстарға қатысы бар деген күдікке ілінді. Тінту барысында күдіктіден iPhone 16 Pro ұялы телефоны, BMW X7 автокөлігі және шетелдік байланыс операторларына тиесілі төрт SIM-карта тәркіленді.

Тергеу мәліметінше, күдікті OLX платформасында жалған хабарландырулар орналастырып, азаматтарға банк арқылы тауарлық несие рәсімдеуді ұсынған. Сенгіш адамдарды алдау арқылы ол дроповодтар мен дроптарды тартып, заңсыз жолмен алынған қаражатты қолма-қол қылған.

Қазіргі таңда қылмыстық істі Жетісу облыстық полиция департаментінің тәжірибелі мамандары тергеп жатыр. Өңір бойынша төрт жәбірленуші анықталды. Дегенмен тергеу жалғасуда, алаяқтық схемасының құрбандары Қазақстанның өзге аймақтарынан да әшкереленуі мүмкін.

 

 

Подробности
Категория: Жаңалықтар

 

Сенатор Бибігүл Жексенбай өзінің депутаттық сауалында қазақ тазысын сақтау және қорғау мәселесін көтерді.
 
- Қазақтың құмай тазысы мәдени мұраның бір бөлігі ғана емес, сонымен бірге ұлттық бірегейліктің маңызды символы.Тазы тұқымның тазалығын сақтау және оның шетелге бақылаусыз шығарылуын болдырмау үшін қосымша тиісті өзгерістер қажет екенін мамандар көтеріп отыр.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Қазақстанда азаматтарға арналған төлқұжат пен жеке куәліктің мемлекеттік баж салығының мөлшері өзгерді. Бұл өзгеріс ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексіне сәйкес енгізілді,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Бүгін

 

 2025 жылдың 5 сәуірінде Қазақстанның батысындағы көркем қала – Ақтау «Түркі әлемінің мәдени астанасы» мәртебесін ресми түрде қабылдайды,- деп хабарлайды el24.kz тілшісі. 

Бұл мәртебе қаланың мәдени және рухани маңызын арттырып қана қоймай, Түркі әлемі елдері арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға зор үлес қосады.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

2025 жылдың 1 сәуірінде Таиландтың Пхукет провинциясында қазақстандық және ресейлік туристер мінген жылдам жүретін катер жарылып, өртке оранды,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі. Оқиға Майтон аралының маңында болған.

Жергілікті полицияның мәліметінше, катерде Қазақстан мен Ресейден келген 31 турист, гид және экипаж мүшелері болған.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Атырауда ірі көлемде жалған АҚШ долларын сатумен айналысқан күдікті ұсталды,-деп хабарлайды  el24.kz тілшісі Polisia.kz.ке сілтеме жасап.

Атырау облысы ПД ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес басқармасының қызметкерлері жедел іздестіру іс-шарасы кезінде 50 АҚШ долларын сатумен айналысқан 24 жастағы ер адамды анықтады.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

Түркістан облысының прокуратурасы Telegram желісіне талдау жүргізу барысында кәмелетке толмағандарға қатысты заңсыз фото және видео материалдарын ұсынатын ақылы арнаны анықтады,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Бүгін

 

Алматы маңында 2021 жылы наурызда апатқа ұшыраған АН-26 ұшағының техникалық сынықтары аукцион арқылы сатылды,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Бұл ұшақ Нұр-Сұлтан – Алматы бағыты бойынша ұшып келе жатқан кезде құлаған болатын. Бортында Ұлттық қауіпсіздік комитетінің (ҰҚК) алты қызметкері болған, олардың төртеуі қаза тауып, екеуі ауыр жарақат алған.

Подробности
Категория: Бүгін

 

2025 жылғы 23 наурызда Жерде қуатты магниттік дауыл басталды, оның күші G3 деңгейіне жетеді деп күтілуде. Бұл 2025 жылдың басынан бергі ең күшті дауыл болмақ.

Мамандардың айтуынша, магниттік дауыл бір тәулікке созылып, 24 наурыз түстен кейін басылады,- деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Жаңалықтар

 

2025 жылғы 17 наурызда Ақтөбе қаласында ақша бопсалаумен айналысқан күдікті топ ұсталды.

Ақтөбе облыстық полиция департаментінің ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес басқармасы мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті департаментінің қызметкерлері бірлесіп жүргізген арнайы операция барысында күдіктілер жәбірленушіден ақша алып жатқан кезде қолға түсті,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

2025 жылғы 22 наурызда Маңғыстау облысында ұлттық киім кию бойынша жаңа Гиннесс рекорды орнатылды,- деп жазады el24.kz тілшісі. 

Ақтау қаласының орталық алаңында өткен бұл шараға 5 000-нан астам адам қатысып, барлығы қазақтың дәстүрлі ұлттық киімдерін киді. Бұл көрсеткіш бұрынғы рекордтан 1 000 адамға артық болды.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

2024 жылдың 4 қазанында Талғарда 16 жастағы Шерзат Болаттың қайғылы қазасы орын алды. Бұл оқиға қоғамда үлкен резонанс тудырып,әділдік іздеген отбасы мен қоғам белсенділерінің назарында болды.

2025 жылдың наурыз айында Шерзаттың әкесі Қаржаубай Нұрымов адвокаттарынан бас тартқаны туралы ақпарат тарады,- деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Бүгін

 

"Nazira Gold" қаржылық пирамидасының Шымкент қаласындағы қызметінің тоқтатылуы

Қазақстанда қаржылық пирамидалар мәселесі өзекті болып отыр. Олардың қызметі азаматтардың қаржылық жағдайына елеулі зиян келтіруде. Соңғы уақытта "Nazira Gold" деп аталатын қаржылық пирамидасының Шымкент қаласындағы қызметі тоқтатылды-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

Подробности
Категория: Әлем жаңалықтары

 

«Азаттық радиосы» (Азат Еуропа/Азаттық радиосы, RFE/RL) — АҚШ үкіметі қаржыландыратын халықаралық коммерциялық емес хабар тарату ұйымы. Оның мақсаты — баспасөз бостандығы шектелген елдерде демократиялық құндылықтар мен институттарды алға жылжыту.

Подробности
Категория: Елең еткізер

 

2025 жылдың қаңтар айында Қазақстанда картоп бағасының күрт өсуі қоғамда үлкен алаңдаушылық туғызды. Бұл жағдайға байланысты үкімет бірқатар шаралар қабылдады, оның ішінде жауапты шенеуніктерге сөгіс жариялау да бар,-деп хабарлайды el24.kz тілшісі.

  1. Наурыз келді, құт келді
  2. Ақтөбеде түрмеде отырып, пара берген жазасын өтеуші тағы сотталды
  3. Петропавлда 20 метр биіктен құлаған жігіт аман қалды
  4. Періште қаққан түн (Әңгіме)